Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.2006, Page 35

PV Helgin
FÖSTUDAGUR 28. JÚU2006 71
Enn fordómar í garð geðklofa
Fordómar í garð geðsjúkra voru
vœntanlega meiri á þínum uppvaxt-
arárum en þeir eru nú?
„Já, fordómar í garð geðveikra
voru töluverðir þegar ég var yngri og
það er engin spurning að þeir hafa
minnkað. Það er engin skömm leng-
ur að viðurkenna þunglyndi, kvíða-
röskun eða annað slíkt. Það er samt
enn viss stimpill að vera greindur
með alvarlegustu geðsjúkdómana og
ég er viss um að það eru enn fordóm-
ar í garð fólks með til dæmis geð-
klofa, hér á landi sem annars staðar.
Geðklofi er með alvarlegustu sjúk-
dómum vegna þeirrar miklu trufl-
unar sem hann hefur á líf þess yfir-
leitt unga fólks sem sjúkdómurinn
leggst á. Geðklofi er heilasjúkdóm-
ur með sterka ættlægni þó að meiri-
hluti þeirra sem fá sjúkdóminn hafi
samt ekki ættarsögu. Þrátt fyrir þetta
er talið núorðið að félagslegir þættir
spili einnig inn í tilurð geðklofa, alla
vega hefur ekki önnur skýring fundist
á því að svart fólk af Karíbahafsupp-
runa - önnur kynslóð innflytjenda
- hefur í kringum sjö sinnum hærri
tíðni geðklofa en annað fólk á Bret-
landseyjum sem og frændur þeirra
sem urðu eftir í Karíbahafinu."
Ranghugmyndir algengar
„Einkenni geðklofa eru á þremur
sviðum. Svokölluð pósitív einkenni
lýsa sér með geðrofi; truflun á skynj-
un með ofskynjunum og ranghug-
myndir eru einnig algengar. Ein
af nýlegum kenningum um tilurð
þéssara einkenna er að í geðrofí sé
ákveðið boðefnakerfi, dópamínkerf-
ið, ofvirkt. Það veldur því að hlutir og
atburðir sem ekki skipta máli fá allt í
einu persónulega merkingu. Einhver
er til dæmis að ganga niður götu, sér
lögreglumann handan götunnar og
finnst að hann eigi við sig erindi."
Að fara inn í skel
„Til að fá botn í þessar sterku til-
finningar myndar einstaklingur-
inn skýringar, til dæmis þá að lög-
reglan sé á eftir viðkomandi, það er
þá ranghugmynd. Geðrofslyf virka
með því að slá á þessa ofvirloii dóp-
amínkerfisins. Drifið á bak við rang-
hugmyndina hverfur og einstakl-
ingurinn er líklegri til að taka til
greina uppástungur um að hann
hafi kannski misskilið hlutina. Ann-
ar flokkur einkenna er truflun á
hugsun; óskýr hugsun eða hugs-
anastopp. Léleg rökfylgni í hugsun
og afar „konkret" hugsun sést oft,
en batnar með lyfjameðferð, þótt
viss skerðing á hugsun sé oft varan-
leg. Truflanir á hreyfingum þar sem
sjúklingar taka jafhvel upp óþægi-
legar stöður klukkutímum saman
sáust oft áður fyrr en eru sjaldgæfar
nú orðið. Þriðji flokkur einkenna er
svokölluð neikvæð einkenni. Það er
þegar sjúklingurinn missir áhuga á
umhverfi sínu, dregur sig inn í skel
sína og „hverfur". Að mörgu leyti er
þetta sá hópur einkenna sem erfið-
ast er að meðhöndla, því geðlyf duga
lítt á þetta."
Geðklofi ósýnilegur í
samfélaginu
„Að ná fljótt til sjúklinga, mark-
viss iðjuþjálfun og önnur endur-
hæfing hefur eitthvað að segja en
því miður er þetta trúlega stærri or-
sök skerðingar á starfshæfni og lífs-
gæðum þessa hóps en hinir flokkar
einkenna. Það er engin tilviljun að
geðklofi er býsna ósýnilegur í sam-
félaginu, þrátt fyrir að tæplega einn
af hverjum hundrað þjáist af sjúk-
dómnum. En þetta er fóík sem, vegna
veikinda sinna og skerðingar, á erfitt
með að berjast fýrir sínum réttinda-
málum."
Ekki miklar framfarir
Ersjúkdómurinngeðklofi almennt
misskilinn?
„Já, margir halda enn að þetta
sé ldofinn persónuleiki sem er alls
óskylt heilkenni, mjög sjaldgæft
og reyndar umdeilt hvort það sé til
sem slíkt. Því miður hafa framfarir
á sviði geðlyfja ekki verið eins mikl-
ar og maður myndi kjósa. Þær fram-
farir sem hafa orðið felast einkum
í annars vegar annarrar kynslóð-
ar geðrofslyfjum, hins vegar í nýrri
þunglyndislyfjum, svokölluðum sér-
hæfðum serotónínblokkurum. Ann-
arrar kynslóðar geðrofslyf virka sum
hver aðeins betur en eldri lyfin en
eru miklu dýrari. Eina undantekn-
ingin er clozapine, sem er töluvert
öflugra en þarfnast reglulegra blóð-
prófa vegna hættu á hvítkomafæð.
Þessi annarrar kynslóðar lyf voru tal-
in valda minni aukaverkunum, valda
síður því að sjúklingar fái truflanir á
hreyfingum eins og gerist stundum
með eldri lyfin. Nú er hins vegar að
koma á daginn að nýrri lyfin hafa sín
eigin vandamál, sum þeirra eru lík-
legri til að valda þyngdaraukningu,
háum blóðþrýstingi og sykursýki og
það er á síðustu árum orðið forgangs-
verkefni hjá geðlæknum að reyna að
koma í veg fyrir þessar aukaverkanir.
Sérhæfðu serotónínblokkararnir em
ekki sannanlegra betri en eldri lyf
við þunglyndi þótt þau séu ef til vill
betri í sérstökum tilfellum. Þau valda
hins vegar minni aukaverkunum og
em örugg þótt tekinn sé af þeim of-
skammtur, sem getur skipt máli."
Geðgjörgæsla
Þú hefur í rúm tvö ár verið yfir-
lœknir á geðgjörgcesludeild, sem þú
byggðir upp frá grunni, jafnframt
því að sinna áfram rannsóknum við
Geðfrœðastojhun Lundúnaháskóla.
Eru geðgjörgcesludeildir nýtt fyrir-
komulag?
„Já, það er rétt að ég tók þátt í því
að byggja upp deildina frá grunni.
Þar var ekkert til sparað og spítal-
inn fékk verðlaun fyrir bestu spítala-
hönnun ársins 2004 í Bretlandi. Geð-
gjörgæsla hefur þróast í Bretlandi og
mörgum öðmm löndum á síðustu
fimmtán til tuttugu árum. Á hverjum
tíma er yfirleitt lítill hópur sjúklinga
sem vegna veikinda sinna sýnir mjög
truflaða hegðun. Þessi hópur, yfir-
leitt bráðveikra sjúklinga í geðrofi, er
í mikilli hættu, bæði á að skaða sjálfa
sig og aðra. Á venjulegri bráðadeild
fer mikið af orku starfsfólks í þessa
einstaklinga en aðrir sitja nokkuð
á hakanum og geta jafhvel verið í
hættu frá þessum sjúklingum. Geð-
gjörgæsludeildir takast á við þenn-
an vanda með því að taka við þess-
um veikustu sjúklingum, yfirleitt í
skamman tíma, frá nokkrum dög-
um upp í 3-4 vikur. Á þessum deild-
um er umhverfið öruggara, þannig
að viðkomandi getur ekki sloppið út
eða auðveldlega skaðað sig eða aðra
með húsmunum. Það er gjarnan sér-
garður þar sem fólk getur fengið sér
ferskt loft í næði. Reynt er að hafa
gott rými, bjóða upp á iðjuþjálfun,
oft er sérstakur íþróttasalur og ýmis-
legt fleira. Mönnun þessara deilda er
þannig háttað að starfsfólk er fleira
og sérþjálfað í að takast á við trufl-
andi hegðun með mannúðlegum og
öruggum hætti"
Sértæk þekking og áhugi
„Þriðji þátturinn er lyfjameðferð-
in. Þessar deildir þurfa oft á stærri
skömmtum og flóknari samsetning-
um lyfla að halda en almennt gerist
og eru það oft geðlæknar með sér-
staka þekkingu og áhuga á sviði geð-
lyfja sem starfa við geðgjörgæslu.
Ég hef í mörg ár unnið að rann-
sóknum á geðrofslyfjum með Ro-
bert Kerwin, prófessor við Geð-
fræðastofnun Lundúnaháskóla, og
varði nýlega doktorsritgerð þar. Þessi
áhugi minn á sérstakl'ega meðferð
geðklofa sem svarar ekki annarri
meðferð leiddi mig inn í geðgjör-
gæslu."
Geturðu sagt okkur örlítið af rit-
gerðinni þinni?
„Ritgerðin mín fjallar um rann-
sóknir sem ég vann að um nokkurra
ára skeið. Ég notaði klínískar rann-
sóknir til að kanna notkun tveggja
„Ég tel það mikil for-
réttindi að vera í þeirri
aðstöðu að fólk treysti
mér fyrir sögu sinni og
dáist að því hugrekki
og dugnaði sem fólk
sýnir þegar það tekstá
við oft mjög erfíða sjúk-
dóma og vandamál."
geörofslyfja samtímis; clozapine og
amisulpride. Jafnframt beitti ég sér-
hæfðri heilaskönnunaraðferð til að
skilja hvaða þættir dópamínboð-
efnakerfis heilans tengjast svörun
við lyfjunum. Niðurstöðurnar sýndu
samverkandi árangur af notkun lyfj-
anna í sérvöldum hópi mjög veikra
sjúklinga. Þær undirstrika hversu
ólfkir mismunandi hópar sjúklinga
með geðklofa eru og mikilvægi þess
að beita skipulegum vinnubrögðum
við val á réttri lyfjameðferð þeirra."
Spennitreyja fjárlaga
Fylgistu með starfsemi geðdeilda
hér heima og sérðu eitthvað sem
mcetti bceta og breyta í umönnun
geðsjúkra?
„Ég fylgist nú bara með úr fjarska,
heyri í félögunum sem vinna á deild-
um heima og les um málin í blöð-
unum. Það er fjölmargt sem mættí
breyta og bæta en ég held nú að
margt af því sé í bígerð enda starfs-
fólk geðdeildarinnar vel upplýst um
það nýjasta í meðferð og skipulagn-
ingu þjónustu, það er bara ekki allt-
af einfalt að breyta stóru og þungu
kerfi sem er í spennitreyju fjárlaga.
Öflug samfélagsteymi, sérlega fyr-
ir þá langveiku, er eitthvað sem er
virkileg þörf á og það er vísir að slíku
í meira en einni mynd. Mér skilst að
öldrunargeðdeild sé í bígerð, rétt-
argeðlækningar þurfa endurskoð-
un en það er þegar á teikniborðinu.
Geðgjörgæsla er eitthvað sem ég
hef áður bent á á vísindaþingi Geð-
læknafélagsins í fyrra að mætti hug-
leiða en það má finna rök með og á
mótí slíkri þjónustu."
Lyfin fyrstu 20% af meðferð
Er það réttmcet gagnrýni að þínu
mati að geðlyfgeri ekki gagn?
„Það er erfitt að ræða um öll geð-
lyf undir einum hatti. öll geðlyf sem
eru á markaði hafa gengist undir ít-
arlegar rannsóknir sem taka fleiri
ár, þar sem sýna þarf fram á að þau
séu örugg og að þau hafi virkni gegn
þeim sjúkdómum sem þau eru not-
uð við. Það er alveg ljóst að geðlyf
hafa slíka virkni, umfram lyfleysu.
Hins vegar virka þau ekki í öllum
tilvikum og þau eru svo sannarlega
ekki eina svarið. Geðlyf þarf að gefa
í samhengi við önnur meðferðarúr-
ræði. Ég hef stundum sagt, svo ég
taki dæmi af geðklofa, að lyfin séu
bara 20% af meðferðinni - en fyrstu
20 prósentin og án þess að þau gefi
grunninn og taki burt verstu ein-
kennin er erfitt að koma við ann-
arri meðferð. Svo er það annað mál
að það hefur á sfðustu árum verið
tílhneiging til „sjúkdómsvæðingar",
þar sem fundnir eru upp nýir „sjúk-
dómar" og farið er að nota til dæmis
þunglyndislyf gegn kvillum sem þau
voru ekki ætluð gegn, jafnvel mein-
semdum sem er umdeilanlegt að
séu sjúkdómar. Þá er ekki skrítið að
árangur verði stundum h'till."
Lífsgæði
Á manneskja með geðklofa von
um að geta lifað eðlilegu lífi?
„Framvinda sjúkdómsins er mjög
mismunandi. Sumir veikjast einu
sinni, ná sér með lyfjum og eru utan
spítala þaðan í frá. 10-20% ná sér
aldrei aftur og verða meira og minna
veikir þaðan í frá. Flestír ná sér hins
„Núorðið er talið að félagslegir þættir spili einnig
inn í tilurð geðklofa, alla vega hefur ekki önn-
urskýring fundist á því að svart fólk afKaríba-
hafsuppruna - önnur kynslóð innflytjenda - hef-
ur í kringum sjö sinnum hærri tíðni geðklofa en
annað fólk á Bretlandseyjum"