Freyr - 15.07.1998, Síða 34

ur til að dreifa svínaskít á. Þúsundir
jarða sem áður voru heimili fjöl-
skyldna hafa að undanfömu orðið
staður fyrir úrgang. Svínahúsin eru
e.t.v. notuð sem hjáleigur fyrir grísa-
uppeldi, íbúðarhúsið er selt. Því
fleiri jarðir sem þannig eru keyptar
upp, því óhagkvæmari er lega lands-
ins fyrir móðurbýlið og því meiri
flutningur, m.a. af svínaskít, verður
um þjóðvegina.
Mér verður oft hugsað til þeirra
sem lötra í bflum sínum á eftir trakt-
orum með tankvagna í eftirdragi,
kflómetra eftir kflómetra og bíða
eftir að traktorinn beygi út af vegin-
um. Eða fólkið í þorpunum sem
hlustar á drunur traktoranna daginn
út og daginn inn. Kannski kemur
upp í huga ökumanna, sem sniglast
áfram í bílum sínum, myndskreyttur
bækiingur sem hann hefur séð, eða
jörðin þar sem hann ólst upp eða
heimsótti í fríinu sínu fyrrum.
Ef þessi þolinmóði vegfarandi
notar tækifærið og lítur í kringum
sig og fer að skoða landslagið með-
an hann bíður eftir að traktorinn fyr-
ir framan hann beygi út af, þá getur
hann séð marga og sífellt stærri
svínaskítsgeyma sem prýða um-
hverfið. Þetta eru áfangastaðir trakt-
oranna með tankvagnana.
Höfum vid gengid til
góðs?
Við höfum rætt hér í dag um siðferði
í samskiptum við dýr. Hvað sem
hver segir verður að horfast í augu
við að við erum að meðhöndla lif-
andi verur og gera okkur verðmæti
úr þeim. Það er kannski undarlegt að
segja það, en sjálf kæri ég mig ekk-
ert um grísi. Og ég veit satt að segja
ekki hve margir þeirra sem gagn-
rýna landbúnaðinn mest, láta sér
annt um þá? Það ætti því ekki að
vera ástæða til að ætla að yfir neinu
sé að kvarta um meðhöndlun þeirra?
En vandamálið er e.t.v. í raun það að j
sá grunur læðist að, að svínabænd- I
umir sjálfir láti sér heldur ekki annt
um þá. Þeir halda grísi vegna þess
að þeir fá peninga fyrir það, peninga
sem hafa að hluta orðið til vegna
þess að í öðmm löndum hafa orðið
slys og málin farið úr böndunum af
því að þar gátu menn ekki haft stjóm
á þróuninni.
En það em líka til svínabændur
sem halda ekki út að gegna starfi
sínu, þeir þola ekki lyktina hvorki
innandyra né utan. Þeir eru til sem
kaupa sér annað íbúðarhús og flytja
heimili sitt af jörðinni. Þar með er
bóndinn, sem merkir upphaflega
„búandinn“ ekki lengur búandi á
jörðinni, heldur er hún vinnustaður
eins og hver annar, af því að menn
þola ekki aukaáhrifin af sinni eigin
framleiðslu.
Við höfum í dag rætt mikið um
siðferði og umhverfi, en ég held að
vandamál svínaræktarinnar séu víð-
feðmari. Þau fjalla um það hvaða
hugmyndir við gerum okkur um
hugsjónafyrirbæri svo sem menn-
ingu. Hvemig ávöxtuðum við arf
okkar? Berum við virðingu fyrir því
sem erum að gera hversdagslega?
I huga mínum er enginn efi á því
að sú fyrirferð sem umhverfi og
heilbrigði hefur í huga okkar stafar
af ótta. Það er ekki unnt að ýta hon-
um frá sér og breiða yfir hann með
því að halda því fram að þetta sé
aðeins pólitískur ótti, þ.e. ótti sem
oft er æði ómálefnalegur og slag-
orðakenndur.
Ástæða þess að umræðan um
umhverfið og heilbrigði hefur gripið
svona um sig er sú að hún kemur við
j auman blett hjá þjóðinni. Það er að
| renna upp fyrir fólki það sem við
höfum bælt niður í áraraðir að frelsi
merkir ekki að við getum bara gert
það sem okkur sýnist. Skyndilega
stöndum við gagnvart því sem máli
skiptir í lífinu, okkar bíður að deyja,
j hlutimir kosta sitt. Af þessu leiðir
1 óttann við, eða aðeins vaxandi óör-
yggi yfir því, hvort okkur tókst að
skapa verðmæti, eða eingöngu
neyttum þess sem við tókum í arf og
að það sem við látum eftir okkur sé
meira drasl en verðmæti. Skömmin
grípur okkur þegar við spyrjum:
Notuðum við bara, neyttum við ein-
ungis? Gleymdum við að bera virð-
ingu fyrir hlutunum? Við upplifum
með þjóðinni gífurlega mikla leit
eftir raunvemlegum verðmætum.
Hvað er okkur raunvemleg verð-
mæti, spyr fólk? Er eitthvað sem er
mikilvægara en annað eftir einhvem
tíma? Hvað var það sem skipti ekki
máli? Hver verða þau ummerki sem
við skiljum eftir handa næstu kyn-
slóð? Getum við horfst í augu við
verk okkar?
Fólk er óöruggt um sig og spyr
sig þessa við ótal tækifæri, og spyr
þar með einnig landbúnaðinn og um
framleiðsluaðferðir hans.
Bændur fyrr á tímum
sýndu framsýni
Landbúnaðinum ber skylda til, nú
eins og þegar félag okkar var stofn-
að (árið 1769), að hafa forystu í
þessari umræðu. Það er ekki nóg að
fylgja lögunum, það er ekki nóg að
segja: Já, en við gerðum það sem
við vorum beðin um.
Ef menn vilja setja mark sitt á
samtíð sína, ef menn vilja vísa veg-
inn og ef mann vilja losa aðra við
óöryggið þá verða menn sjálfir að
taka málin í sínar hendur. Bændur
fyrr á tímum vísuðu veginn með
framsýni sinni til þess nútímaþjóð-
félags sem við lifum nú í, það er
óeðlilegt ef bændur nú á tímum
rennur ekki blóðið til sögulegrar
skyldu sinnar. Það er ekki nóg að
vera framleiðandi. Það eru til sjón-
armið sem eru því æðri.“
Svo mörg voru þau orð. Um
þessar mundir ber hæst í umræðu
um landbúnað víða um heim krafan
um samkeppnishæfni sem nást skal
með hagræðingu og aukinni fram-
leiðni. Fáar þjóðir hafa náð þar
lengra en Danir. Árangur þeirra í
þessum efnum hefur þó sínar
skuggahliðar eins og fram kemur
hér að framan. Kjamann í hugsun
Brittu Schall Holberg má e.t.v. best
orða með kunnri setningu úr Biblí-
unni. Því að hvað stoðar það mann-
inn þótt hann eignist allan heiminn
en fyrirgjöri sálu sinni?
Matthías Eggertsson
þýddi og endursagði.
34 - Freyr 9/98