Vera - 01.05.1996, Blaðsíða 20

kvnnarannsóknir
4
ftucitíictjitr
t§{etri>tnga§agnii
ncriilciíú cím tim)«íiti*?
Inga Huld Hákonardóttir rœðir við dansk-bandarísku freeðikonuna Jenny Jochens
Dansk-bandaríska fræöikonan Jenny
Jochens sendir frá sér tvær bækur um
konur í norrænum miöaldatextum, af-
rakstur tuttugu ára rannsókna.
í margar aldir hafa læröir menn þurrkaö burt
úr textum sínum allt sem konur snerti eins
og hverja aðra óværu. Hefðin var oröin svo
rótgróin að flestar konur tóku því sem sjálf-
sögðum hlut að formæöra þeirra væri að
engu getið í mannkynssögunni. Höfðu þær
kannske ekki látið sér nægja að skeina börn
og elda graut meðan karlar drýgðu dáðir,
eins og segir í góðum brag?
í miðaldatextum okkar segir fleira af kon-
um en í nokkrum öörum evrópskum heimild-
um frá sama tíma. Fræöikonur eru farnar að
ganga í þennan sjóö og fyrsta bókin eftir ís-
lenskan höfund er nýkomin út hjá Háskóla-
útgáfunni, Konur og vígamenn eftir sagn-
fræöinginn Agnesi S. Arnórsdóttur. Agnes
gerir mjög áhugaverðan samanburð á lögum
Grágásar og staðreyndum Sturlungu, eins
og frá verður sagt í næsta hefti Veru. En að
þessu sinni verður fjallaö um rannsóknir
Jennyar Jochens. Hún setti sér að lesa alla
norræna miðaldatexta, Ijóð, sögur og laga-
bálka, sjá hvað þar væri sagt um konur og
vinna úr því. Þetta var ærinn starfi, og tók
full tuttugu ár. Bækur hennar tvær sem eru
að koma út verða, sem og bók Agnesar,
ómetanlegur grunnur undir frekari rannsókn-
ir á miðaldasögu norrænna kvenna.
Örlögin réöust í París
Hver er þá þessi merkilega kona, Jenny
Jochens? Undanfarið ár hefur hún dvaliö á
íslandi. Árrisulir Reykvíkingar kunna aö hafa
séö hana í sundlaugunum snemma morg-
uns, stundum í fylgd með Vigdísi forseta
eða öðrum ágætum samtíöarkonum, og
hverfa síðan inn um dyr Stofnunar Árna
Magnússonar við Suðurgötu. Þar vinnur hún
að fræðistörfum átta til níu stundir á dag.
Við hittum hana í hádegishléi en þá snæðir
hún jafnan rúgbrauðssamloku, sem sannar
aö hún er ,„pæredönsk". Samt hefur hún
lengstum ævinnar búið fjarri sinni fóstur-
jörð.
Jenny er há, björt og vaskleg. Hana hefði
trauðlega skort afl til aö sveifla sverði í Brá-
vallabardaga, en þar voru skjaldmeyjar að
sögn Saxa hins fróða. Eftir sagnfræðinám í
Kaupmannahöfn hélt hún til Parísar til að
nema kirkjurétt miðalda. Einn skólabróðir-
inn var ungur Bandarikjamaður, John Bald-
win að nafni, og þau tvö fóru að draga sig
saman.
„John segir að það hafi leitt af sjálfu sér
því að við vorum einu útlendingarnir á nám-
skeiðinu, og þaö er satt. Hann bætir gjarna
við að okkur hafi verið nauöugur einn kostur
þvl öll hin hafi ýmist verið munkar, nunnur
eða prestlærðir! Það er eitthvað orðum auk-
ið!" Vlst er þó að eftir árs umhugsun og há-
skólakennslu I Danmörku fór Jenny alfarin til
kærastans sem kenndi miðaldafræði I
Baltimore. „Fyrstu tíu árin I hjónabandinu
nýtti ég mér til að eignast fjögur börn, þrjá
syni og eina dóttur." Slðan fór hún líka að
kenna og fékk au-pair stúlkur frá Danmörku
til að hjálpa sér með börnin. Hún kenndi
kvennasögu sem þá var að ryðja sér til rúms
sem ný fræðigrein. „Við byrjuðum á að leita
að merkum konum á fýrri öldum, og ég
kastaði mér yfir kvenhetjur Eddukvæða og
íslendingasagna." Hún hafði lesið íslend-
ingasögur I æsku, tekið námskeið I nor-
rænu við Hafnarháskóla, en aðgangur aö
góðu norrænu bókasafni I Baltimore réöi
kannske mestu um þá stefnu sem rann-
sóknir hennar áttu eftir að taka. Stefán Ein-
arsson bókmenntafræðingur og háskóla-
kennari I Baltimore haföi komiö því á fót.
Lauslætiö í Sturlungu
„Fyrst las ég íslendingasögurnar sem
trausta sagnfræði, enda skrifa höfundarnir
svo vel að maður trúir hverju orði. Efasemd-
ir mínar vöknuðu ekki fyrr en ég fór að taka
eftir því aö hjónabönd voru snöggtum traust-
ari og lauslæti minna I íslendingasögunum
en I Sturlungu, sem er að mestu raunsæ i
samtíöarlýsing 13. aldar og allt vaðandi I
frilluhaldi!"
í fyrstu greininni sem hún birti I viður-
kenndu alþjóðlegu tímariti, árið 1980 (þær
eru síðan orönar um tuttugu), fjallaði hún
um þetta efni og það merkilega sambland
skáldskapar, staðreynda og kristinnar sið-
fræði, sem æ slðan hefur heillað hana. Hún
aðhyllist þá tilgátu aö höfundar íslendinga-
sagna hafi með frásögnum af forfeörum sln-
um viljað varöveita minninguna um glæst af-
rek þeirra svo þau mundu ekki gleymast á
upplausnartímum þjóðveldisins. Heimildir
þeirra voru sumpart arfsagnir I munnlegri
geymd, sumpart skáldskapur byggður á at-
burðum I samtíð höfunda sem hlotið höfðu
menntun sína hjá kirkjunnar mönnum. „Þaö
rann upp fyrir mér aö sögurnar drógu ekki
upp einslita mynd af glæstum kvenhetjum
heldur ægöi þar saman fjölskrúöugum kven-
lýsingum, ýmist uppdigtuðum eða sönnum,
allt frá heiðnum gyöjum til kristinna mjalta-
stúlkna, og voru mótaðar á marga vegu af
andagift skálda og hugarflugi rithöfunda. Sam-
hliða þessu höfðu samviskusamir sagnaritar-
ar og lagasmiðir gefið dýrmæta innsýn I hvers-
dagslíf kvenna á vettvangi hjúskapar jafnt
sem vinnu I heiðnu sem kristnu umhverfi."
Það varð ofan á að hún skipti efninu I
tvær bækur, Women in Old Norse Society
(Cornell University Press), ogOld Norse Ima-
ges of Women (University of Pennsylvania
Press). Sú síöarnefnda er bókmenntafræöi-
legs eölis, og snýst um þær myndir sem