Freyr - 15.12.1994, Blaðsíða 9

Blönduhorn úr tré' smíðað af Jóni
Gíslasyni í Norðurgötum. Ljósm. Hunnes
Pálsson.
verður sýnt. Skinnasokkahnallar til
að setja innan á skinnsokka þegar
farið var úr þeim blautum. Hérna
eru leggjaskautar, þeir voru notaðir
síðast 1972, ekkert svo langt í burtu,
ntannbroddar af ýmsum gerðum,
göngustafir, vatnastöng með broddi,
broddfærum. Broddur, veðrar og
hólkur heita broddfæri. Krókar á efri
enda. Ef maður fór yfir mikla á eða
vatn og einhver féll í vatnið, var
kannski hægt að krækja í hann með
króknum. Og koparhringur í
stafnum. Ef maður gekk við slíkan
staf þá komst ekkert óhreint að
manni í myrkri, sögðu gömlu menn-
irnir.
Það var oft þegar menn voru að
bjarga sauðfé úr svelti hér undir
Eyjafjöllum og í Mýrdal að brodd-
inum var snúið í ullinni á kindinni,
framan við bógana.
Reiötygi voru stöðutákn
Reiðtygi voru stöðutákn hjá fyrri
tíðar mönnum og þau eru mörg í
Byggðasafninu á Skógum. Hérna
eru reiðsokkar, hafðir utan yfir skó
til skjóls í köldu veðri þegar farið
var á hestbak og op á hælunum.
Leglar undir drykkjarsýru eða
blöndu þegar farið var í kaup-
staðarferðir. Þá var sjálfsagt að fylla
legilinn af brennivíni þegar farið var
heim; svo hresstu menn sig á áning-
arstöðum.
Hér eru nestiskassar ferðamanna
og ferðaöskjur; voru kallaðir ferða-
dallar, þessir kassar. Og kombyrður
standa út við vegg.
Amboð og annað til
heyskapar
Þama eru áhöld, notuð við hey-
skapinn; orfið hans séra Ragnars
Ófeigssonar í Fellsmúla.
Rokkhjól, skorið af Jóni Hierónímussyni
um 1800.
Það er gaman að vera með eitt orf
sem er merkt presti, segir Þórður.
Og hér er eina hrífan á Islandi sem
sýnir hvernig fest var upp á hrífur á
fyrri dögum. Hún er að sjálfsögðu
með trétindum og það er sagað upp í
skaftið. Hjarta heitir fleygurinn sem
er rekinn upp í sögunina og spennir
út skaftið; og hök á skaftinu og
miðtindurinn heitir hjartatindur. Og
hér er tindamát fyrir smiðinn sem
var að smíða hrífur og tinda hrífu;
það er til að marka bil á milli tinda.
Safnið á mikið af klyfberum og elsti
klyfberinn er með ártal 1821; annar
er þama með ártalið 1832; það eru
margir klyfberanna með ártölum.
Þeir eru flestir með föstum klökkum
en hleypiklakkar eru líka til þama á
klyfbera.
Blm: Veistu um uppmna þeirra?
Þórður: Það eru deildar meiningar
um það. Sumir segja að Gísli á
Ljótsstöðum hafi fyrstur orðið til
þess. Soffanías Þorkelsson frá Hofsá
í Svarfaðardal sagði í ævinningum
sínum að faðir sinn hafi fyrstur
smíðað hleypiklakka. En hvað sem
um það er munu þeir vera upprunnir
á Norðurlandi og fluttust síðan
suður eftir landinu, bæði austan- og
vestanlands.
Undir Eyjafjöllum voru hleypi-
klakkar á klyfbera fyrst smíðaðir
árið 1914. Þá kom klyfberi með
hleypiklökkum austan úr Hornafirði
hingað undir Eyjafjöll til séra
Jakobs Ó. Lárussonar í Holti og
Sigurjón Magnússon í Hvammi
smíðaði eftir því; breytti snerlinum,
breytti laginu, gerði það auðveldara
og síðan dreifðist þetta út um alla
Rangárvallasýslu.
Guðni Hjálmarsson í Lambhúshóli
SkyrsíU (sía) úr kýrhalahári og sílgrind.
Ljósm. Hannes Pálsson.
vildi smíða hleypiklakka á klyfbera
fyrir Björgvin Vigfússon sýslumann
á Efra-Hvoli, en hann sagði: „Eg hef
nóg af fólki til að taka ofan af lest-
inni.“
Á safninu í Skógum er fjöldi hluta
sem sá sem þessar línur ritar hefur
aldrei séð né heyrt getið um, enda
upprunninn af öðrum landshluta.
Meðal þeirra eru engjaístöð eða
smalaístöð handa bömum.
Skyrsía úr kýrhalahári
Mjólkuráhöldin eru mörg til á
safninu að sögn Þórðar, en fá í
sýningu. Vetrarstrokkurinn er mjög
lítill, hann var notaður á vetrin sum-
staðar þegar lítið var á strokk að
láta, segir Þórður; sumarstrokkurinn
var stærri, einn kjörgripur úr
Meðallandi; og Þórður bendir á
strokk úr Meðallandi með 10 tré-
gjörðum og vantar þó eina. Hér eru
smjörfjalir, héma er hleypis-iður
sem hleypir var fenginn úr; ostamót
og lyfjadallur eða hleypisdallur fyrir
hleypi.
Melþvaga, úr melrótum þótti
ómissandi til að þvo með mjólk-
urílátin. Konur notuðu líka þvögur
úr hrosshári. Þarna er ostapoki,
prjónaður úr togi.
- Og gömul kona úr Svarfaðardal,
Snjólaug Jóhannesdóttir frá Skálda-
læk, kenndi mér að sauma skyrsíl
segir Þórður. Hann er sauntaður úr
kýrhalahári. Og hún heklaði reyndar
fyrir mig síl úr hrosshári. Þarna er,
að ég trúi, eina skyrsían sem til er
frá gömlum tíma, ofin úr togi með
vaðmálsvend utan úr Landeyjum.
Það er tilviljun segir Þórður, með
marga hluti, hvað hafi borgist frant á
þennan dag.
Kvensiifur og brennivínshorn
Nú göngum við inn í aðra stofu
þar sem eru hannyrðir kvenna, kven-
silfur, söðulskraut o.fl.
24*94 - FREYR 913