Freyr - 01.03.2001, Blaðsíða 21

hefðbundnum dráttarvélum. Með
þeim verður gijótið í yfirborðinu
nánast að dufti sem blandast jarð-
veginum. Engar innlendar tilraunir
liggja fyrir um hagkvæmni þessarar
aðferðar.
Jarðvinnsluaðferðir
Ein mikilvæg forsenda þess að ná
góðum árangri við jarðvinnsluna er
að velja heppilegan tíma hvað
snertir ástand jarðvegsins. Þar
skiptir mestu að rakastigið henti
viðkomandi tæki og tilætluð mark-
mið með vinnslunni náist (Þors-
teinn Guðmundsson 1994). Oftast
er mest svigrúmið til þess þegar
líður á haustið, en það er þó breyti-
legt milli ára og landshluta. Haust-
vinnslan hefur einnig þann kost að
seigur jarðvegur veðrast og mildast
af þeim ástæðum. Okostirnir eru
þeir að viss hætt er á útskolun nær-
ingarefna, einkum á túnum sem
standa í halla eða eru með mjög
gljúpan jarðveg.
Plœging
Það er fyrst nú á síðustu árum
sem plæging við endurvinnslu er að
ná almennri útbreiðslu. Ástæðurnar
eru þær sem áður voru nefndar að
menn gera sér sífellt betur ljóst
gildi plæginga sem vinnsluaðferðar
og plógarnir eru tæknilega betur
búnir en áður var og unnt að ná
góðum afköstum með þeim. Kostir
plæginga miðað við aðrar aðferðir
eru að betri loftun næst í jarðveg-
inn, fyrri gróður og illgresi lenda
undir yfirborðinu og rótarrými
eykst. Samtímis má plægja niður
húsdýraáburð og kalk og áfram-
haldandi jarðvinnsla er að jafnaði
auðveldari. Annmarkarnir við
plæginguna eru að hætta er á að
næringarefni tapist niður fyrir rót-
arrými plantanna og ófrjór jarðveg-
ur og grjót komi upp. Ennfremur að
útskolun eigi sér stað með regn- og
leysingarvatni. Þá verður að telja
ókost við plægingu að hún krefst
meiri tæknikunnáttu og fæmi en
við önnur jarðvinnutæki ef plæg-
ingin á að vera vel af hendi leyst.
Einnig er við plæginguna mjög
mikilvægt að velja rétta plóggerð
og aukabúnað, sem á við hverju
sinni, og jafnframt að menn kunni
að leggja upp teig og ljúka plæg-
ingu með sómasamlegum hætti.
Ajköst. Afköst eru eftir aðstæð-
um, jarðvegsgerð, ökuhraða og að
auki er í mörgum tilvikum hægt að
stilla plóginn á ýmsar strengbreidd-
ir. Algengast er að nota 14 tommu
plóga í túnræktinni (skerabreidd um
360 mm), en þá má oft stilla í allt að
510 mm (20 tommu) strengbreidd,
háð aðstæðum. Algeng stilling á
plógum er um 400 mm til að fá góða
veltu á strengina og áferðarfallega
plægingu. Algengur ökuhraði er um
6-8 km/klst. við plægingar og
reikna má með að um 15-25% tím-
ans fari í undirbúning og lokafrá-
gang við spildumar og að auki snún-
inga við hom. Að þessu athuguðu
má ætla að afköstin geti verið frá um
0,5-1,0 ha/klst. miðað við þrískera
og að algeng afköst séu nálægt 0,7
ha/klst. háð því að stærð dráttarvél-
ar sé ekki takmarkandi þáttur.
Dráttarátak - aflþörf. Af inn-
lendum rannsóknum má ráða að
dráttarátakið sé á bilinu 40-60
kN/nr (nálægt 40-60 kp/dm:, flat-
armál = þversk.flötur strengs).
Mest mældist átakið á nýræstri
mýri en minnst á vel framræstri
mýri. Auk þess er átakið háð öku-
hraða, en þau áhrif em aftur tengd
jarðvegs- og plóggerð. Til ein-
földunar er hér miðað við að átakið
verði um 60 kN/m2, plægingar-
dýptin um 250 mm og streng-
breiddin um 400 mm. Þá má ætla
að dráttarátakið verði um 18 kN. í
innlendum rannsóknum (Grétar
Einarsson 1977) hefur komið í ljós
að þegar tekið er tillit til þyngdar
dráttarvélar og ólíkra jarðvegs-
gerða með hliðsjón af spyrnu drátt-
arvéla þarf um 120 kN/m2 (12.000
kg í dráttarvél á móti m2 í streng)
við góðar aðstæður, þ.e. á þurrum
jarðvegi þar sem dráttarvélin nær
góðri spymu, upp í um 170 kN/m2
við erfiðar aðstæður í blautum og
seigum mýrarjarðvegi. Framan-
greindar tölur miðast við afturdrifs-
vélar, en ætla má út frá prófunar-
skýrslum varðandi dráttarvélar að
dráttarhæfnin sé að jafnaði um 20%
meiri á aldrifsvélum af sömu
þyngd. Af þessu má ráða að aftur-
drifsvélar þurfi að vera á bilinu 3,6
tonn til um 5,1 tonn og aldrifsvélar
um 2,9 tonn til um 4,1 tonn til að
hafa nægilega dráttargetu við allar
algengar aðstæður hér á landi til að
fullnýta afkastagetu þrískera plógs.
í stöku tilvikum, t.d. á þéttum leir-
jarðvegi, gæti þó þurft verulega
þyngri dráttarvélar.
Tœtarar
Jarðtætarar voru fyrst notaðir hér
á landi við „þúfnabana" sem komu
til landsins árið 1921 (Ámi G. Ey-
lands 1950). Þeir vom mikilvirk
tæki en ekki notaðir nema í nokkur
ár. Tætararnir ná síðan mikilli út-
breiðslu með tilkomu heimilisdrátt-
arvélanna og eru ráðandi fínvinnslu-
tæki um og upp úr miðri öldinni. I
meginatriðum eru þeir líkir að upp-
byggingu og þeir voru í upphafi.
Uppbygging. Flestar gerðir
þeirra eru festir á þrítengi dráttar-
vélar og knúnir frá tengidrifi. Tæt-
aramir eru með láréttan hnífaöxul
þvert á ökustefnu. Aflfærslan til
hans er í flestum tilvikum um vink-
ildrif ofan á miðju tæki og þaðan í
keðjudrif á hlið hans niður í hnífa-
öxul. I vinkildrifinu eru fleiri sett af
tannhjólum til að breyta hraða öx-
ulsins og þar með vinnslunni.
Hnífaöxullinn er með krögum, oft
um 20 cm millibili, þar sem á eru
festir hnífar sem geta verið af mis-
munandi lögun eftir jarðvegsgerð,
en við okkar aðstæður eru oftast
notaðir L-laga hnífar sem skera
jarðveginn í sundur. Tveir eða þrír
hnífar eru á hverjum kraga sem
snúa ýmist til hægri eða vinstri.
Festingu þeirra er þannig háttað að
í lengdarstefni hnífaáss mynda þeir
spírallögun til að jafn átakið. Þver-
málið á hnífaöxli er oft um 45-55
cm og hraðinn á bilinu 150-250
sn/mín (Berntsen 1987). Þykkt
skurðar eftir hvem hníf er breyti-
FR€VR 2/2001 - 21