Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1950, Side 81

og geta hvorki myndazt eða horfið. Mismunandi
hlutir koma fram eða hverfa við mismunandi niður-
röðun mismunandi atóma, en allir hlutir hafa það
sameiginlegt, að þeim verður ekki skipt í hvað smá-
ar agnir sem er, heldur eru takmörk sett við stærð
atómanna, sem ekki er hægt að skipta.
Hin forngríska atómkenning, sem venjulega er
kennd við Demokritos, fer furðulega nálægt því
sanna um byggingu efnisins. Rannsóknir seinni
tima hafa sýnt, að hún er rétt í öllum meginatrið-
um. Forscndur þær, sem Demokritos byggir kenn-
ingu sína á, mundu þó verða léttar á metaskálunum
út frá sjónarmiði nútíma eðlisfræðinga. Ástæðan til
þess, að atómkenningin kom fram, var ekki fyrst og
fremst athuganir á efninu sjálfu, heldur afleiðing
af þróun þeirri, sem átti sér stað í stærðfræðinni
um þessar mundir. Hinn stærðfræðilegi punktur
var hugtak, sem notað var með góðum árangri sem
eins konar frumeind í flatar- og rúmmálsfræði, og
þar sem takmörkin milli stærðfræðinnar annars
vegar og efnisheimsins hins vegar voru mjög óljós,
þá var eðhlegt að innleiða tilsvarandi hugtak til
þess að skýra byggingu efnisins.
Hér var, um 400 árum f. K., komin fram kenning,
sem gaf i öllum aðalatriðum rétta hugmynd um
gerð efnisins, en það var ekki nóg, það vantaði stað-
reyndir til stuðnings þessari kenningu. Hin mann-
lega skynsemi ein reyndist ófuilnægjandi til þess
að skera úr um, livað væri rétt og hvað rangt. Það
urðu örlög atómkenningar Demokritosar að falla að
mestu í gleymsku í yfir 20 aldir, en á þessum tíma
var kenningin um höfuðskepnurnar fjórar liin við-
urkennda skýring á byggingu efnisins. Höfuðskepn-
urnar voru eldur, loft, vatn og jörð, en úr þeim áttu
öll efni að myndast. Við vitum nú, að þessi kenning
er fánýt og að hún á sér enga stoð í veruleikanum,
en það var ekki fyrr en mönnum hafði tekizt að
(70)