Freyr - 15.07.1998, Blaðsíða 36

fundið út hvort kúariðan hafi í upp-
hafi orsakast af sauðfjárriðu eða hafi
alltaf verið fyrir hendi í nautgripum
en sjúkdómurinn hafi verið það
sjaldgæfur að hans varð ekki vart
fyrr en faraldurinn braust út. Orsakir
faraldursins voru aftur á móti þær að
sláturúrgangur af nautgripum var
endumýttur í fóður nautpenings en
vinnsluaðferð úrgangsins var ekki
með þeim hætti að hún dygði til að
gera óvirk óeðlilegu próteinin, (prí-
onin), en þekkt er að þau eru óvenju
hitaþolin.
Nærri 170.000 tilfelli af kúariðu
hafa komið upp í Bretlandi síðan
hún greindist fyrst árið 1986. Far-
aldurinn er hins vegar nú í örri rénun
vegna banns sem sett var notkun
fóðurs sem inniheldur sláturúrgang.
Meðal meðgöngutími kúriðu í
nautgripum er 4-5 ár, þess vegna ná
mörg þeirra dýra sem alin eru sér-
staklega til kjötframleiðslu einfald-
lega ekki þeim aldri sem þarf til að
mynda sjúkdómseinkennin. Til
samræmis við það sýna útreikningar
að til að ná þeim fjölda tilfella sem
upp komu hafi ein milljón gripa
verið smitaðir frá fyrri hluta níunda
áratugarins og eftir það. Þar sem far-
aldurinn er í jafn örri rénun og raun
ber vitni mun það reynast mjög erfitt
að ætla að fækka enn sýktum grip-
um með slátrun án þess að þær að-
gerðir sem til yrði gripið þyrftu að
ná til milljóna gripa.
Það var alltaf fræðilegur mögu-
leiki á því að kúariða gæti borist í
menn. Því var árið 1989 gripið til
ráðstafana til verndar heilsu al-
mennings sem síðan hefur verið
fylgt eftir með sífellt strangari regl-
um og nákvæmara eftirliti. Ráðstaf-
anir þessar fela í sér að heili, mæna
og garnir sláturdýra eru fjarlægð og
fargað þar sem staðfest hefur verið
að í þessum hlutum dýrsins finnast
afbrigðilegu próteinin (smitberarn-
ir) í langmestum mæli. Arið 1990
var settur á laggirnar eftirlitshópur
sem ætlað var að fylgjast með út-
breiðslu Creutzfeldt-Jakobs (CJ)
sjúkdómsins í Bretlandi. Sérstak-
lega var fylgst með bændum, dýra-
læknum og starfsfólki sláturhúsa þar
sem þessir starfshópar voru í mestri
nálægð við hugsanlega sýkt dýr og
vakti fjöldi CJ tilfella á tímabilinu
1990-96 meðal bænda nokkurn ugg.
En nú er það staðfest að þau tilfelli
voru ekki tengd kúariðu á neinn
hátt.
Árið 1995 gerist það svo að tveir
unglingar látast af völdum CJ, hinn
fyrri í maí en hinn seinni í október,
en það hafði aldrei áður gerst að
ungmenni dæju af völdum CJ sjúk-
dómsins. Næstu mánuði á eftir
komu fram fleiri tilfelli af CJ þar
sem hlutfallslega ungt fólk (þ.e.
yngri en 42 ára) kom við sögu. Þetta
leiddi svo til þess að bresk stjóm-
völd sendu frá sér tilkynningu 20.
mars 1996 þess efnis að 10 greind
tilfelli af CJ meðal fólks undir 42
ára aldri væru sennilega af völdum
kúariðu sem borist hafi til manna
með neyslu á nautakjöti fyrir bannið
sem sett var 1989. Tilkynning þessi
var birt áður en fyrir lágu vísinda-
legar sannanir um að áðumefnd til-
felli stöfuðu í raun af neyslu á sýktu
nautakjöti.
1 kjölfarið fylgdu yfirlýsingar og
aðgerðir stjórvalda og hagsmuna-
samtaka sem margar hverjar stöng-
uðust á og urðu til þess að kúariðu-
málið varð að fári þannig að allt ætl-
aði um koll að keyra. Breska heil-
brigðisráðuneytið reyndi að klóra í
bakkann og sendi frá sér tilkynningu
þess efnis að engar vísindalegar
sannanir væm fyrir því að kúariða
gæti borist í menn með nautakjöti.
Þáverandi landbúnaðarráðherra til-
kynnti unt bann við notkun sláturúr-
gangs til fóðrunar búfjár og að naut-
gripum, sem kæmu til slátrunar eldri
30 mánaða, skyldi fargað í heilu
lagi. Formaður ráðgjafanefndar
stjómvalda í kúariðumálinu sagði að
nýju CJ tilfellin 10 gætu verið upp-
haf faraldurs en að það væri jafn lík-
legt að tilfellin yrðu bara nokkur í
viðbót og að áhættan við það að
neyta nautakjöts árið 1996 væri
„mjög lítir. Þetta gerðist allt hinn
20. mars 1996. Næstu daga setti
* Þessi málsgrein er ekki hluti af erindinu
heldur bætt við til nánari útskýringa og
upprifjunar.
ESB útflutningsbann á breskt nauta-
kjöt, bresku neytendasamtökin
sögðu almenningi að eina leiðin til
að forðast kúariðu væri að borða
ekki nautakjöt, allar stærstu skyndi-
bitakeðjurnar (MacDonalds, Burger
King, Wendy's o.fl.) hættu að nota
breskt nautakjöt og meira en 10.000
skólar tóku nautakjöt af matseðlin-
um (Farmers Weekly, mars-apr.)*.
Tilkynning bresku ríkisstjórnar-
innar vakti upp þrjár spurningar hjá
þeim vísindamönnum sem störfuðu
við rannsóknir á kúariðu. Svarið við
fyrstu spumingunni er nú vitað, þ.e.
að nvCJ er í raun kúariða í mönnum.
Til þess að komast að þessu þurftu
menn að skoða eiginleika þessa
óeðlilega próteins sem safnast upp í
báðum sjúkdómstilfellunum. Þetta
próteinsamband hefur þol gegn
meltingarhvötum þar sem heilbrigt
prótein myndi leysast fullkomlega
upp. Við snertingu meltingarhvata
„sjúka“ próteinsins verða til þrjár
sameindakeðjur og hefur hver þeirra
mismunandi margar sykursameindir
áfastar. Með þessum hætti var hægt
að sýna fram á að nvCJ sjúkdómur-
inn er ólíkur þeim CJ sem þekktir
voru til þessa. En þetta leiddi líka
annað í ljós, nvCJ próteinið hefur
sömu sykuruppbyggingu og kúriðu
próteinið. Þessar niðurstöður voru
nú nýlega staðfestar af tveimur
rannsóknarstofnunum, þ.e. nvCJ og
kúariða hafa sömu meinafræðilegu
fingraförin, þetta þýðir eins og áður
hefur komið fram að nvCJ er kúa-
riða í mönnum.
Önnur spumingin laut að því
hver smitleiðin væri sem var þess
valdandi að fómarlömb nvCJ sýkt-
ust? Margar kenningar eru á lofti en
líklegast er að fólkið hafi smitast við
það að borða matvæli unnin úr inn-
mat nautgripa fyrir bannið árið
1989. Nýlega greindist kona sem
verið hefur grænmetisæta í 11 ár
með nvCJ. Þrátt fyrir það bendir allt
til þess að hún hafi smitast af sjúk-
dómnum áður en hún gerðist græn-
metisæta. Rannsóknir sýna að aðrar
afurðir nautgripa, eins og mjólk og
Framhald á bls. 38
36 - Freyr 9/98