Vera - 01.05.1996, Blaðsíða 7

Lítið er vitað með öruggri vissu um ævi hinn-
ar frægu skáldkonu Sapfóar sem þykir hafa
kafað dýpst allra grískra skálda í Ijóðheim
^ ástarinnar. Fæðingarár hennar er af sumum
talið vera 617 f. Kr., en hún var af gamalli
höfðingjaætt og ólst upp á Lesbey eða eyj-
unni Lesbos, nærri Tyrklandsströnd, ásamt
móður sinni og systkinum, eftir að faðir
hennar hafði fallið í stríði við Aþeninga.
Vegna ætternis var hún gerö útlæg og það
reyndar tvívegis. í síðara skiptið bar hana
vestur til Sikileyjar, þar sem hún giftist auð-
ugum kaupmanni og átti með honum dótt-
ur. Hún var því allvel efnuð, er hún sneri aft-
ur heim til Lesbeyjar, og var þá orðin ekkja,
þótt ung væri. Þegar heim kom, varð hún og
heimili hennar miðdepill ákveðins félagslífs
sem nokkuð er á huldu um. Menn hafa get-
um að því leitt að þar hafi farið fram ein-
hvers konar skólastarfsemi þar sem saman
söfnuðust víðsvegar aö ungar stúlkur til að
læra hjá Sapfó sönglist, skáldskaparlist og
dans. Hvernig sem því er varið, er þaö aug-
L Ijóst af kvæðum Sapfóar að milli hennar og
ur myndast sú saga um endalok hennar að
hún hafi steypt sérí hafið ofan af háum kletti
sakir óendurgoldinnar ástar á forkunnarfríð-
um sveini er Faon hét. Þótt sú saga sé
næsta ótrúleg, hefði slíkur dauðdagi vart
hæft illa slíkri tilfinningakonu sem Sapfó var.
Ástinni lýsir Sapfó á einstaklega hispurs-
lausan hátt í Ijóðum sínum, og raunar ekki
sem sæluvímu eintómri, því nær væri að
segja að þau mæðginin, Afródíta ástargyöja
og Eros sonur hennar, gangi harkalega í
skrokk á henni, og það jafnvel í bókstaflegri
merkingu, enda líkir Sapfó þeim síðar-
nefnda á einum stað við storm sem blæs
ofan af fjalli og skekur hana alla líkt og veik-
byggða hríslu. Eitt frægasta kvæði hennar
er skilnaðarljóð til ungmeyjar, ort undir þeim
bragarhætti sem viö hana er kenndur og
sennilega í tilefni þess að ung stúlka, sem
verið hafði undir hennar handleiðslu, er f
þann veginn að hverfa í fang brúðguma
síns. Hér hefur ástarþráin snúist upp I
sterka líkamlega kvöl sem Sapfó greinir af
allt að því vísindalegri nákvæmni T and-
læsir sig undir hörund mitt, / mér sortnar
fyrir augum og það / suðar fýrir eyrum mér,
/ ég er böðuð köldum svita, skjálfti / fer um
mig alla, fölari en gras / er ég og nær dauða
en lífi / finnst mér sjálfri."
Ef til vill er ekki fráleitt að segja að í list
sinni hafi Sapfó beinlínis notiö þess að vera
kona, á tímum þegar stöðugur vopnaburður
og hetjuhugsjónir stuðluðu að því að bæla
niður hina viðkvæmari þætti í sálarlífi karl-
manna, þannig að stundum komst lítiö að í
Ijóðum þeirra annað en vopnaglamur og vín-
svall, en meyrari tilfinning eins og ástin varö
útundan og léttvæg fundin. Heimur Sapfóar
er kvenheimur, og yrkisefni hennar gjarna
það sem vekur yndi, svo sem glaðværar há-
tíöir, skart, blómsveigar, dýrindis ilmefni og
tunglbjartar nætur í skjóli laufskóga. Sapfó
á það til að tefla fram kvenlegum lífsgildum
gegn hinum karlmannlegu og segir á einum
stað að það séu ekki fýlkingar fótgönguliða
eða riddara eða stóreflis floti herskipa sem
henni þyki mest til koma, heldur þaö sem
vekur ástarþrá í brjósti manna.
CRÍSKA SKÁLDKONAN SAPFÓ
þeirra kvenna sem hún umgekkst hefur
myndast mjög náið tilfinningasamband, og
því er það, að orðiö lesbía, sem nú er notað
um samkynhneigðar konur, er dregið af
nafni heimaeyjar hennar. Þrátt fyrir það hef-
stæða frum-
þætti og stillir
þeim upp sam-
an í mynd þar
sem skiptist á
funhiti og hel-
kuldi, orðgnótt
og málleysi,
sjón og blinda,
ólgandi Iff og
lamandi feigð-
arkennd. Til
eru af þessu
Ijóði fimm þýö-
ingar f bundnu
máli á íslensku,
en bein útlegg-
ing þess í lausu
máli yröi eitt-
hvað á þessa
leið:
„Mér finnst
hann vera jafn
Eros krýnir Sapfó. guöum / sá
maður er gegnt þér / situr og í nánd við þig
á sætlegt / tal þitt hlýöir / og heillandi hlát-
ur. Það / skekur hjartað f brjósti mér / aö
líta á þig sem snöggvast, þá kem / ég ekki
upp orði / en tungan er lömuð, mjúkur / logi
Svo kaldhæðnislega vill til aö einmitt ást-
arbrími Ijóða hennar olli því að fleiri þeirra
glötuöust en ella hefði oröiö, þvf þau voru
talin ósiðleg fyrir vikið af heittrúarmönnum á
miðöldum og bækur hennar brenndar á báli.
Varðveisla þeirra fáu kvæða hennar og
kvæðisbrota sem nú eru þekkt er einkum
að þakka öðrum höfundum er í þau hafa
vitnað, en þaö sem geymst hefur nægir til
að við getum skilið hvað Platon átti við er
hann vildi fjölga listgyðjunum og bæta Sap-
fó við sem þeirri tíundu. Ljóð Sapfóar hljóta
æ að vera I hávegum höfð, meðan við telj-
um það aðalsmerki sannrar Ijóðlistar að
sameina tærleika og hljómfegurö, hnitmið-
un og tilfinningadýpt. Gott dæmi um þetta
er smáljóð sem lýsir einveru skáldkonunnar
um miðnæturbilið með einfaldri mynd, þar
sem fjarvera himintunglanna verður sýnileg,
þögnin heyrist, og stundin sem er á förum
stendur kyrr og verður sem eilíf, en hin
djúpa einvera að taug sem tengir hana við
þann sem kvæðið les.
Siginn er máni í sæinn
og Sjöstirniö horfiö á miðri
nóttu. Nú er á förum
stundin, og enn iigg ég ein.
Kristján Árnason
dósent vió Háskóla íslands
frmkvööullinn