Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1954, Blaðsíða 25

stað, og er beltið þarna um 150 km breitt. í s<öðum á miðlínunni stendur al-
myrkvinn nálægt 2 mín. 30 sek. á þessum slóðum, og hvergi á jörðinni lengur
en 2 mín. 35 sek. Er nær dregur jöðrunum, styttist almyrkvatíminn ört. í Vest-
mannaeyjum og í Vík í Mýrdal er hann rúmlega 1V2 mín. 2. mynd wýnir al-
myrkvasvæðið á íslandi, sunnan við no.rðurjaðar beltisins. Norðan jaðarsins
á deildarmyrkvasvæðinu, myrkvast sól að mestu alls staðar á landinu (sjá bls.
2), svo að munur sést á birtu En við almyrkva verður mjög skuggsýnt. Valda
hin snöggu umskipti þar m klu, því að í sjálfu sér er meiri birta á jörðu en
um tunglskinsbjarta nólt. Einkum í heiðskíru veðri kólnar talsvert (einnig í
deildarmyrkvanum). Sum dýr fara að haga sér eins og komin væri nótt, og
getur verið fróðlegt að fylgjast með háttum þeirra.
En mest rannsóknarefni hafa mönnum verið ljósfyrirbrigði, er nú verða
sýnileg kiingum sólröndina. Út úr þeirri sólkringlu, sem daglega sést, en nú
er horfin, sjást rísa rauðir gosstrókar úr glóandi lofttegundum, einkum vetni.
Mjó rauð brydding úr sömu efnum sést allt í kringum röndina. Þá tekur við
dauft hvítt skin, líkast þéttum geislastöfum. Það, eða svæðið, þar sem þess
gætir, er kallað »kóróna« sólar. Hún getur sést alllangt út frá röndinni, svo
að nemur mörgum þvermálum sólar. Kórónan er aðallega endurvarp af birtu
sólar af völdum rafeinda (elektróna), er jafnan streyma út frá sólu. Þær fara
gífurlega hratt og hrífa af þeim sökum aðrar rafeindir út úr frumeindum (atóm-
um), sem verða á vegi þeirra. Geta frumeindir járns á þennan hátt misst allt
upp í 13 rafeindir og komast þannig í ástand, sem svarar til V2—1 millj. stiga
hita. Þessar sundruðu frumeindir járns og fleiri algengra efna í innri lögum
kórónunnar valda litrófslínum, er menn hugðu um skeið, að stöfuðu frá efni,
er óþekkt væri á jöiðunni og kallað var »kóróníum«. Og raunar var tii dæmi
þess, að við nýtt frumefni hafði fyrst orðið vart á sólunni (helíum).
Ljósfyrirbrigði þessi eru ekki nógu björt til að sjást samtímis venjulegu
sólskini og hafa því ekki orðið rannsökuð nema við almyrkva. Nú eru þa iundin
tæki til að gera þær rannsóknir að nokkru leyti á öðrum tímum.
En auk fróðleiksins, er fá má af loftsýnum þessum, þybja þær tilkomu-
mikil sjón. Þess skyldu gæta þeir, sem vilja fylgjast með sólmyrkva, að r.orfa
ekki með berum augum til sólarinnar, nema fullmyrkvuð sé. Gler með ljós-
reykjarlagi Öðrum megin veitir nægilega hlíf, en ekki venjuleg útigleraugu.
Samkvæmt afstæðiskenningu Einsteins bognar ljósgeisli örl tið við að faia
nærri sólu. Stjörnur, er við myrkva verða sýnilegar skammt frá sólu, eiga þá
að sýnast hóti fjær henni vegna þessarar beygju Til að sannreyna þetta þarf
mjög nákvæmar mælingar, ocj hafa þær verið meðal helztu verkefna stjarn*
fræðinga við almyrkva síðustu áratugina. í fyrstu þóttu mælingar þessar stað-
festa kenninguna vel, en nú er það nokkuð vefengt.
(23)