Vera - 01.06.1996, Síða 13

uppeldi, reynslu og eigin vilja. Samkvæmt
þessu sjónarmiði skiptir máli hvort viðkom-
andi sé hlynnt kvennabaráttu og þá um leið
hvort að það sé þessi kona eða hin sem tek-
ur við embættinu.
En ef það eru ekki kynbundnir eðliseigin-
leikar, heldur gildin, reynslan og viljinn til að
styðja við kvennabaráttu sem skiptir máli, er
þá ekki sama hvort það er karl eða kona
sem situr á forsetastóli? Er aðalatriðið það
að viðkomandi sé femínisti, eða þeirrar
skoðunar að konur og karlar eigi að hafa
sem jafnasta möguleika og stöðu í þjóðfé-
laginu? Hugmyndafræðilega er svarið skýrt.
í allri kvennabaráttu skipta kvennavöld,
kvennafyrirmyndirog kvennasamstaða máli.
Því er það mikilvægt frá sjónarmiði kvenna-
baráttunnar að forsetinn sé kona.
Misréttið brennur meira á konum
En hugmyndafræði er eitt og raunveruleikinn
er annað. Til að svara spurningunni í Ijósi
reynslunnar væri æskilegt að gera rannsókn
á því hvort þaö hefur skipt máli t sambæri-
legum stöðum og embætti forseta íslands
hvort þar sitja konur eða karlar, sem eru
annaðhvort femínistar eða ekki. Þó að
margt hafi verið rannsakað um kynferöi og
völd er víst að ekki eru til rannsóknir sem
svara þessu á óyggjandi hátt.
Það eru til rannsóknir á því hvernig konur
fara með völd sín og nýlega var sérstök ráð-
stefna í Stokkhólmi með kvenleiðtogum
heimsins um það mál. Þar voru kvenfrelsis-
mál þó ekki sérstaklega á dagskrá og mér
vitanlega kom ekki skýrt fram hvort konurn-
ar beittu völdum sínum öðruvísi en sam-
bærilegir karlleiðtogar. Ef athyglinni er beint
aö konum sem valdhöfum t.d. Margareti
Thatcher eða að íslenskum alþingiskonum
þá er Ijóst að sumar þeirra eru femínistar og
láta kvennabaráttu til sín taka en aðrar ekki
að eigin mati og annarra. Áhugi á kvenna-
baráttu endurspeglast greinilega á Alþingi.
Sumirskoða öll mál út frá jafnrétti kynjanna
og aðrir yfirleitt ekki. Þetta fer ekki eingöngu
eftir kynferði, en mér virðist Ijóst að kven-
þingmenn sem eru femínistar skeri sig úr að
þessu leyti. Misrétti kynjanna brennur ein-
faldlega meira á konum og því eru það kon-
ur sem halda uppi jafnréttisbaráttu
kynjanna á Alþingi sem annars staðar. Þó
eru karlar smám saman að átta sig á mann-
réttindaþætti kvennabaráttunnar og að
þessi barátta er oft til hagsbóta fyrir þá
sjálfa og fjölskyldur þeirra. Það voru mér t.d.
mikil vonbrigði að ekki náðist samstaða al-
þingiskvenna um að flytja tillögu um aðgerð-
irgegn kynferðislegri áreitni, á meðan nokkr-
ir karlar sýndu málinu mikinn áhuga og eru
meðflutningsmenn. Þaö skal þó viðurkennt
að þetta mál kom upp á viðkvæmum tíma
sem kann að hafa haft áhrif á hvort alþing-
iskonur vildu flytja það eða ekki. Á fróðleg-
um fundi alþingiskvenna með forseta ís-
lands frú Vigdísi Finnbogadóttur fyrir
skömmu, kom skýrtfram sú skoðun að þaö
að forseti íslands er kona hafi haft áhrif á þá
athygli og þá velgengni sem forsetinn hefur
notið á alþjóðavettvangi. Hluti skýringarinn-
ar er sú staðreynd að það er mjög sjaldgæft
að konur séu lýðræðislega kjörnir forsetar.
Aðeins um 11% þingmanna heimsins eru
konur og kvenleiðtogar eru hlutfallslega enn
færri. Þá virðist sú skoðun almenn að það
að frú Vigdís er kona, hafi skipt konur á ís-
landi afar miklu máli. Við höfum ekki átt of
margar konur í æðstu stöðum sem eru sýni-
legar hvort sem er í fjölmiðlum eða á opin-
berum vettvangi, innan lands sem utan.
Rannsóknir mínar1 og annarra á þróun
sjálfsmyndar staðfesta tvímælalaust að
það er mjög mikilvægt að konur hafi sterkar
og góðar fýrirmyndir af sama kyni. í viötali
við frú Mary Robinson forseta írlands í ríkis-
útvarpinu fyrir skömmu kom fram að frú Vig-
dís var og henni mikilvæg fyrirmynd í emb-
ætti. Þá má fullyrða að það hafi skipt ungar
stúlkur á íslandi miklu máli að alast upp
með kvenforseta sem fyrirmynd.
Flókiö val
Mín niðurstaða af þessum vangaveltum er
sú að það skipti bæði máli fyrir kvennabar-
áttuna að æðsti embættismaður þjóðarinnar
hafi áhuga á kvennabaráttu og hvort hann er
karl eða kona. Mikilvægast er fyrir kvennabar-
áttuna að fá konu sem forseta, sem jafnframt
er líkleg til að starfa í þeim anda að það verði
kvennabaráttunni til framdráttar. Þar sem bein
völd forsetaembættisins eru ekki mjög mikil
er að mínu mati mikilvægara að hafa konu
sem forseta, jafnvel þó að hún sé ekki kvenna-
baráttukona, en karl sem er jafnréttissinnaö-
ur. Óæskilegast hlýtur að vera frá sjónarmiði
kvennabaráttu að hafa karl í þessu embætti
sem ekki hefur áhuga á, eða er jafnvel andvíg-
urjafnrétti kynjanna.
Að sjálfsöðu skipta fleiri þættir máli: Hæfi-
leikar, gildi, lífssýn og lífsskoðanir almennt,
svo og reynsla, framkoma og viðhorf til emb-
ættisins. Það er því flókið val sem við kjósend-
ur stöndum frammi fýrir, og fyrir kvennabar-
áttukonur skiptir kvennabaráttan auðvitað
miklu máli. Ég vil að lokum minna á stöðu
kvennabaráttunnar með tilvitnun í Valgerði
Bjarnadóttur, starfsmann EFTA í Brussel. Til-
vitnuð grein er skrifuð í tilefni þess að engin
núverandi ráðherra Sjálfstæðisflokksins er
kona:
„Við komumst áfram á eigin verðleikum
þrátt fyrir að við erum konur. Við komumst
bara áfram þegar ekki er lengur hægt að
ganga fram hjá okkur. Við búum við karlaveldi.
Karlarnir eru ósammála um margt en þeir eru
sammála um að halda veldi sínu, það gera
þeir með að halda okkur niðri. Þeir búa til leik-
tjöld og láta Ifta svo út að ástandið hafi breyst
til betri vegar, en það eru sjónhverfingar...
Það er væntanlega langt þangað til að
raunverulegt jafnrétti mun rikja milli karla og
kvenna. Ein forsendan fyrir að það verði
nokkru sinni er að konur komist í valdastöð-
ur...
Klisjan um að konur eigi ekki að fá störf
eða völd „bara af því að þær em konur" var
búin til af klókum karli til að sleppa við sam-
keppni kvenna. Við megum alls ekki láta
glepjast af svona klisjum. Við megum ekki láta
telja okkur trú um að við getum linnt barátt-
unni af þvf að staða okkar er betri en mæðra
okkar. Við verðum að tryggja að dætur okkar
eigi jafn mikla möguleika á að komast til
æðstu valda og synir okkar, það er ekki
þannigí dag.“ (Morgunblaðið, 10. maí, 1995).
Áðurnefnd bylgja kvennabaráttunnar má
ekki hjaðna, nema ný og sterkari bylgja taki
strax að rísa. Leggjum okkar að mörkum til aö
svo megi verða.
1. Sjá t.d. greinina Sjálfsmyndir og kynferöi, / Fléttum,
Riti Rannsóknarstofu í kvennafræöum, 1, 1994, bls.
135-202. Háskóli íslands, Háskólaútgáfan.
forsftakosningarnar