Ægir - 01.03.2002, Qupperneq 6

6
P I S T I L L M Á N A Ð A R I N S
Ég man þá tíð að fiskur var alltaf á
mánudögum og þótti sjálfsagt mál.
Maður var ekkert spurður álits, enda
ekki mitt að segja hvort mér þætti
mánudagsýsan góður siður eða slæm-
ur. Maður einfaldlega borðaði það sem
á borð var borið og var ekkert að röfla
út af því. Og soðningin var ekki bara
bundin við mánudagana. Hún var
stundum einnig á borð borin í miðri
viku. Kannski steiktur þorskur, fiski-
bollur, steinbítur eða þessi líka fíni
signi fiskur með hömsum, spiki og
kartöflum. Hreinasta sælgæti.
Fiskneyslan var hluti af lífsmynstrinu
í þá daga, þetta var áður en næringar-
fræðingarnir dældu þeim fróðleik yfir
landslýð að öll landsins börn skyldu
borða fisk vegna þess að hann væri svo
hollur. Maður var ekkert að spá í
kaloríurnar eða alla vítamínflóruna,
bara borðaði sína soðningu vegna þess
að hún alveg hreint ljómandi góð og
ekkert meira um það að segja.
Og það var líka hluti af gangi lífs-
ins að eftir áramótin fékk maður
tvisvar til þrisvar í matinn nýjan
þorsk og hrogn og lifur. Að ég ekki
tali um rauðmagann á vorin og signu
grásleppuna, sem í minningunni er
hreint lostæti.
Eftir á að hyggja má kannski segja
að fiskneysla hafi verið fremur einhæf
í þá daga. Menn keyptu gömlu góðu
ýsuna og létu þar við sitja. Kannski
einstaka sinnum þorsk og reyndar
einnig skötu.
Mér er það í fersku minni þegar ég
var hluti af löndunarliðinu á Dalvík
fyrir rúmum tuttugu árum og hver og
einn úr löndunarliðinu tók nokkra
fiska með sér heim úr viðkomandi
skipsfarmi til þess að næra sig og sína.
Þetta var áður en Fiskistofa kom til
sögunnar og því fór þetta allt framhjá
vigt - eftirlitsmennirnir horfðu fram-
hjá þessari sjálfsbjargarviðleitni okkar
í löndunarliðinu. Nema hvað að mér
eldri og reyndari löndunarkarlar völdu
sér alltaf fallegar ýsur í pottinn og
þótti annað fiskmeti vart mannamat-
ur. Ég hafði hins vegar fyrir sið að
taka með mér heim steinbít, kola,
grálúðu og karfa. Nokkuð sem félagar
mínir í löndunarliðinu kölluðu grams
eða skrapfisk. Þeir botnuðu ekkert í
þessari sérvisku minni og voru alveg
gáttaðir á að ég skyldi meira að segja
taka með mér karfa, en á þessum tíma
var sjaldgæft að menn borðuðu þenn-
an ljúffenga fisk.
Það hafa orðið ótrúlegar breytingar
á fiskneyslu landsmanna á allra síð-
ustu árum. Fiskneyslan er greinilega
miklu minni en hún var og eru sjálf-
sagt margar ástæður fyrir því. Ein
ástæðan og trúlega sú stærsta er ein-
faldlega verðlagið á soðningunni.
Fiskur er óheyrilega dýr matvara, svo
ótrúlegt sem það kann að virðast þeg-
ar um er að ræða eina mestu fiskveiði-
þjóð við norðanvert Atlantshaf. Fisk-
urinn hefur hækkað í verði lagt um-
fram verðlagshækkanir á undanförn-
um árum, sem er að sjálfsögðu hið al-
varlegasta mál. Einhverju sinni spurði
ég mann sem vit hefur á um skýringar
á þessum gífurlegu verðhækkunum og
svarið var einfalt; það er tilkoma fisk-
markaðanna. Eftir að fiskmarkaðarnir
komu til sögunnar, sagði hann, rauk
verðið upp úr öllu valdi. Mér þótti
þetta nokkur tíðindi, en féllst þó á
þegar betur var að gáð að þetta kynni
að vera rétt.
Fiskmarkaðarnir eru ef að líkum
lætur komnir til að vera og verðlag
skýjum ofar á ýsuflakinu er væntan-
lega einnig komið til að vera. Það þýð-
ir ósköp einfaldlega það að fiskneysla á
ugglaust eftir að minnka enn frekar.
Pizzakynslóðin velur frekar eitt stykki
pizzu með þremur áleggstegundum en
eitt kíló af ýsu - fyrir svipaða upphæð.
Það er heldur ekki nógu smart nú til
dags að borða siginn fisk með spiki -
eiginlega gamaldags og jafnvel hall-
ærislegt. Hins vegar er meira en í
góðu lagi að fá sér fisk á dýrum veit-
ingahúsum - það er smart.
Færa má fyrir því rök að verðlag á
ýsuflakinu geri það að verkum að
landsmenn færi sig yfir í neyslu á til
dæmis kjúklingum. Sem til þess að
gera kaloríusnauð fæða kemur
kjúklingurinn í stað ýsuflaksins. Þetta
er merkileg þróun hjá fiskveiðiþjóð-
inni - en þó í takt við það sem gerist
víða í Vestur-Evrópu þar sem
kjúklingurinn er miklum mun ódýr-
ari en fiskurinn. Við verðum að sætta
okkur við það að nú vex úr grasi kyn-
slóð sem er ekki vön því að snæða ýsu
eða þorsk á mánudögum - því miður.
Þessari þróun verður ekki svo auðveld-
lega snúið við - í það minnsta ekki á
meðan verðlagið er slíkt og þvílíkt á
fiskinum. Fyrir hinn venjulega ís-
lenska Jón Jónsson er fiskur munaðar-
vara - svo einfalt er það.
Þegar fiskur var fastur
liður á mánudögum
Pistil mánaðarins skrifar
Óskar Þór Halldórsson, blaðamaður