Freyr - 01.12.2003, Síða 44

Tafla 3. Förgunarástæður, skipt upp eftir því hvort óhjá- kvæmilegt var að fella hrossin eða þeim fargað vegna ónógra gæða.
Felld eða drápust n % Farqað n %
Helti 25 26,0 Fækkun ræktunarhryssna 41 39,0
Slys 22 22,9 Geðslag 33 31,4
Ófrjósemi 7 7,3 Ganglag 13 12,4
Hófar 3 3,1 Sköpulag 12 11,4
Smitsjúkdómar 3 3,1 Ýmislegt 6 5,7
Meltingarfæri 1 1,0
Æxli 1 1,0
Ýmislegt 10 10,4
Óþekkt 24 25,0
Alls 96 100,0 105 100,0
sökum. í flestum tilfellum skilja
flokkamir (í töflu 2) sjálfkrafa
þama á milli en í þeim tilfellum
sem svo var ekki var það skráð
sérstaklega. I töflu 3 er skilið á
milli þessara tvenns konar förg-
unar- eða dauðaorsaka og þá sést
að helti, sem í flestum tilfellum
var afturfótarhelti, er algengasta
orsök þess að fella þurfti hross.
Slys fylgja svo fast á eftir.
Taflan sýnir einnig að hlutfall
þeirra sem fargað var á gmndvelli
gæða og hinna, sem varð að fella
eða drápust, er nokkuð jafnt, 105
á móti 96.
Umræður
Ending
Það, að miðgildi endingarfalls-
ins (mynd 2) skuli vera u.þ.b. 18
ár, hlýtur að teljast rnjög hátt,
einkum þegar tekið er mið af því
hve mörgum “heilbrigðum”
hrossum var fargað. Með öðmm
orðum ná hrossin að jafnaði býsna
háum aldri þrátt fyrir að talsvert
sé fargað af þeim lakari. Endingin
er líka meiri en í flestum erlend-
um rannsóknum á lífaldri hrossa.
Slíkum samanburði ber þó að taka
með varúð þar sem hann em í
flestum tilfellum byggðar á gögn-
um tryggingafélaga sem vanmeta
auk þess lífaldur oft vemlega,
(Wallin 2001).
í rannsókn Wallin o.fl. (2000) á
nokkrum hrossakynjum í Sví-
þjóð, þar sem svipaðri aðferða-
ífæði var beitt og hér er gert, lá
miðgildi endingarfallsins á bilinu
13,9 - 26,5 ár og var mjög breyti-
legt eftir kynjum og kynferði.
Gronlund og Clausen (1997)
rannsökuðu lífaldur og dánaror-
sakir íslenskra hrossa í Dan-
mörku. Meðalaldur hrossanna var
einungis 12 ár sem trúlega er
mjög vanmetið.
Ahrif þátta eins og á notkunar
og tíma (almanaksárs) undir-
strika fyrst og fremst að endingin
ræðst ekki eingöngu af líffræði-
legum þáttum heldur einnig af
ytri aðstæðum, s.s. markaðsleg-
um. Sérlega athyglivert er að
skoða áhrif áranna 1998 og 1999
(mynd 3) en árið 1998 var hesta-
mennsku og hrossarækt mjög
óhagstætt vegna smitandi hita-
sóttar sem lamaði markaðinn svo
að mánuðum skipti. Hægur vandi
er að leiðrétta endingarfallið
m.t.t. slíkra áhrifa en það þjónar
ekki tilgangi þar sem leiðrétting-
in gerir í raun ekki annað en að
þvinga lausnimar að einhverjum
gefnum aðstæðum (t.d. ársins
2000 eða 2001). í þessu sam-
hengi er rétt að benda á að mat á
endingu á einhverjum tímapunkti
felur ekki í sér spá um afdrif
hrossa í framtíðinni, nema að
mjög takmörkuðu leyti.
Förgunarástœður
Rúmlega helmingur þeirra
hrossa, sem voru dauð við lok
rannsóknarinnar, var fargað vegna
ónógra gæða en ekki vegna slysa,
sjúkdóma eða annara kvilla. Þegar
förgunarástæður voru flokkaðar
var stærsti hópurinn hryssur,
margar ótamdar, sem búnar voru
að eiga eitt eða fleiri folöld og var
fargað þar sem þær þóttu ekki álit-
legar til frekari ræktunar né sem
reiðhross. Næststærsti flokkurinn
vom hross, mismikið tamin, sem
fargað var vegna slæms geðslags.
Þessar förgunarástæður em alls
ekkert í líkingu við niðurstöður
annarra rannsókna sem birtar hafa
verið. Séu þau hross, sem fargað
var á grundvelli gæða, tekin út
verður niðurstaðan hins vegar
mjög í líkingu við það sem annars
staðar hefur komið fram (sjá t.d.
Wallin o.fl., 2000, Gronlund og
Clausen, 1997, Leblond o.fl.,
2000, Saastamoinen og Barrey,
2000). Helti er þá algengasta förg-
unarástæðan en oftast var um aft-
urfótarhelti að ræða. Kemur það
vel heim og saman við rannsókn
Sigríðar Bjömsdóttur o.fl (2002)
þar sem afturfótarhelti var algeng-
asta ástæða þess að reiðhestar
féllu úr notkun.
Skekkja og úrval í gögnum
Ekki er hægt að láta hjá líða að
velta upp þeirri spurningu hversu
vel úrtakið, sem notað var í rann-
sókninni, endurspegli hrossa-
stofninn í heild sinni. Það liggur
fyrir að hrossunum, sem fædd
vom á ámnum 1980-1985, var
ekki úthlutað fæðingamúmeri fyrr
en um 1990. Hross fædd á þeim
ámm, en dauð fyrir 1990, hlutu í
fæstum tilfellum fæðingamúmer
og því kann “lifun” þessa hóps að
vera dálitið ofmetin. Eins kann að
vera að folöld, sem drápust eða
var slátrað, hafi í sumum tilfellum
ekki verið gmnnskráð sem hefur
144 - Freyr 10/2003