Vera - 01.12.1991, Qupperneq 32

NÓBELSVERÐLAUN
m HUGRAKKAR KONUR FÁ
Wlargir eru kallaðir en fáir út-
valdir þegar Nóbelsverðlaun eru
annars vegar, ekki síst þegar
konur eiga í hlut. Frá þvi að
Nóbelsverðlaun í bókmenntun
voru veitt í fyrsta sinn, 1901, hafa
t.a.m. aðeins fimm konur hlotið
þau: skáldsagnahöfundarnir
Selma Lagerlöf 1909, Sigrid
Undset 1928 og Pearl S. Buck
1938 og skáldkonurnar Gabriela
Mistral frá Chile 1945 og Nelly
Sachs 1966. Hún var þýsk af
gyðingaættum og bjó í Svíþjóð
eftir 1940.
A þessu ári bregður svo við að
tvær konur eru útnefndar til
Nóbelsverðlauna, annars vegar
suður-afríski rithöfundurinn
Nadine Gordimer, til bókmennta-
verðlauna, hins vegar Aung San
Suu Kyi frá Myanmar (áður
Burma) til friðarverðlauna.
Nadine Gordimer
Það má búast
við að Nadine
Gordimer komi
til Stokkhólms í
desember og
taki við verð-
laununum úr
hendi Svíakon-
ungs og ffytji aðalræðuna á
Nóbelshátiðinni eins og venja er
að verðlaunahafinn í bókmennt-
um geri. Þá er ástæða fyrir heims-
byggðina að líta upp og leggja við
eyrun, þvi að Nadine Gordimer á
erindi við alla. Hún er ekki aðeins
frábær rithöfundur með næman
skilning á mannlegu eðli heldur
er hún einnig hugrökk baráttu-
kona fyrir réttlátu þjóðfélagi. Frá
því að hún sendi frá sér sína
fyrstu bók fyrir tæpum íjörutíu
árum (The Lying Days, 1953)
hefur nafn hennar verið órjúfan-
lega tengt baráttunni gegn
kynþáttaaðskilnaðarstefnu
heimalands síns. Ekki hefur það
aflað henni sérstakra vinsælda
hjá valdhöfum í landinu. Hún
hefur þó ekki verið fangelsuð, en
sumar bóka hennar hafa verið
bannaðar. Hins vegar nýtur hún
virðingar svarta meirihlutans.
Nadine Gordimer er ein fárra
hvitra sem eru meðlimir í Afríska
þjóðarráðinu.
Sumum þykir hinn pólitíski
boðskapur bóka hennar spilla stíl
hennar á stundum og hún hefur
einnig verið sökuð um svartsýni
því að fyrir henni er engin einföld
lausn á aldalangri kúgun og
misrétti eða skjót og haldgóð
lækning við þeim djúpu sárum
sem ómanneskjulegt kerfl hefur
skilið eftir sig, enda hefur enginn
lýst af meira innsæi eituráhrifum
kynþáttaaðskilnaðarstefnunnar á
hvíta jafnt og svarta, kúgara jafnt
og kúgaða. Þetta kemur berlega í
ljós í bókunum tveimur sem Ólöf
Eldjárn hefur þýtt á íslensku, þ.e.
Heimur feigrar stéttar (The Late
Bourgeois World, 1966) sem kom
út hjá Mál og menningu á sl. ári
og Saga sonar míns (My Son’s
story, 1990) sem er nýkomin út
hjá sama forlagi.
Aung San Suu Kyi
Það er hins veg-
ar í hæsta máta
ólíklegt að Aung
San Suu Kyi
komi til Oslóar
til þess að veita
friðarverðlaun-
unum móttöku,
því að hún hefur verið í stofufang-
elsi í Rangoon síðan i júlímánuði
1989. Síðustu fréttir af henni eru
þær að heilsu hennar sé hætt
vegna langvarandi hungurverk-
falls. Nóbelsnefndinni í Osló barst
til eyrna eftir krókaleiðum að hún
hefði fengið tilkynningu um
tilnefninguna vikum eftir að þeir
sendu hana út.
Friðarverðlaunin fær Suu Kyi
fyrir friðsamlega baráttu fyrir
lýðræði og mannréttindum og
fyrir óvenjulegt hugrekki, sem
hefur gert hana að tákni í bar-
áttunni gegn kúgun í landi sínu.
Þessi fíngerða fertuga kona, sem
til skamms tíma var húsmóðir í
Oxford, eiginkona prófessors í
Tíbetmálum og móðir tveggja
sona á unglingsaldri, dróst með
dramatískum hætti inn í hringiðu
atburðanna þegar hún sneri aftur
til heimalands síns 1988, eftir 25
ára fjarveru, til að hjúkra dauð-
vona móður sinni. Sem dóttir
Aung San, hetju úr frelsisbaráttu
Burmabúa sem var myrtur af
pólitískum andstæðingum þegar
hún var aðeins tveggja ára, var
hún beðin að ávarpa 500.000
manna fjöldafund. Þetta var
upphaflð að óvenjulegum póli-
tískum ferli. Næsta ár ferðaðist
hún um landið og hélt yflr þús-
und ræður fyrir hrifna áheyr-
endur sem flykktust á fundina
hundruð þúsundum saman. Suu
Kyi varð brátt foringi Lýðræðis-
bandalagsins, öflugasta stjórnar-
andstöðuflokksins og áhrifamesta
aflsins á móti harðstjórn og kúg-
un hershöfðingjaklíkunnar sem
hrifsaði völdin eftir að hinn
illræmdi einræðisherra Ne Win,
sem drottnaði yflr landinu í nafni
sósíalisma í 26 ár, lét formlega af
völdum.
Þrátt fyrir að Suu Kyi væri
hneppt í stofufangelsi 1989 og
herforingjaklíkan gerði allt til að
sverta hana fékk Lýðræðisbanda-
lagið 80% atkvæða í kosningun-
um 1990, en herforingjaklíkan
hafði kosningaúrslitin að engu og
drottnar í skjóli ógna. „Handtök-
ur, pyntingar, og hvarf pólitískra
andstæðinga sem svo lengi hafa
varpað skugga yflr landið halda
áfram og aukast fremur en hitt.
Ógnarstjórnin er jafnvel grimmari
nú en var...“ skrifar sérfræðingur
um málefni Myanmar.
En Suu Kyi hefur ekki látið
neinn bilbug á sér finna og neitar
staðfastlega að fara úr landi og
láta af pólitiskum afskiptum.
Aðeins tvisvar hefur hún fengið að
sjá eiginmann sinn síðan hún var
svipt frelsinu og syni sína tvo
hefur hún ekki fengið að hitta.
Fréttir hafa borist um að friðar-
verðlaunin séu henni kærkomin
uppörvun og sama gildir eflaust
um fylgismenn hennar og allar
þær þúsundir sem eru ofsóttir
vegna baráttu sinnar fyrir friði og
mannréttindum. Hitt er sorglegra
að sérfræðingar um málefni Suð-
austur-Asíu telja að ríkisstjórnir
nágrannaríkjanna, sem eiga mikil
og ábatasöm viðskipti við þetta
fátæka en hráefnaríka land, muni
láta sér fátt um flnnast og styðja
áfyktanir og aðgerðir gegn ógnar-
stjórn herforingjaklíkunnar í orði
fremur en á borði.
GÓ
32