Vera - 01.10.2001, Blaðsíða 43

GuöfríSur Lilja Grétarsdóttir
ingarheima til að halda við hefðum sfnum þegar a.m.k. við á
Vesturlöndum lítum á þær sem hræðileg mannréttindabrot.
Er til eitthvað sem heitir grundvallarbrot á mannréttindum
eða eiga mismunandi menningarhefðir að fá að haldast, og ef
svo er hvar drögum við þá línuna og með hvaða rökum - og
með röddum hverra? Ég vann heilmikið að þessu verkefni og
skrifaði um það ritgerð en þegar ég fór á námskeið um Spin-
oza varð ég svo hrifin af textunum hans að ég ákvað að skrifa
lokaritgerðina um hann. Spinoza var hollenskur gyðingur og
ég skrifaði um hugmyndir hans um frelsishugtakið og borg-
aralega vináttu sem ég kynnti í rabbi Rannsóknastofu í
kvennafræðum 1. nóvember undir heitinu: Spinoza, vináttan
og femínismi."
Sl. sumar var Lilja í forsvari fyrir málþingi sem haldið var í
ReykjavíkurAkademíunni 16. júní undir heitinu Þjóðhátíð
hverra? Sjálfsmynd og þjóðernisvitund íslendinga og innflytj-
enda. Hugmyndin kviknaði hjá hópi sjálfstætt starfandi fræði-
manna í ReykjavíkurAkademíunni sem Lilja kynntist þegar
hún vann sérverkefni fyrir Akademíuna. „Ég var mjög ánægð
með málþingið, sérstaklega hvað margir innflytjendur töluðu.
Það er svo mikilvægt að við heyrum raddir þeirra og að þau
hafi aðgang að samfélagsumræðunni. Hvað varðar málefni
innflytjenda þá er hægt er að setja ýmis lög og reglur sem
eiga að bæta réttindi þeirra en hins vegar er mikið af sál-
fræðilegum og félagslegum staðreyndum um okkur sem ein-
staklinga, sem íslendinga og sem samfélag sem ekki er hægt
að skrifa í lög. Það snýst um það hvernig við komum fram og
hvernig við hugsum um okkur sjálf og þar finnst mér oft vera
grundvallarmunur á Bandaríkjamönnum og Evrópubúum. Hér,
rétt eins og í ýmsum löndum Evrópu, fá innflytjendur oft ekki
tilfinningalegt eða félagslegt frelsi til að skilgreina sig sem ís-
lendinga þótt búið sé að tryggja þeim lagalegt jafnrétti. Við
verðum því öll að taka þátt f því að víkka út skilgreininguna á
þvf hvað það er að vera íslendingur og hverjir fá tilkall til
þess. Þetta er á margan hátt öðruvísi vestan hafs, þar geta
innflytjendur kallað sig Bandaríkjamenn miklu fyrr. Besta vin-
kona mín frá Harvard er t.d. frá Kóreu og flutti til Bandaríkj-
anna 12 ára gömul. Henni myndi aldrei detta í hug að hún
væri eitthvað minna bandarísk heldur en næsti maður og ekki
heldur fólkinu í kringum hana. Þar er skírskotað meira til
borgaralegra réttinda og gilda en hér á (slandi og í Evrópu er
miklu meira gert úr kynþætti, litarhætti, tungumáli og ættar-
tölu. Þetta situr svo fast í okkur en þessu er hægt að breyta,
ef við viljum. í Þýskalandi kynntist ég því hvernig þriðja kyn-
slóð Kúrda sem talaði reiprennandi þýsku og hafði aldrei
búið í Kúrdistan eða Tyrklandi gat samt ekki talið sig Þjóð-
verja. Þau voru föst einhvers staðar þarna á miili. Svona er
þetta lfka í Skandinavíu og svona verður þetta hér ef við reyn-
um ekki að gera betur.” Þegar talið berst aftur að íslandi segir
Lilja mikilvægt að við drögum lærdóm af sögunni. Þar rifjar
hún upp hvernig tekið var á málefnum gyðinga sem flúðu
hingað undan nasistum. Þeir fengu ekki pólitískt hæli og voru
sendir úr landi, sumir í opinn dauðann. Einnig að gerður var
samningur á sjötta áratugnum um það að svartir hermenn
mættu ekki dvelja f herstöðinni á Keflavfkurflugvelli til þess
að ekki fæddust „svört börn" á íslandi. „Mér finnst þetta mjög
sorglegar staðreyndir og sem sagnfræðingur finnst mér mikil-
vægt að við séum meðvituð um söguna frá sem flestum hlið-
um. Það hafa Þjóðverjar t.d. reynt að gera með ýmsum hætti
og það er hægt að draga lærdóm af þvf. Hér á íslandi erum
við á vissan hátt að endurtaka það sem gerðist á strfðsár-
unum þegar hámenntaðir gyðingar voru settir f að grafa
skurði. Hér á landi er fjöldi hámenntaðra innflytjenda sem fær
enga vinnu við sitt hæfi. Við þurfum að spyrja okkur hverju
við töpum með því að nýta ekki hæfileika og krafta þessa
fólks.” Guðfríður Lilja telur að íslendingar geti auðgast mjög
af því að hingað flytji fólk af erlendum uppruna. Henni finnst
að við getum lært af mistökum sem aðrar þjóðir hafa gert í
innflytjendamálum og vill leggja sitt af mörkum. Það gerir
hún m.a. með því að aðstoða innflytjendur sem hún hefur
kynnst við að skrifa blaðagreinar og fylgjast með fréttum. „Það
skiptir miklu máli hvað stendur í sögubókunum sem við kenn-
um börnunum okkar en svokölluð fræðsla nær hins vegar ein-
göngu ákveðið langt. Hún nær aldrei alla leið. Við getum
„frætt" börnin okkar endalaust um að kynþáttafordómar séu af
hinu slæma en ef þau alast upp við það að konur af öðrum
litarhætti fylla öll „lægstu" störf þessa lands, hversu langt nær
þá slík fræðsla? Raunveruleikinn sem við sjáum í kringum
okkur kennir okkur öllum miklu meir en það sem okkur er sagt
og það er það sem skiptir máli. Við verðum að alast upp við
það að fólk af öðrum litarhætti eða frá öðrum menningar-
heimi sé í ábyrgðarstöðum á mismunandi sviðum, íslenskum
ábyrgðarstöðum. Þá verður fyrst einhver tenging á milli
fræðslunnar og raunverulegrar upplifunar. Mér finnst það
mjög alvarlegt mál að margt fólk sem hefur gert ísland að
föðurlandi sfnu fær oft ekki að gefa til samfélagsins eins og
það gæti og hefur hæfileika til. Því líður oftar en ekki eins og
þau séu útilokuð frá að vera virkir meðlimir samfélagsins. Það
er átakanleg staðreynd fyrir okkur íslendinga sem við verðum
að horfast í augu við og spyrja okkur sjálf af heiðarleika og
einurð: er það svona þjóð sem við viljum
©
\o^HW5IÐ
Nýjar vörur
□ Flottar aðskornar heilsárskápur
□ Heilsárskápur
□ Ullarkápur, stuttar og síðar
□ Stuttir kanínupelsar
□ Ódýrir gervipelsar
□ Úlpur-Jakkar
□ Hattar - Húfur
□ Silki - Sjöl - Slæður
Mörkinni 6, 108 Reykjavík
Sími 588 5518
Opið laugardag 10-15