Dagblaðið Vísir - DV - 28.07.2006, Blaðsíða 36

72 FÖSTUDAGUR 28. JÚLÍ2006
Helgin DV
-r
„Ég hafði alltafáhuga á læknisfræði en eft-
ir nám ÍMR ráðlögðu nokkrir unglæknar
mér að fara alls ekki í það nám þar sem það
væri örugg leið til að eyðileggja lífið!"
Gerður Pálmadóttir, gjarnan kölluð
Gerður í Flónni, á tíu árum yngri systur
sem greindist með geðklofa átján ára að
aldri árið 1977. Hún sagði okkur af hlut-
verki aðstandanda.
vegar með lyfjum en veikjast af og til
þaðan í frá, oft í kjölfar þess að hætta
að taka lyfin en innsæi inn í sjúk-
dóminn og þörfma á meðferð er eitt
af því sem oft tapast við veikindin. Ef
fólk nær góðu innsæi og vinnur með
meðferðaraðilum þá er miklu lík-
legra að það nái að lifa nær eðlilegu
lífi. Því er samt ekki að neita að geð-
klofi er mjög alvarlegur, langvarandi
sjúkdómur og í flestum tilfellum þarf
að taka geðlyf ævilangt. Rétt eins og
fólk sem greinist með sykursýki þarf
að taka lyf þaðan í frá. Það þýðir samt
ekki að lífið sé búið og með réttum
stuðningi getur fólk náð að hafa lífs-
gæði."
Sorgarferli aðstandenda
Hvernig er háttaö lífi fjölskyldu
þess sem er geðveikur?
„Það er ekki auðvelt að vera að-
standandi manneskju með alvarleg-
an krónískan sjúkdóm og sérstaklega
ekki þegar sjúkdómurinn er geðklofi
sem oft breytir þeirri persónu sem
fólk þekkti. Eg vann lengi í klíník fyr-
ir sjúklinga sem eru að greinast með
geðrof í fyrsta skipti og þar sá maður
vel það sorgarferli sem aðstandendur
sjúklinga ganga í gegnum þegar veik-
indin eru að koma fram. Almennt er
reynsla mín sú að fjölskyldur fólks
með geðklofa geri sitt besta, oft við
erfiðar aðstæður og lítinn skilning frá
öðrum. Sjúklingar og aðstandendur
þeirra eru hetjur og sýna oft ótrúlegt
þolgæði og æðruleysi, ég stend mig
iðulega að því að bera mig saman við
fólk sem ég kynnist í starfi mínu og
dást að því, velta fyrir mér: gæti ég
staðið mig svona ef þetta kæmi fyr-
ir mig?"
Áhrif sjúklinga á eigin meðferð
Þú hefur tekið virkan þátt í starfi
bresku geðgjörgœslusamtakanna síð-
ustu tvö árin og það starfhlaut við-
urkenningu „National Institue of
Mental Health in England" breskra
geðverndarsamtaka.
„Já, sem hluta af þeirri vinnu tók
ég að mér að stýra verkefni þar sem
reynt var að finna leiðir til að auka
áhrif sjúklinga og aðstandenda
þeirra á meðferð sína. Við unnum
mikið með sjúklingum, gerðum ýms-
ar breytingar á því hvernig meðferð-
aráætlanir eru gerðar, létum sjúk-
linga ákveða matseðla, skipuleggja
stundaskrána, stýra fundum, taka
þátt í áhættumati á sjálfum sér og svo
framvegis. Niðurstöðurnar sýndu
mikinn árangur og aukna ánægju
fólks með þetta fyrirkomulag og ef
þetta er hægt hjá þessu alveikasta
fólki er það sannarlega hægt annars
staðar. I kjölfarið fékk síðan verkefn-
ið viðurkenningu frá „National Ins-
titute of Mental Health in England",
sem besta verkefni ársins á þessu
sviði og verið er að taka hluta þess
upp á geðgjörgæsludeildum víða um
England."
Engin þörf á að dúða sig
Getur maður spurt lœkninn eitt-
hvað um einkalífhans?
„Konan mín heitir Ólöf Björns-
dóttir og er myndlistarmaður. Hún
lauk námi úr fjöltæknideild MHÍ og
síðan meistaragráðu frá Goldsmith's
College. Hún er einn af listamönnum
hjá Gasworks Gallery sem eru mjög
virt stúdíó og gallerí hér í London en
hún vinnur jafnframt mikið heima á
íslandi. Við eigum tvö börn, Valdem-
ar, fjögurra ára, og Júlíu, tveggja ára."
Hvernig er að ala börn upp í
London?
„Það er nú bara ágætt, mikið af
grænum svæðum, endalausir fínir
róluvellir og ókeypis söfn af öllu tagi.
Svo er veðrið með þeim hætti að það
þarf ekki að hafa hálfan fataskápinn
með sér þegar farið er út í búð, það
fer mestur tími í að bera sólarvörn
á greyin. Trúlega vandast samt mál-
ið þegar börnin verða eldri, þar sem
það tíðkast ekki hér að börn séu úti
án eftirlits fýrr en þau eru orðin 10
eða 11 ára."
Framandi Frón
Hafið þið tekið ákvörðun um að
búa í Bretlandi alla tíð?
„Nei, alls ekki. Við hugsum oft
heim en af ýmsum ástæðum höf-
um við ílengst hér. Við erum búin
að búa í Englandi í nærri tíu ár og
kunnum afskaplega vel við land og
þjóð. Að sumu leyti höfum við kom-
ið okkur betur fyrir hér en við nokk-
urn tímann gerðum á íslandi. Ef að
því kemur að við flytjum heim þá
fáum við örugglega öfugt kúltúr-
sjokk. Það er reyndar þegar farið að
örla á því að manni fxnnist hlutirn-
ir framandi heima á Fróni, það hef-
ur svo margt breyst síðan við fluttum
hingað út. Samt komum við býsna
oft heim, nokkrum sinnum á ári. Við
óttumst að ef við flytjum heim mun-
um við dragast inn í það stress sem
manni sýnist einkenna ísland í dag.
Þegar við komum heim erum við í
fríi og tökum því rólega. En vinir og
ættingjar eru á einum samfelldum
harðaspretti margir hverjir."
Hraðinn minni í heimsborginni
„Það er staðreynd að íslendingar
vinna meira en flestar aðrar þjóðir og
veitir kannski ekki af því á íslandi er
dýrara að lifa en annars staðar, meira
að segja húsnæðið er komið á Lund-
únaprísa. Hraðinn er almennt minni
í heimsborginni, svo merkilegt sem
það er og kannski ekki annað hægt
miðað við umferðarþungann. Á Is-
landi er flest innan seilingar og hægt
að gera hluti mjög fljótt. Eftir vinnu
og fram að kvöldmat sækir fólk börn-
in, kaupir í matinn, fer í sund og svo í
heimsókn tíl ömmu. Þetta tæki heila
viku í London, svo maður verður að
lifa einfaldara lífl. En í staðinn fyrir
að nýta tímann sem sparast í að vera
með fjölskyldunni eða byggja sjálft
sig upp er eins og fólk heima reyni sí-
fellt að koma meiru og meiru að.“
Hamingjusama þjóðin
„Svo eriífsgæðakapphlaupið alveg
sér á báti. Sé reyndar að íslendingar
eru alltaf mjög hátt á blaði í alþjóð-
legum hamingjukörmunum, svo
ég ættí ekki að segja mikið. Það er
samt erfitt að skilgreina hamingju og
mæla og erfitt að taka svar við spurn-
ingunni „ertu hamingjusamur?"
sem algildum sannleika. Trúlega er
það að vera hamingjusamur það að
lifa góðu lífi í sátt við Guð og merm, í
einhvers konar jafnvægi. Þetta á fólk
sífellt verra með að finna alls staðar í
hinum vestræna heimi og ég held síst
að það sé betra á íslandi en annars
staðar. í Englandi er fólk að vakna
til vitundar um þetta. Tveir kollegar
mínir, geðlæknar sem voru með mér
í hugrænni atferlismeðferðarþjálfun
fyrir nokkrum árum, hafa nú stofnað
„hamingjuklínikkur" í tveimur hverf-
um í London. Þetta er gert sem við-
brögð við svokallaðri Layard-skýrslu
sem nýiega birtist hér í landi og fjall-
ar um viðbrögð við vaxandi óham-
ingju fólks í Englandi."
Lítill hópur drífandi fólks
„Þessar nýju tegundir geðklíníkka
eru útí í samfélaginu, fóik getur geng-
ið inn án þess að bóka og leitað ráða
við vanlíðan og óhamingju, jafnvel
þótt það sé ekki með svo alvarleg
einkenni að um sjúkdóm sé að ræða.
Fólk fær ráð, því það er heilmikið vit-
að um hvaða hegðun tengist auk-
inni vellíðan og hamingju og ef þörf
krefur stutta, mjög strúktúraða með-
ferð. Það á svo eftir að koma á daginn
hvort þetta skilar einhverju, kannski
er þetta bara dropi í hafið í svona
stóru samfélagi eins og Englandi, en
í landi eins og f slandi gæti lítill hópur
drífandi fólks haft mikil áhrif."
Harðfiskur, lýsi og gamla Gufan
Saknar þú einhvers frá Islandi?
„Já. Það er alveg sama hvað mað-
ur nær góðu valdi á erlendu tungu-
máli og aðlagast vel landi og þjóð, þá
er það aldrei alveg eins og að tjá sig á
móðurmálinu, þekkja menninguna
út og inn. Ég sakna því þess að tala
ekki málið mitt og auðvitað sakn-
ar maður líka fjölskyldunnar. Það er
samt þannig að fjarlægðir eru orðn-
ar litlar. Ég er mun nær fjölskyldunni
í Reykjavík hérna í London held-
ur en ef ég hefði búið á Selfossi fýr-
ir 100 árum - og get hlustað á gömlu
Gufuna á netinu, sem er nauðsyn-
legt fyrir sálartetrið á morgnana, jafn
mikilvægt og fyrsti kaffibollinn."
Haldið þið í íslenskar hefðir og
siði?
„Já. Hér er sopið lýsi á hverjum
morgni og harðfiskur með smjöri
helsta snakkið. En við reynum yfir-
leitt að vera heima á íslandi um jól
og áramót, það er dapurlegt að vera
hér í Englandi á þeim tíma, því sið-
irnir eru ólíkir og áramót alveg sér-
lega dauf hér í landi."
annakristine@dv.is
í doktorsritgerðTómasar Helgasonar, yfirlæknis við Kleppsspítala,
rannsakaði hann áhættu allra islendinga fæddra á árunum 1895-
1897 fyrir að fá hina ýmsu gerðir geðsjúkdóma. Tiðni geðklofa í
hans rannsókn var 0.85% þessara árganga. Áhættan fyrir geðklofa
mun hafa verið talin 0.7% hjá þeim sem fæddir voru árið 1960.
(upmsirigar frá ernb.rlti Landlevknis 25.7.2.006)
Stoltið í fjölskyldunni
„Ég var marin og blá eftír heil-
brigðismálastyrjöld, samhliða því
að hlýða ákalli ráðamanna lands-
ins um að styrkja íslenskan iðn-
að. Fyrir mér var það frumskil-
yrði sjálfstæðis landsins, en var í
raun íslenskt afbrigði af harakiri.
Vegna samsafns vandamálavefs
sem hafði orðið tilvera mín, var
mér ráðlagt að koma mér á stað
þar sem enginn næði í mig. Gulli
stjömumaður ráðlagði sumarbú-
stað en sálfræðingur flott hótelher-
bergi í útlöndum. Við, ég og börn-
in mín tvö ákváðum áð skipta um
gír og athuga hvort við kæmumst á
betra skrið í öðru umhverfi.
Hildigunnur systir mín hafði
farið til náms í Svíþjóð, þar sem
hún lenti í rugli. Við fengum til-
kynningu um að hún hefði tekið
þátt í dópsmygli, væri ófirísk, pabb-
inn horfinn og hún í varðhaldi. Við
reyndum að koma henni heim en
urðum að bíða þar til barnið væri
fætt. Þegar hún kom heim fannst
okkur hún allt önnur en sú litla
systír sem við þekktum, en töldum
að það væri vegna alls þess sem á
undan var gengið. Systir mín elsk-
aði og dáði litlu dóttur sína og
gaf hermi allt sem hún átti og gat
gefið.
Hún systir mín var fallegasta
barn veraldar, við systurnar vorum
litlu mömmur hennar, settum á
hana hvíta angóruhúfu og hún var
stoltíð í fjölskyldunni. Hún var og
er mjög skörp og vel gefin, hlust-
aði mikið á útvarp og var ótrúlega
vel að sér á mjög breiðu sviði. Okk-
tu hafði aldrei dottið í hug að hún
myndi reykja, hvað þá fara í eitur-
lyf, hún var sterk og leiðandi í sín-
um vinahóp í öllum félagsskap
sem hún tók þátt í.
Líklega í mótmælaskyni við að
vera á Kleppsspítalanum vann hún
markvisst að því að koma öllum
hverjum upp á móti öðrum, hvort
sem um var að ræða starfsmenn
eða sjúklinga. Vinsældir hennar
voru því í lágmarki. Við fjölskyldan
skildum ekki hvað var í gangi. Við
náðum engu sambandi við hana.
Allt sem hún gerði var í „slow mot-
ion". Hún talaði ekki, svaraði ekki
og það var ekki hægt að halda uppi
samræðum við hana. Við vildum
ekki trúa að eitthvað alvarlegt væri
að. Við vorum hrædd og vildum
láta skoða hana til að vita hvernig
við ættum að höndla þetta ástand
Okkur fannst við vera glæpa-
menn að leyfa innlögn á Klepp;
vorum dauðhrædd um að þar yrði
hún gerð að alvöru sjúklingi en við
vorum líka hrædd um að það væri
eina hjálpin. Við hefðum fengið
samviskubit, sama hvað gert hefði
verið. Hildigunnurþekkti okkur, en
sem pólitíska andstæðinga. Englar
alheimsins hefði getað verið skrif-
uð um Hildigunni. Það er meira og
minna sama ástand og það sem
skrítnast var, sömu umræðuefnin:
Jesús, Stalín og allir voru komm-
únistar. Eitt sirm skar hún syst-
ir mín á dekkin á bíl Vigdísar for-
seta í mótmælaskyni við eitthvað
sem enginn veit. Þegar læknirinn
hennar birtist á Kleppi,héldum við
að hann værj einn af sjúklingun-
um. Það getur reyndar verið eðli-
legt, þar sem við erum öll í mis-
munandi litum og ekkert okkar
er fullkomið. Læknirinn ráðlagði
innlögn og sömuleiðis ráðlagði
hann okkur að taka til fótanna og
gleyma henni. Hún ætti ekki aftur-
kvæmt og ef við héldum sambandi
við hana myndi það eyðileggja líf
okkar.
Við urðum ekki vör við neina
fordóma frá samfélaginu, en við
vorum heldur ekki uppteknar af
því. Vinirnir voru í áfalli og hurfu
einn af öðrum, ekki vegna for-
dóma, heldur er staðreyndin sú
að persónuleiki fólks sem veik-
ist verður allur annar og það er
erfitt og nær ómögulegt að ná
sambandi við það. Það er hræði-
legt áfall og krefst yfirnáttúrulegs
krafts að skilja að þetta er ein og
sama manneskjan sem situr fyr-
ir framan þig; besta vinkona þín,
dóttír þín eða litla systír þín. Vin-
ir hennar elska hana ennþá eins
og hún var og trega það sem gerð-
ist en lífið er einu sinni þannig að
fæstir hafa tíma aflögu til þess að
sinna þeim sem fara á skjön við h'f-
ið á þennan hátt.
Mín viðhorf voru hræðsla og
skilningsleysi. Mér fannst geðklofi
vera endarilegur dómur fyrir þann
sem fékk sjúkdóminn, en ég hef
alltaf verið hrædd við lyfjanotkun
og „geymslu" á fólki. Fyrrverandi
góð vinkona og skólasystir sem
okkur þóttí mjög vænt um hafði
greinst með geðklofa. Við gáfumst
upp á að vera í miklu sambandi
við hana og það sýndi mér að þeg-
ar vinskapur er brýnastur er hann
minnst ræktaður.
Lyfjum var dælt í Hildigunni,
gegn hennar vilja, hún hræddist
lyf. Þau gjörbreyttu persónuleika
hennar, bæði andlega og líkam-
lega. Hún þrútnaði öll út og varð
árásargjörn. Hugsanlega voru
þessi lyf nauðsynleg, við vitum
það ekki. Hildigunnur sem karakt-
er hvarf smám saman og breytt-
ist, en hún er enn sama manneskj-
an á einhvern hátt og ást okkar til
hennar breytist aldrei. Umgengni
við hana laefst þolinmæði sem
reynir á.
Við áttum í endalausum erf-
iðleikum við að ná sambandi við
hana. Við áttum við alls kyns aðra
erfiðleika að stríða og tíminn til að
lifa eðlilegu lífi varð sífellt minni.
Við vorum ekki velkomin til henn-
ar og þótt við vissum að þar réði
sjúkdómurinn, hafði það áhrif á
okkur. Hún var á Kleppi í eitt ár.
Litla dóttir hennar var á barna-
heimili þann tíma þar sem Hildi-
gunnur var dæmd óhæf móir. Á
einhvern óskiljanlegan hátt tókst
henni að sanna hæfni sína fyr-
ir barnaverndamefnd og stúlk-
an var dæmd tíl hennar. Ein okk-
ar systranna og hennar maður
gengu barninu í foreldrastað. Hún
hefur mikið og náið samband við
mömmu sína. Þeirra samband er
frábært miðað við aðstæður og nú
þegar hún er orðin fullorðin breyt-
ist og vex skilningur hennar.
Mér fannst að vísu breyta
mörgu þegar systir mín fluttí á
heimili á vegum Geðhjálpar. En
það er erfitt að reka þessi „heimili"
og á íslandi hefur starfsmanna-
hald verið erfitt fram að þess-
um tíma. Þar hefur verið erfitt að
finna og halda hæfu starfsfólki og
meginþorri eftirlitsfólks var ekki
menntað á þessu stígi. Oft fannst
okkur starfsfólkið jafnvel á svip-
uðu stigi og sjúklingarnir.
Það verður að endurskoða heil-
brigðiskerfið ef við ætlum að ná
gæðastaðli tíl að bera virðingu fyr-
ir veikum einstaklingum og okkur
sjálfum. Það er ekki vitlaus liug-
mynd að skuldbinda heilbrigðis-
ráðherra tíl þess að vinna einn dag
í mánuði á hinum ýmsu deildum
sjxikrahúsa og umönnunardeilda
landsins til þess eins að skerpa
skilning á hversu kröfuhörð slík
virma er og til þess að skerpa virð-
ingu fýrir því fólki sem vinnur í
heilbrigðisgeiranum."
annakrístine@dv.is