Vera - 01.05.1996, Page 14

lUU UUjA I
velferð, samráð og
Dr. Stefanía Óskarsdóttir stjórnmálafræöingur skrifar
um kjarastefnu íslenskra stjórnvalda
laun kvenna
Eitt megin einkenni nútíma velferöarkerfis
er það að ríkisvaldið tekur að sér að veita
ýmis konar þjónustu sem greitt er fyrir úr
sameiginlegum sjóðum landsmanna. í stað
þess að einstaklingar borgi milliliöalaustfyr-
ir þá þjónustu sem þeirfá hverju sinni borga
þeir hlutfall af tekjum sínum í hinn sameig-
inlega sjóð. Þróun velferðarkerfisins má að
miklu leyti rekja til margvíslegra málamiðl-
ana milli fulltrúa launþega og atvinnurek-
enda. Með tíð og tíma hefur ríkisvaldinu ver-
iö fengiö það hlutverk að tryggja öllum
lágmarks framfærslu, og þá sérstaklega
þeim sem ekki eru gjaldgengir á vinnumark-
aðinum. Ríkið hefur einnig tekið að sér að
bera kostnað við að viðhalda heilsu laun-
þeganna sem og að mennta þá og sjá
þannig til þess að atvinnulífinu sé tryggt
nægt og gott vinnuafl. Forsendur slíkrar til-
högunar geta að sjálfsögðu breyst með
breyttum valdahlutföllum, sveiflum í efna-
hagslífinu og stofnanabreytingum meö þeim
afleiðingum að velferðarpólitíkin breytist
jafnframt. Við sjáum þetta t.d. á þreytingum
þeim sem oröið hafa á íslenskri kjarastefnu
á síðustu árum.
Kjarastefna nefnist sú stefna stjórnvalda
sem miðar að því að halda verðbólgu í skefj-
um meö því að takmarka launa- og verö-
hækkanir án þess að auka atvinnuleysi.
Fram að þjóðarsáttasamningunum sem
gerðir voru 1990 einkenndist íslensk kjara-
stefna af þvingunum af hálfu ríkisvaldsins
þ.e.a.s. ríkisvaldið greip iðulega einhliöa til
föllum og/eða kjarasamningum. Annað
stjórntæki ríkisvaldsins til þess aö halda
kaupkröfum í skefjum var að framfylgja verð-
lagsstefnu sem byggðist á verðlagseftirliti,
veröstöðvunum og niöurgreiðslum á land-
búnaöarvörum. Slík verðlagsstefna var þýð-
ingarmikil á tímum þegar öll laun voru vísi-
tölutryggö og allar verðhækkanir höfðu áhrif
á launavísitöluna. Ef verðlag hækkaði
hækkuðu verðbætur á laun sem atvinnurek-
endum bar aö greiða. Þessar einhliða að-
gerðir rikisins voru jafnan í óþökk og án alls
samráðs við launþegahreyfingar og leiddu til
stirðra samskipta milli þeirra og ríkisins.
Grunnurinn að þessu fyrirkomulagi, sem
nefnt hefur veriö íslenska módeliö, var lagö- ^
ur árið 1939 í samkomulagi milli Sjálfstæð-
isflokksins, Alþýðuflokksins og Framsóknar-
flokksins, en þessir flokkar voru málsvarar
framleiðenda í sjávarútvegi, verkalýös og
bænda. íslenska módelið byggði á því sjón-
armiði aö næg atvinna yrði einungis tryggö
með sterkri markaðsstöðu íslenskra sjávar-
afuröa á erlendum mörkuðum. Það fólst í
þessu samkomulagi að rikisvaldinu bæri á
endanum, þegar allt annað hefði brugðist,
að sjá til þess að launahækkanir yröu aldrei
svo miklar að íslenskar sjávarafuröir yrðu
ekki samkeppnisfærar á erlendum mörkuö-
um. Með íslenska módelinu var vísitölu-
trygging launa jafnframt tekin upp í þeim til-
gangi að laun almennra launþega og bænda J
væru verðtryggð upp að vissu marki. Einnig
rikti óformlegt samkomulag milli ríkisvalds-
ins og atvinnurekenda á hinum almenna
markaði um að ríkið semdi aldrei við sína
starfsmenn fyrr en eftir að kjarasamningar
hefðu verið undirritaðir á hinum almenna
markaöi. Frá þessari meginreglu voru sára-
fáar undantekningar sem flestar uröu þess
valdandi aö ríkið varö einnig að umbuna
Dr. Stefanía Óskarsdóttir: Það er óhætt ad
fullyröa aö þaö er varasamt á þeim tímum
sem viö nú lifum aö fara velferöarkerfis-
leiöina til aö bæta lífsafkomu kvenna. Kon-
ur ættu fremur aö einbeita sér aö kröfum
um sanngjörn laun fyrir vinnu sína, laun
sem atvinnurekendur greiöa.
aðgerða sem höfðu veruleg áhrif á kaup og
kjör fólks. Þessar aögerðir fólust m.a. í tíö-
um gengisfellingum á íslensku krónunni,
með það fyrir augum aö lækka kaupiö sem
hlutfall af söluverði sjávarafuröa á erlendum
mörkuðum; skorðum við lögbundnum hækk-
unum verðbóta á laun; og bönnum við verk-
Þjóöarsáttin var í raun samkomulag verka-
lýöshreyfingarinnar og atvinnurekenda um
þaö aö ríkið skyldi standa straum af launa-
hækkunum, enda höföu fyrri aðgeröír ríkis-
valdins í skatta-, peninga- og velferðarmál-
um leitt til þess aö kauphækkanir skiluðu
sér takmarkaö til launþega.
„6 , gefðu guð oss meira puð“
• • •