Árbók VFÍ/TFÍ - 01.06.1999, Blaðsíða 338
336 Árbók VFÍ/TFÍ 1998/99
(1988)). Við hvern mælanlegan umhverfisþátt er tengt notagildisfallið U|(X|), sem tekur gildi
(einkunnir) á skala 0-10, þar sem 0 er versta gildið, sem umhverfisþáttur getur fengið, t.d.
missir náttúruverðmæta á borð við Eyjabakka, en 10 er besta einkunn, þ.e.a.s. engin
umhverfisáhrif. Þegar notagildisföllin fyrir alla umhverfisþætti hafa verið skilgreind og
þeim gefin gildi, eru þau vegin með vogtölunum kj, allt eftir mikilvægi umhverfisþáttar, og
síðan eru þau lögð saman til að mynda umhverfisvísitöluna EQI, þ.e.
EQI=t,k,u(x,)
/= 1
Þessi líking gerir ráð íyrir að umhverfisþættimir séu innbyrðis óháðir. Oft er langt frá því að
þessi forsenda sé rétt og þarf þá að nota flóknari skilgreiningu á EQI. Ákvörðun á umhverf-
isgæðavísitölunni getur byggst á líkindareikningi, þ.e. líkindum fyrir því, að notagildisfall
taki gildi sem er minna en eitthvert ákveðið þekkt gildi. Eins má beita bestunaraðferðum til
þess að reikna hágildi umhverfisvísitölunnar og finna þannig hagstæðustu gildin fyrir breyt-
umar Xj í notagildisföllunum.
I þessari grein hefur höfundur reiknað umhverfisvísitöluna á mjög einfaldan hátt. Ekki
er fjallað um verkáfanga, heldur er reiknað með lokaáföngum beggja verkefha, þ.e. 480
þúsund tonna álveri og 6 milljón tonna olíuhreinsunarstöð. I samanburðinum eru virkjanir
vegna álversins (Fljótsdalsvirkjun og Kárahnúkastífla) reiknaðar sem hluti af álversverkefn-
inu, enda nauðsynlegar til að af því geti orðið. Aðeins eftirtaldir umhverfisþættir eru
skoðaðir, i) landnotkun, ii) gróðurhúsaáhrif, iii) mengun, og iv) hætta á mengun sjávar.
Mikil landnotkun og spjöll vegna virkjana á hálendinu norðan Vatnajökuls er meginum-
hverfisþáttur álversins. Miðlunarlón Fljótsdalsvirkjunar við Eyjabakka verður 43 km2 svo
að verulegur hluti gróðurlendis Eyjabakka fer undir vatn (Landsvirkjun (1999)). Hér er um
varanleg umhverfisáhrif að ræða þar sem þessi landgæði tapast endanlega. Kárahnúkastífla,
þar sem stór hluti Dimmugljúfra fer undir vatn, veldur hins vegar verulegum en afturkræfum
umhverfisspjöllum, þótt ekki sé líklegt að slík stífla yrði fjarlægð síðar meir. Enn fremur
þarf miklar háspennulínur frá virkjununum til Reyðarfjarðar. Þessi þáttur fær því lága
einkunn, þ.e. 1 á móti einkunninni 8 fyrir landnotkun olíuhreinsunarstöðvarinnar, sem er
mjög lítil. Á hinn bóginn er hætta á mikilli mengun sjávar vegna olíuslyss sem leiðir til mjög
lágrar einkunnar fyrir þennan þátt hjá olíuhreinsunarstöðinni, þ.e. 2. Slík umhverfisspjöll
eru þó afturkræf, en gætu hafl verulegt tímabundið efnahagslegt tjón í för með sér. Sjóslys
vegna flutninga á súráli eða framleiddum álstykkjum er ekki talið sérlega hættulegt og því
gefin einkunnin 7. Báðar verksmiðjurnar valda miklum gróðurhúsaáhrifum. Tölurnar fyrir
480 þúsund tonna álver hafa nýlega verið birtar í skýrslu yfir mat á umhverfisáhrifum þess
(Hönnun hf, Hönnun og ráðgjöf ehf, VST hf (1999)). Álverið mun losa um 900.000 tonn af
gróðurhúsalofttegundum á ári meðan olíuhreinsunarstöðin mun losa um 500 þúsund tonn á
ári sbr. töflu 2. Þessir þættir fá því einkunnirnar 2 og 3. Aðrir mengunarþættir eru svipaðir
nema flúorrykmengun álversins er talin valda aðeins lægra gildi á viðkomandi notagildis-
falli, þ.e. 4 í stað 5 fyrir olíuhreinsunarstöðina. Það skal enn ítrekað að þessar tölur eru
alfarið á ábyrgð höfundar, en þeim er aðeins ætlað að gefa vísbendingu um hvernig hægt er
að standa að samanburði af þessum toga.