Freyr - 01.03.2001, Blaðsíða 14

sagnakennd þannig að hún veitir
okkur ekki nærri því alltaf aðstoð
við ákvarðanatöku í erfiðum álita-
málum.
En ef við ætlum að beita sið-
fræðilegum kenningum á nokkur
þeirra flóknu álitamála, sem okkur
er att út í, þá verðum við að byrja
einhvers staðar. Gott er að byrja á
að greina milli þrenns konar at-
hafna.
1. Þær sem hafa ekki neikvæð áhrif
á velferð dýranna, en bæta hag
bóndans.
2. Þær sem bæta velferð dýranna,
án þess að valda bóndanum fjár-
hagslegu tjóni.
3. Þær sem bæta velferð dýranna
en minnka hagnað framleiðsl-
unnar
Við hljótum að gera ráð fyrir að
allir bændur - án tillits til siðferðis-
hugmynda - muni framkvæma að-
gerðir er heyra undir punkt 1 hér að
ofan. Dæmi getur verið val á ódýru,
en passandi fóðri. Hér er enginn
ágreiningur milli hagsmuna dýr-
anna og bóndans.
Annað atriðið í listanum vísar til
hluta eins og þess að gefa kálfum
brodd strax eftir fæðingu, takmörk-
un á flutningum dýra, og tillitsama
umgengni um dýr. Framleiðandi
sem aðhyllist nytjasiðfræði myndi
óhikað framkvæma þessar athafn-
ir/aðgerðir. Egóisti myndi hins veg-
ar aðeins gera það ef honum finnst
sjálfum gott að umgangast dýr sem
líður vel. Engin ástæða er til að
draga í efa að flestum bændum
finnist akkur í slíku, en stundum
skortir menn skilning á því hvenær
velferð dýra er góð og hvenær hún
er slæm. Þannig mætti lagafæra
stóran hluta af dýravelferðarvanda-
málum nútíma búfjárframleiðslu
með því að auka almenna þekkingu
og skilning þeirra, sem umgangast
dýrin, á þeim þáttum er stuðla að
bættri líðan dýra. Hér er það að
sjálfsögðu hlutverk ráðunauta og
dýralækna að gefa bændum ráð um
það hvernig hægt sé að bæta vel-
ferð dýranna á sem ódýrastan hátt.
Þriðja atriðið á listanum er hið
eiginlega ágreiningsefni - þar
stangast á hagsmunir dýranna og
framleiðandans. Dæmin eru mörg;
aukið rými í stíum, mýkra undirlag
í básum fyrir kýr og gyltur, betri
hýsing og fóðrun útigangshesta
o.s.frv. Það er ekki erfitt að færa
rök fyrir því að búfjárframleiðsla á
Islandi hefur í för með sér margvís-
leg velferðarvandamál hjá þeim
dýrum er um ræðir. Fjölmargir
sjúkdómar eru svo algengir að við
köllum þá „framleiðslusjúkdóma“,
ýmsar tegundir „óeðlilegs atferlis"
sjást hjá nær öllum búfjártegundum
okkar, mörg dýr fara aldrei út fyrir
hússins dyr og önnur eru úti í öllum
veðrum, svo að örfá dæmi séu tek-
in. Astæðan fyrir þessar meðferð á
dýrunum er einföld, hún borgar sig
fyrir framleiðandann. Þannig að
hér virðist svo sem flestir bændur
hagi sér sem örgustu egóistar - taki
einungis tillit til líðanar dýranna
svo framarlega sem þeir tapa ekki
sjálfir á því. Eða hvað? Málið er
reyndar aðeins llóknara en svo.
Leitin að milliveginum
Það er ljóst að á meðan egóistinn
hefur engar áhyggjur af velferð dýr-
anna, þá reynir nytjasiðfræðingur-
inn að vega saman eigin hagsmuni
og dýranna (ásamt hagsmunum
allra annarra sem að málinu koma).
Vandamálið er að ef bóndinn tekur
of mikið tillit til dýranna, þá mun
framleiðni búsins minnka (sbr.
mynd 1) og að lokurn mun búið
verða gjaldþrota. Það mun væntan-
lega hafa mjög slæm áhrif á bónd-
ann og fjölskyldu hans og hugs-
anlega veikja stöðu heils byggð-
arlags. Það er heldur ekki víst að
þetta myndi vera hagur dýranna
sem heildar. Framleiðslan myndi
væntanlega færast annað (hugs-
anlega til útlanda) án þess að vel-
ferð dýranna myndi endilega batna.
Samkvæmt nytjasiðfræðinni ber
okkur að taka tillit til þessara þátta.
Annað atriði, sem skiptir veru-
legu máli, og áður hefur verið
minnst á, er það hversu meðvitaður
bóndinn er um samhengið milli
framleiðsluaðstæðna og dýravel-
ferðar. Því rninni þekkingu sem
bóndinn hefur á þáttum er lúta að
velferð dýranna, því minna tillit
tekur hann til hennar.
Af framansögðu er ljóst að jafn-
vel þótt bændur velji framleiðslu-
form, er hafa í för með sér dýravel-
ferðarvandamál, þá er ekki þar með
sagt að þeim finnist sjálfsagt að
dýrunum líði illa. Þvert á móti get-
ur vel verið að bóndinn hafi fram-
kvæmt meðvitað val á fyrirliggj-
andi kostum, að teknu tilliti til vel-
ferðar dýranna, en að niðurstaðan
stýrist af blöndu af vanþekkingu og
hagfræðilegum þrengingum.
Hvað er til ráða? Vanþekkingu er
auðvelt að bæta - við höfum næga
atvinnumenn í því fagi. Hagræni
þátturinn er erfiðari. Bændur eru
aðeins einn hlekkur í langri fram-
leiðendakeðju sem endar á borði
neytenda. Ein leið til að auðvelda
bændum ákvarðanatöku um atriði,
þar sem stangast á velferð dýranna
og hagkvæmni rekstrar, er að bjóða
neytandanum að taka þátt í kostnað-
inum. Það má segja að þetta sé sú
leið sem valin er í lífrænum land-
búnaði, þótt þar sé tekið á miklu
fleiri þáttum en dýravelferð. Með
þessu móti getur bóndinn að vissu
leyti fnað sig ábyrgð en höfuðverk-
urinn er nú neytandans. Færa má
rök fyrir því að tiltölulega litlar
verðhækkanir á verði til neytenda
ættu að geta gefið bændum veruleg
tækifæri til að bæta aðbúnað búfjár
síns. Meðal nautgripabóndinn fram-
leiðir ríflega 3.000 kg af nautakjöti
á ári, en meðalneytandinn borðar
rétt um 13 kg á ári (Bændasamtök
íslands, 2000). Það þýðir að ef
smásöluverð nautakjöts hækkar um
50 kr./kg, þá hækka útgjöld
meðalneytandans um 650 kr./ári en
meðalframleiðandinn fær 150.000
kr./ári. Að minnsta kosti í orði.
Raunveruleikinn er oftast allt
annar og neytandinn þarf því að
borga nrun meira, eigi bóndinn að
hagnast svo að einhverju nemi. Og
eigi neytandinn að fást til þess að
14 - FréVR 2/2001