Freyr - 01.05.2002, Síða 38

Hellföður fyrlr mjólkurkýr
Unnið upp úr grein Þórodds Sveinssonar, Louise Mölbak og
Gunnars Ríkharðssonar frá Ráðunautafundi 2001
Inngangur
Heilfóður er það gjaman nefnt
þegar hinum ýmsu fóðurefnum er
blandað saman í ákveðnum hlut-
föllum á þann hátt að úr verður
einsleitt fóður sem skepnunni er
boðið upp á og inniheldur nær-
ingarefnin sem hún þarf á að
halda. Fóðrun á heilfóðri er mis-
algeng milli búíjártegunda og má
tala um almenna notkun heilfóð-
urs á svína-, alifúgla- og loðdýra-
búum. Auk þess er notkun heil-
fóðurs mikil í fiskeldi.
Heilfóðrun nautgripa ryður sér
víða æ meira til rúms. I Banda-
ríkjum Norður-Ameríku hefur
heilfóðrun viðgengist í áratugi
við lokaeldi nautgripa til kjöt-
framleiðslu. Á kúabúum þar hef-
ur heilfóðrun einnig verið fyrir
hendi lengi og um helmingur
allra kúabúanna notar heilfóður.
I Danmörku þekkist heilfóðrun
frá 1970 en varð ekki víðtæk fyrr
en upp úr 1990 í kjölfar stækk-
andi búa. Þar em 25-30% kúabú-
anna með heilfóðrun.
Það em einkum stóm mjólkur-
framleiðendumir, sem hallast að
þessari gerð fóðmnar, þ.e. þeir
sem hafa fleiri en 100-150 kýr í
lausagöngu. Bændumir telja
launakostnaðinn, sem af hlýst,
vera minni í samanburði við
hefðbundna fóðmn, auk þess sem
vinnulagið við fóðmnina verður
einfaldara. Þá hefúr reynslan
sýnt að heilfóðmn má jafnframt
koma við á minni búunum.
Tæknivæðingin heldur áfram og
víða tíðkast að vera með „hálf-
gerða heilfóðrun”, þ.e. að blanda
steinefnablöndu saman við allt
saxað og blandað gróffóður
handa öllum kúnum en gefa
kjamfóðrið sér og halda þannig
einstaklingsfóðmninni.
Vanda skal til verka
Kýmar geta síður valið úr því
sem fyrir þær er borið með heil-
fóðruninni. Fyrir vikið á munur-
inn milli raunvemlegs áts hjá
kúnum og útreiknuðum þörfúm
samkvæmt fóðuráætlun að vera
minni og fóðmnin þannig „rétt-
ari“. Það skiptir miklu máli að
fóðuráætlunin sé reglulega upp-
færð þannig að sem réttust áætl-
un liggi til gmndvallar fýrir
blöndun heilfóðursins. Annað
mikilvægt atriði er að blöndun og
söxun allra fóðurgerða takist vel
og að rétt sé staðið að vigtun alls
hráefnis. Þannig þurfa vogir að
vera öflugar og auðveldar í notk-
un, góð aðstaða þarf að vera fyrir
hráefni og vélbúnað og í sumum
tilvikum þarf að koma fýrir færi-
böndum og brautum, allt eftir að-
stæðum á hverjum stað.
Heilfóðmnin skilar mestu ef
kúahópurinn er á sem svipuðustu
róli, þ.e. að burðartíminn sé
nokkuð samstilltur. Ohjákvæmi-
lega em vélar og tæki dýr en á
móti kemur að líkamleg vinna
verður öll léttari, nokkuð sem
erfitt er að meta til fjár.
Tilraunir og
REYNSLA ERLENDIS
Ahrif heilfóðrunar á át
Erlendar tilraunir sýna að heil-
fóðmn hafði jákvæð áhrif á átið í
samanburði við þá hefðbundnu
fóðrun þegar gróffóður og kjam-
fóður er gefið sitt í hvom lagi.
Átaukning er misjöfn milli til-
rauna, aðstæðna og viðmiða. Til-
raunaniðurstöður sýna m.a. aukn-
ingu á áti frá 3% upp í 25%.
Ávinningurinn er þó mestur þeg-
ar hlutfall kjamfóðurs er mikið í
heildarfóðurskammtinum, um eða
yfir 55%. Þá er svömnin mest á
fýrstu vikum mjaltaskeiðsins.
Hafa ber í huga að fóðrið sé
sem ferskast en rakt og orkuríkt
fóður getur verið gróðrastía fýrir
ger- og myglusveppi. Hugmynd-
ir hafa verið uppi um það að gefa
beri heilfóður oft á dag vegna
þessa. Það hefúr stangast á við
tilraunir sem hafa sýnt fram á að
of mikil umferð í fjósi raski at-
ferli kúnna með þeim afleiðing-
um að þær mjólki minna. Þá
hafa aðrar tilraunir sýnt að kýr
átu og mjólkuðu meira þegar
þeim var gefið heilfóðrið annan
hvem dag í samanburði við dag-
lega gjöf.
Nauðsynlegt er að heilfóðrið sé
hæfilega gróft. Þannig þarf söx-
un hráefnanna að vera hæfileg og
ekki síður góð blöndun þeirra svo
að ekki myndist salli eða þau
skilji sig. Finna þarf út hæfilega
langan blöndunartíma og hversu
fínt á að saxa gróffóðrið.
Blautt og mikið gerjað vothey
getur haft neikvæð áhrif á át og
nyt. Æskileg þurrefnisprósenta
heysins er háð hinum fóðurefú-
unum en algengt er að hún sé á
bilinu 35-60%. Þá fer mikil orka
í að saxa og blanda mjög þurrlegt
hey, auk þess sem það hefúr áhrif
á viðloðun og eykur hættuna á
aðskilnaði hráefna í tilbúna heil-
fóðrinu.
Með auknum afurðum þarf fer
meira fóður og meiri fóður fer í
| 38 - Freyr 4/2002