Akranes - 01.07.1952, Blaðsíða 15

Gísli J. Johnsen:

t
Ekkí er þar oflof um Islendínga
Nýlega var ég á ferð í Kaupmannahöfn
og keypti mér þá bókina: Island og dets
Tekniske Udvikling, eftir Th. Krabbe.
Þar sem ég hélt þaðan áfram langferð með
skipi, bauðst mér gott tækifæri til að lesa
þéssa bók rækilega. Ég befi ýmist verið
áhorifandi, eða þátttakandi í því sem bók-
in fjallar um, hefi ég þvi eftir atvikum,
sæmilega aðstöðu til að gera mér nokkra
grein fyrir, hversu rétt eða hlutlaust muni
vera frá sagt því efni, sem bókin fjallar
um. Þessu til sönnunar, mun ég nú drepa
á nokkuð af því helzta, sem ýmist er al-
rangt með farið, eða af ótrúlega miklu
handahófi. Er bókin því í ýmsum efnum
mjög óáreiðanleg — eða öllu heldur ó-
merkileg, — sem heimildarrit mn þetta
merkilega tímabil í þróun verklegra fram-
kvæmda á Islandi. Það er látið líta svo út
sem flestar framfarirnar hafi orðið fyrir
tilverknað Dana. Ef vélar eða efni er feng-
ið frá Danmörku, er allt danskt í augum
Krabbe og rækilega getið sölufirma, eins
og það skipti öllu máli, en engu, hver ver-
ið hafi hinn íslenzki upphafsmaður að
slíkum nýjungum eða framförum. Er hér
haft fremur óskemmtilega hausavíxl á
hlutunum og heldur óvenjuleg málsmeð-
ferð, í riti, sem útgefandi ætlast þó sjálf-
sagt til að verði grundvallarheimildarrit
um þetta efni. Af þessum sökum finnst
mér því nauðsynlegt að benda á þá staði,
þar sem missagnirnar eru mestar.
Um frystihús og ísframleiðslu.
1 kaflanum mn frystihús og frystivélar,
er á bls. 321 sagt mjög skemmtilega <frá
tveimur dönskum firmum Sabro og Atlas,
sem Islendingar keyptu vélar frá, en eng-
inn íslendingur er nefndur í því sambandi,
og flest ártöl eru þar röng eða villandi. Þar
er t. d. sagt, að 1912—13 sé byrjað að
koma upp einstökum frystitækjum til is-
framleiðslu, og að setja frystivélar í stærri
botnvörpunga og fragtskip. Á sömu bls.
segir; að ekki hafi komið verulegur skrið-
ur á þessi mál fyrr en 1920, þegar Otte-
sensaðferðin varð kunn. Hið raunverulega
i þessu máli er hins vegar þetta:
Fyrsta vélfrystihúsið hér á landi, var
byggt í Vestmannaeyjum 1908, undir for-
ystu G. J. Johnsen, og var þegar í upphafi
svo stórt, að það fullnægði þessari stærstu
verstöð landsins til beitu- og matvæla-
geymslu um 1—2 áratugi. Næsta stór-
frystihúsið byggði Sláturtfélag Suðurlands
1913-
Ef til vill blandar höf. því saman, er
liann talar um frystivélar í fragtskipum,
að áður en „Brúarfoss" var byggður, út-
vegaði G. J. J. Samvinnufélögunum gufu-
skipið Richard Kaarbö, sem héðan flutti
fyrsta frosna kjötfarminn á erlendan mark-
að, en þetta var 1924 eða '25. Þá voru Sam-
vinnufélögin búin að reisa fyrsta frysti-
hús sitt á Hvammstanga. Vestmannaeyjar
voru þannig langt á undan öðrum í þessu
efni og þannig leiðandi aðili.
Þarna er mjög villandi sagt 'frá ýmsu,
svo sem ísflutningi ísl. togara, til liinna
ísþurfandi frystihúsa eins og þar er sagt.
Hér, sem svo oft i þessari bók, gægist fram
það ráðandi sjónarmið höf., að frá Dönum
séu allar framfarir hér runnar. En hið
sanna er, að það voru íslendingar sjálfir,
einir og óstuddir af Dönum, sem tóku upp
þessa nýju tækni, — með góðum árangri
— jafnsnemma og Danir hefja hana hjá
sér. G. J. Johnsen var umboðsmaður fyrir
hið danska frystivélalfirma í Sabroe í Aar-
hús, og útbreiddi vélarnar hér allt til 1931,
er SlS tók við umboði þessu.
Eins og áður er sagt, var það einmitt
G. J. /., sem ýtti undir útlflutning á frystu
kjöti, með útvegun kæliskipsins Richard
Kaarbö. Og það var einmitt eftir þessa
lilraun, sem gafst svo vel, sem hafist var
handa um að Islendingar eignuðust sitt
eigið kæliskip, en það var e/s. Brúarfoss.
Nú mun það hljóma einkennilega í eyrum,
að nefnd manna, — sem forstjóri félagsins
átti sæti í, — lagði á móti slíkri nýsköpun.
Þá eins og svo oft siðar, skipaði rikisstjórn-
in, eingöngu slíka menn i nefnd um þessi
mál. Menn, sem aldrei höfðu nálægt slík-
um málum komið, eða haft kynni af frysti-
húsarekstri, eða sölu nýmetis til útlanda.
Frá Vestmannaeyjum var þó lengi húið
að selja i stórum stíl frosna lúðu á erlend-
an markað, og með góðum árangri, allt
frá byrjun liins fyrsta frystihúss í Eyj-
um. Hinn framsýni ráðherra, Hannes Haf-
stein, hafði áskilið í samningi sínum við
D.F.D.S., að eitt af skipum þess, „Botn-
ia,“ hefði kælirúm, og var slíkur útbún-
aður þvi settur í skipið, líklega árið 1910.
Það er ef til vill afsakanlegt, þótt ég
sé nokkuð langorður um þessi mál, þar
sem þau voru mér svo kunn, vegna eigin
þátttöku í þeim. En þar sem höf. telur
það aðalatriðið, að vélarnar voru fyrst, og
lengi keyptar í Dnmörku, má það gjarn-
an koma skýrt fram, að það voru íslend-
ingar sjálfir, sem áttu upptökin að þe^sum
umbótimi og komu þeim hér á, og pönt-
uðu vélamar sjálfir (frá Danmörku).
Á bls. 321 segir höfundur, að útflutn-
ingur á hraðfrystum fiski sé aðallega til
Bretlands. Þetta er enganveginn rétt, því
að þessi vara hefur farið til margra ann-
arra landa í Evrópu, og síðari árin i vax-
andi mæli til Bandaríkja Norður-Ameríku,
þar sem fiskurinn nýtur vaxandi álits.
Á bls. 322, er ekki alveg ljóst livað höf.
á við, er hann ræðir um Sænsk-ísl. frysti-
húsið i Reykjavík, byggt 1920, sem sé
komið á aðrar hendur, þar sem hafnar-
nefnd Reykjavíkur hafi neytt forkaups-
réttar síns, og fyrirtækið sé nú notað í
öðru augnamiði. Hér virðist eitthvað mál-
um blandað, því að fyrirtækið er mi í
eigu privat íslenzks fyrirtækis, og ein-
mitt notað i sama augnamiði og upphaf-
lega.
Þá hefði mér ekki þótt óviðeigandi að
höf. hefði minnst eitthvað á það, sem kalla
mætti „Edinborgar-tímabilið,“ sem i raun
réttri átti mikinn þátt i því að gjörbreyta
til batnaðar allri verzlun landsmanna.
Með þessari ágætu verzlim lækkaði verð
hér á erlendri vöru, og hún tók upp þann
nýja ágæta sið að kaupa út.flutningsvör-
ur landsmanna — sérstaklega fisk — og
greiða í peningum. Var þetta mikill feng-
ur, og taldar miklar framfarir 'frá því sem
áður var, og menn áttu hér að venjast.
AKRANES
87