Bændablaðið - 12.04.2005, Blaðsíða 8

8 Þriðjudagur 12. apríl 2005
Margir komu að Stóra-Ármóti til að hlusta á ráðunauta og sérfræðinga í landbúnaði. Þarna fjallaði Torfi Jóhannesson um samstarf Landbúnaðarháskól-
ans og Stóra-Ármóts, Grétar Hrafn Harðarson kynnti fyrir mönnum kosti og galla heilfóðrunar mjólkurkúa og Jóhannes Hr. Símonarson spáði í gróffóð-
uröflun á Íslandi. Hér má sjá valinkunna, sunnlenska sómamenn skoða heilfóðrunartækina á Stóra-Ármóti.
Mjólkurframleiðslan á Suður-
landi hefur aukist jafnt og þétt á
síðustu árum. Á síðasta ári var
mjólkurinnlegg í Árnessýslu rétt
röskar 22 milljónir lítra, tæpar
16 milljónir í Rangárvallasýslu
og 4 milljónir í Vestur-Skafta-
fellssýslu. Hlutdeild Sunnlend-
inga í heildarframleiðslu mjólk-
ur er um 38-39%. Á liðnu ári
voru rétt rúmlega 9 þúsund kýr
á Suðurlandi.
Þetta kom fram í erindi sem
Guðmundur Jóhannesson, ráðu-
nautur hjá Búnaðarsambandi Suð-
urlands, flutti á „Opnu fjósi“ á til-
raunabúinu á Stóra-Ármóti. Hátt á
annað hundrað gestir komu í
heimsókn að tilraunabúinu og
skoðuðu m.a. heilfóðurkerfið sem
tekið var í notkun síðastliðið
haust.
Guðmundur sagði að um þess-
ar mundir væru um 280 fjós í
framleiðslu á Suðurlandi en þeim
fækkar ört. Um 75% eru hefð-
bundin básafjós en 25% eru legu-
básafjós. „Afurðaaukning undan-
farin ár hefur verið mjög mikil,
um 20-28% eftir sýslum, eða um
1,8% á ári,“ sagði Guðmundur og
gat þess að á árunum 1997 til 2004
væri landsmeðaltalið 36 kg í
mjólkurprótíni en á Suðurlandi
væri það 42 kg sem er jafnmikið
og í Danmörku.
Þorfinnur Þórarinsson, formað-
ur Búnaðarsambands Suður-
lands, sagði að búnaðarsam-
bandið héldi öðru hvoru opin
hús enda hefði það sýnt sig að
slíkar samkomur gerðu mikið
gagn. Bændur vildu fá að vita
hvað væri að gerast á Stóra-Ár-
móti og best væri að bjóða
mönnum í heimsókn. Þá gerðist
það oftar en ekki að bændur
bæru fram óskir um hvað til-
raunageirinn ætti að taka sér
fyrir hendur.
Þorfinnur sagði að mikil end-
urnýjun hefði átt sér stað á sunn-
lenskum bændabýlum. „Það er
mikill hugur í mörgum að búa í
haginn - og aðrir búnir að því og
standa vel að vígi. Aðrir eru að
velta því fyrir sér hvort heilfóðrun
eða rúlluvæðing sé framtíðin.
Hvað varðar heilfóðrunina þá
finnst mér mest spennandi ef
heilsufar kúnna er mun betra. Við
höfum fengið vísbendingar þar að
lútandi. Heilfóðrunin sparar vinnu
en þetta er töluverð fjárfesting og
rekstrarkostnaður sömuleiðis.
Varðandi flatgryfjur þá eru nokkrir
bændur að skoða málið, enda
hækkar verð á plasti. Auk þess eru
margir óánægðir með það hvað
heyið geymist illa í rúllunum og er
misjafnt. Í heystæðum er þetta ein-
sleitara fóður,“ sagði Þorfinnur.
Þegar litið er til baka sést að fóðrunarað-
ferðir mjólkurkúa hafa í raun ekki breyst
undanfarin 20 ár, þ.e. flestir stunda aðskilda
fóðrun, þar sem kýrnar hafa nokkuð frjáls-
an aðgang að gróffóðri en kjarnfóður er
skammtað. Á sama tíma hefur fóðrið og fóð-
ursamsetning breyst mikið. Kjarnfóðurgjöf
á Íslandi hefur aukist mikið, líklega um
100% á þessum árum og nú liggur hámarks
kjarnfóðurgjöf hjá framsæknum bændum á
bilinu 10-12 kg/dag. Þannig er hlutfall
kjarnfóðurs nú um 20-30 kg fyrir hverja 100
lítra af mjólk. Með öðrum orðum þá hefur
tréni minnkað í fóðri mjólkurkúa, en auðg-
erjanleg kolvetni hafa aukist. Þessi þróun er
samfara aukinni kornrækt sem er nú um 8-
10 þús tonn á ári.
Fóðrun hámjólka mjólkurkúa snýst um að
tryggja hámarksát! Margir þættir hafa áhrif á
átgetu kúnna og má þar nefna stærð þeirra,
holdafar, nyt, framleiðsluskeið og ekki síst eig-
inleika fóðursins sem vega mjög þungt. Fóður
fyrir hámjólka kýr þarf að innihalda lágmarks
tréni og mikið magn auðgerjanlegra kolvetna,
en jafnframt skapa aðstæður fyrir jafna gerjun
án sýrustigssveiflna í vömb (~pH6,0).
Heilfóðrun, þar sem gróffóður og kjarnfóð-
ur er blandað saman í réttum hlutföllum að
teknu tilliti til áætlaðs áts og fóðurþarfa, er sú
fóðrunaraðferð sem tryggir hámarksát grip-
anna. Spurningin er hvaða afurðastig bóndinn
velur. Kýs hann meðalafurðir á grip eins og
t.d. Nýsjálendingar sem setja mælikvarðann á
hámarksafurðir á hvern hektara eða kýs hann
hámarksafurðir á grip eða m2 fjóss eins og ætti
að vera markmið hér á okkar norðlægu slóðum
þar sem kýrnar eru hýstar mestan hluta ársins.
Hámarksafurðir á grip krefjast hás kjarn-
fóðurhlutfalls. Á Norðurlöndum er afurðastig
hæst í Svíþjóð með meðalafurðir yfir 9 þús lítra
á kú og 65% kjarnfóðurhlutfall. Með aukinni
kornrækt og lágu verði á kjarnfóðri getur aukið
kjarnfóðurhlutfall í heildarfóðri mjólkurkúa
verið hagkvæmt.
Heilfóðrun mjólkurkúa er mjög almenn hjá
helstu mjólkurframleiðsluþjóðum heims. Enn
sem komið er hefur þessi tækni vart náð fót-
festu hérlendis enda þótt tækjabúnaður hafi
verið keyptur á nokkur bú.
Hægt er að hugsa sér heilfóðrun með tilliti til
fjölda blandna samkvæmt eftirfarandi skipu-
lagi:
Heilfóðrun með 1 blöndu:
• Efnasamsetning miðast við hóp mjólkandi
kúa og á að vera um 30% yfir þörfum hjá
meðaltali hópsins
• Geldkýr 8-3 vikum fyrir burð fá þurrlegt hey
• Geldkýr komnar að burði og lágmjólka kýr
fá að hluta heilfóður og að hluta annað gróf-
fóður
• Nýbærur fá heilfóður og 2 kg af þurrheyi í 1-
2 vikur eftir burð
• Hámjólka kýr fá aukaskammt af kjarnfóðri
Heilfóðrun með 2 blöndum:
• Ein blanda ætluð hámjólka kúm
• Ein blanda ætluð lágmjólka kúm
• Geldkýr fá að hluta heilfóður og að hluta
gróffóður
• Nýbærur fá heilfóður lágmjólka kúa fyrstu 1
- 2 vikurnar eftir burð
Heilfóðrun með 3 blöndum:
• Ein blanda ætluð hámjólka kúm
• Ein blanda ætluð lágmjólka kúm og nýbær-
um
• Ein blanda ætluð geldkúm 3-0 vikum fyrir
burð
EÐA
• Ein blanda ætluð kúm í meðalnyt
Útdráttur úr erindi Grétars Hrafns Harðar-
sonar á „Opnu fjósi“.
Munu bændur
framtíðarinnar taka
upp heilfóðrun?
Helstu kostir heilfóðrunar
• Heilfóðrun eykur át mjólkurkúa (3-25%), sérstaklega á þetta við þegar kjarnfóðurhlutfall er
hátt og á fyrstu vikum mjaltaskeiðsins einmitt þegar átgetan er mjög takmörkuð og nytin hæst.
• Með heilfóðrun er hægt að hafa orkustyrk hærri þ.e. hærra hlutfall auðmeltra kolvetna (kjarn-
fóðurs).
• Aukin átgeta styður hærri nyt og að jafnaði má búast við 10% hærri nyt, 13% hærra fituhlutfall
og 3% hærra prótínhlutfall.
• Skýringuna fyrir auknu áti og afurðum er að finna í betra jafnvægi vambarstarfseminnar. Hver
tugga er í jafnvægi og sýrustigssveiflur í vömb eru litlar.
• Aukin nákvæmni í fóðrun - lágmarkar mun á áætlun og því fóðri, sem kýrin étur.
• Heilfóðrun almennt talin skila vandamálaminni og heilbrigðari kúm.
• Aukin fjölbreytni og sveigjanleiki í vali fóðurtegunda.
• Auðveldara að koma bragðvondum en jafnframt æskilegum fóðurefnun í kýrnar.
• Möguleikar á sérhönnuðu fóðri fyrir hvert aldursskeið og hvert framleiðsluskeið.
• Möguleikar á sjálfvirkni og vinnusparnaði.
Helstu gallar heilfóðrunar eru:
• Til heilfóðurgerðar þarf sérstakan búnað.
• Blöndun þarf að vera innandyra, sem kallar á meira húsnæði.
• Gróffóður þarf að vera saxað.
• Á litlum búum getur mismunun einstakra framleiðsluskeiða verið erfið.
• Hætta á lækkun í nyt þegar kýr skipta um hóp.
• Hætta á skekkju við blöndun sérstaklega er þurrefni gróffóðurs mikilvægt.
• Fóðurleifar innihalda verðmæt fóðurefni.
Nauðsynlegt er að skipta kúnum í hópa eftir framleiðsluskeiði og afurðastigi og haga fóðrun eftir
því. Lágmarksskipting er í fimm hópa:
• Geldkýr á fyrri hluta geldstöðunnar, 8-3 vikum fyrir burð
• Geldkýr seinni hluta geldstöðunnar, 3-0 vikum fyrir burð
• Nýbærur
• Hámjólka kýr
• Kýr á seinni hluta mjaltaskeiðsins
Æskilegast væri að vera með sérstaka heilfóðurblöndu fyrir hvern hóp til að auka nákvæmni
fóðrunar og nýtingu á fóðurefnum. Mögulegur fjöldi blandna er háður hvaða búnaður til heilfóð-
urgerðar er valinn. Hægt er að stunda heilfóðrun með „undantekningum“ þ.e. ýmist gefa auka-
skammt af kjarnfóðri eða gróffóðri til að mismuna hópunum. Helsti gallinn hér er að nýting fóður-
efna er ekki góð þar sem styrkur blöndunnar þarf að vera um 30% yfir þörfum hjá meðaltali kúnna.