Vera - 01.12.1997, Blaðsíða 51

Er hægt aö gera gamanmynd um
fóstureyöingar?
Tvær nýjar kvikmyndir sem fjalla fyrst og
fremst um fórstureyðingar eru nú komnar á
inyndbandaleigur víða um land, Citizen Ruth
og If these walls could talk, heita þær. Þótt
viðfangsefnið sé það sama eru myndirnar
mjög ólíkar. Önnur er gamanmynd og þá
mætti spyrja: Er hægt að gera gamanmynd
um fóstureyðingar? Svarið er já, og hana
býsna góða. Einkum ef hún er gerð í fyllstu
alvöru. En það merkir ekki að hefðbundari
aðferðir dugi ekki ágætlega líka. Hér eru sýn-
ishorn af hvoru tveggja.
CITIZEN RUTH
Citizen Rutli er ósvikin gamanmynd, en gam-
anið er grátt og stundum jafnvel sótsvart. Þótt
engum sé hlíft er hún alltaf skemmtileg og það
er bæði styrkur hennar og veikleiki. Aðalsögu-
hetjan, Ruth, sem Laura Dern leikur, er ófor-
betranlegur vímuefnaneytandi sem á að baki
margar árangurslausar heimsóknir á meðferð-
arstofnanir. Hún hefur eignast fjögur börn
sem hún er óhæf til að ala upp og eru ýmist
hjá fjölskyldu hennar eða hafa verið ættleidd.
Óvænt verður hún bitbein tveggja andstæðra
fylkinga, andstæðinga og fylgjenda frjálsra
fóstureyðinga, þegar upp kemst að hún er
ófrísk í fimmta sinn. Hún fær tilboð um
mögulega refsilækkun eftir síðustu handtöku
ef hún er reiðubúin að láta eyða fóstrinu. And-
stæðingar fóstureyðinga taka hana upp á
arma sína og gera hana að þjóðartákni fyrir
málstað sinn. Þeir hefðu varla getað valið verr,
því Ruth kærir sig svo sem ekkert sérstaklega
um barnið og er síður en svo reiðubúin til að
gefa upp á bátinn stóru ástina sína sem er
„sniffið“ og önnur eiturefnaneysla.
Myndin er sem fyrr segir ágætlega fyndin og
skemmtileg og nær þess vegna til margra. Það
er ótvíræður kostur því hún gefur mjög giögga
mynd af því ofstæki sem er hlaupið í fóstur-
eyðingaumræðuna, einkum í Bandaríkjunum,
á seinustu árum. Þótt báðir hópar séu sýndir í
spéspegli, þeir sem eru andvígir og fylgjandi
frelsi í fóstureyðingum, og öll hræsni gagn-
rýnd, er myndin síður en svo afstöðulaus.
Myndin snýst ekki síst um að svipta hulunni
ofan af hræsni og tvískinnungi guðsútvalinna
andstæðinga fóstureyðinga. Enn forvitnilegra
er jafnvel að sjá aðferðafræði þeirra kort-
lagða, t.d. áhersluna á það að persónugera
fóstrið í huga Ruth með því að fá hana til þess
að gefa því nafn. Ádeilan á hinn hópinn, sem
reynir að fá Ruth til þess að skilja að hún á
valið og ræður sjálf eigin líkama, er ekki nærri
eins trúverðug, enda efast ég ekki um hverrar
skoðunar höfundar myndarinnar eru. Þar eru
þó góðir sprettir einkum vegna vandræðalegr-
ar afstöðu til peninganna sem fljótlega fara að
skipta nokkru um framvinduna í myndinni.
Verr tekst til um skopmynd sem dregin er upp
af lesbísku pari og jaðrar sú klisja við for-
dóina. Það sem gerir myndina helst fyndna og
söguþráðinn trúverðugan mitt í öllum fárán-
leikanum er sú staðreynd að Ruth er jafn ráð-
villt og hún er. Laura Dern skilar hlutverki
sínu afskaplega vel
Þó held ég að myndin rísi hæst þegar hún er
minnst fyndin. Nokkur augnablik sitja eftir í
sálinni og valda því að myndin gleymist ekki.
Augnablik eins og þegar Ruth svarar mömmu
sinni fyrir framan sjónvarpsvélarnar og af-
hjúpar sorglega fortíð þeirra beggja. En þessi
augnablik mættu vera fleiri. Eg er sannfærð
um að þessi kvikmynd ristir dýpra hjá þeim
sem búa við bandarískan veruleika, þar sem
ógnartök andstæðinga fóstureyðinga hafa
valdið ómældum skaða í skjóli skoðanafrelsis.
Þar á ég ekki aðeins við þau voðaverk, morð
og skemmdarverk andstæðinga fóstureyðinga,
heldur einnig hvernig þeir hafa hrætt og skað-
að telpur og konur. Áróður þeirra hefur bæði
leitt til fæðinga fleiri óvelkominna barna en
ella og angistar kvenna sem hafa valið fóstur-
eyðingu. Hér á landi hefur verið reynt að
koma af stað svipaðri hreyfingu og í Banda-
ríkjunum. Þótt það hafi ekki tekist í sama stíl
og þar er þarft að skoða hvernig ástandið gæti
orðið.
SÖGURNAR SEM VEGGIRNIR EKKI SEGJA
lftbese walls coitld talk er hefbundnari kvik-
mynd en Citizen Ruth og á köflum ákaflega
fyrirsjáanleg. Hún snertir við fleiri tilfinninga-
strengjum og skilur eftir meiri samúð með
söguhetjunum en aumingja Ruth, hvort sem
það er kostur eða löstur. Myndin er í raun
þrjár sjálfstæðar smásögur sem tengjast sam-
an á viðfangsefninu, fóstureyðingum, og sögu-
sviðinu, venjulegu húsi í amerískum bæ. Sam-
anlagt tekst í þessari tiltölulega látlausu mynd
að koma inn á flest það sem yfirleitt liggur í
þagnargildi um fóstureyðingar: Hætturnar af
ólöglegum fóstureyðingum, fordómana, efa-
semdirnar, karlmenn sem vilja vera stikkfrí en
stjórna samt og konur sem annað hvort hjálpa
öðruni konum eða dæma þær. Eg er ekki al-
veg sammála því sem segir í kynningu á kápu
myndbandsins, að myndin taki ekki afstöðu
til fóstureyðinga heldur „fjalli hún einfaldlega
um þær“. Eg sé ekki betur en hér sé gamalgró-
inn misskilningur á ferð. Það er rétt að í
myndinni er ekki tekin sú afstaða að fóstur-
eyðing sé alltaf besta valið, enda eru það ekki
rök þeirra sem vilja að fóstureyðingar séu
frjálsar. Hins vegar get ég ekki skilið myndina
á annan hátt en að hún taki þá afstöðu að það
sé konunnar sjálfrar að eiga síðasta orðið um
líkama sinn. Myndin fjallar einmitt um hve
erfitt þetta val er á mismunandi tímum og
miðað við margbreytilegar aðstæður kvenn-
anna. En erfitt er að skilja myndina öðru vísi
mínisti
fer á bió
Anna Ólafsdóttir Björnsson
en að hversu erfitt sem valið sé eigi það að
vera hjá konunni sjálfri. Og það getur verið
erfitt í heimi þar sem allir virðast hafa afdrátt-
arlausar skoðanir á fóstureyðingum. Uppeldi,
trúarbrögð, þrýstingur frá almenningsáliti,
ættingjum, vinum, maka, tengdafólki eða
barnsföður, allt er þetta til að gera konum erf-
iðara að þekkja eigin hug. Sú staðreynd að
þessi áhrif eru mjög breytileg eftir því hvenær
saga kvennanna gerist, á 6., 8., og 10. ára-
tugnum, minnir okkur á að stundum er hollt
að skoða lífið í ljósi sögunnar og gera sér grein
fyrir þjóðfélagsbreytingum. Myndin rifjar upp
raunveruleika úr sögu síðustu 45 ára, raun-
veruleika sem kemur konum mjög rnikið við.
Þrjár þekktar leikkonur, Derni Moore, Sissy
Spacek og Cher, eru kynntar sem stjörnur
kvikntyndarinnar, hver í sinni sögu. Mér finnst
Demi Moore skila sínu hlutverki í fyrsta hlut-
anum sérlega vel. Hún hefur verið býsna hart
dæmd að undanförnu og þótt mistæk í hlut-
verkavali, en hluta af þeim dómum verð ég að
skrifa á fordóma. Hún er hér í hlutverki ungr-
ar ekkju (eins og í Ghost) og túlkar sannfær-
andi sambland af ákveðni og umkomuleysi. I
öðrum hlutanum er það Sissy Spacek sem er í
aðalhlutverkinu og ferst' það ágætlega en í
þriðja hlutanum er Cher í tiltölulega áreynslu-
litlu hlutverki, en er þó auglýst sem ein þriggja
stjarna myndarinnar. Mér finnst nú að óhætt
hefði verið að taka það fram að það er rninna
þekkt leikkona, Anne Heche, sem ber uppi
þann hluta og skilar sínu hiutverki mun eftir-
minnilegar en Cher. En það er ekki í stíl við
vinnubrögð kvikmyndaiðnaðarins, sem þessi
rnynd tilheyrir óneitanlega, þrátt fyrir ágæt
efnistök og þarft umfjöllunarefni. Leikstjórar
myndarinnar eru Nancy Savoca sem stýrir
tveimur fyrri hlutunum og Cher sem stýrir
þeim síðasta. Mér finnst athyglisvert hve marg-
ir leikarar í aukahlutverkum eru eftirminnileg-
ir og sérlega vel valdir, svo sem mágkonan í
fyrsta hlutanum, dóttirin í miðhlutanum og
unga „sannkristna“ mamman í þeim síðasta.
Það eykur óneitanlega styrk myndarinnar. Eg
má til með að benda ykkur seni lesið þessi orð
á eitt í viðbót: Ekki láta misvísandi texta á
myndbandskápu hrekja ykkur frá því að sjá
þessa mynd. Hún er alls ekki sú vella sem ætla
mætti miðað við orðin sem þar gefur að líta:
„óvenju hjartnæm“ og „tilfinningaþrungin lýs-
ing á daglegri baráttu kvenna í hörðum og
óblíðum heimi“. Fyrirgefið þið sem settuð
saman þennan texta - örugglega í bestu mein-
ingu - en hvað haldið þið eiginlega að við
séum?
Ég mæli hiklaust með báðunt þessum
myndum, ekki síst vegna þess að handritshöf-
undar þora að taka afstöðu, þótt þeir lýsi and-
stæðum sjónarmiðum í fleiri blæbrigðum en
hvítu og svörtu.
^va si