Bændablaðið - 12.04.2005, Side 26

26 Þriðjudagur 12. apríl 2005
Skógræktin í samspili
við aðra landnýtingu
Sæmundur Þorvaldsson, fram-
kvæmdastjóri Skjólskóga á Vest-
fjörðum, segir að uppleggið hafi
verið sambýli skógræktar við aðra
landnýtingu á Íslandi. Hvert hlut-
verk skógræktarinnar gæti orðið
með öðrum búskap og hvar nún-
ingsfletir kynnu að verða fyrir
hendi við annan búskap. ,,Þar
kemur lausaganga sauðfjár, sá
gamli draugur, inn á sviðið en ráð-
stefnunni var stillt þannig upp að
við fengum hagsmunaaðila til þess
að tala sínu máli. Ég get ekki alveg
fallist á það að ekki hafi borið á
andstæðum sjónarmiðum milli
manna á ráðstefnunni, en umræðan
var bæði málefnaleg og kurteis.
Þegar menn fara kinnroðalaust
beint í málin, þá er ekki byrjað á
einhverju alkunnu gömlu stagli.
Til dæmis voru uppi deilur fyrir
nokkrum misserum um skógrækt
gagnvart fuglalífi og öfugt. Stór
orð fóru á milli manna um hvort
það væri tilræði við rjúpnastofninn
að auka skógrækt og hvort einnig
væri hugsanlega þrengt að mófugl-
inum. Á þessari ráðstefnu var
kynnt rannsókn, sem ákveðin var í
kjölfar umræðunnar, og komin
niðurstaða. Skógur er fugli gagn-
samlegur og fuglinn skóginum.“
Kornrækt á berangri
Búskaparskógrækt er nýyrði sem
fylgir breyttum tímum. Tveir ágæt-
ir sérfræðingar frá Bretlandseyjum
fjölluðu um beitarskógrækt svo og
skjólbelti og skjólskóga í nyrstu
héruðum Englands og Skotlands.
Alan Sibbald er sérfræðingur í
landnýtingu og beitarskógum og
starfar hjá Bresku landbúnaðar-
skógunum, en Alistair McLeod er
forstöðumaður Skógræktar ríkisins
í Norður-Skotlandi. Þeir gerðu
grein fyrir mikilvægi búskapar-
skógræktar og skjólbelta fyrir bú-
pening. Sæmundur Þorvaldsson
hefur lengi séð fyrir sér breyttan
landbúnað og breytt mannlíf á
Vestfjörðum í lundum nýrra trjáa.
Hann vék að kornræktinni, eins og
hún er stunduð á Íslandi, enda orð-
in viðurkennd búgrein með aðstoð
ríkisins.
,,Ég skil ekkert í kornrækt á Ís-
landi, hvernig bændur eiginlega
stunda þá iðju. Má líkja því við að
maður sé að byggja sér stórt og
vandað hús, sem hann ætlar að láta
sér líða vel í, en gleymir að setja
glerið í gluggana. Ísland er á
mörkum þess að þar sé hægt að
stunda kornrækt. Við Íslendingar
erum þeir einu sem ekki nota
skjólbelti til að skýla korninu. All-
ar kornræktarsþjóðir á norðlægari
breiddargráðum láta sér ekki detta
annað í hug en að rækta skjólbelti
þar sem þær erja kornakra sína.
Mér finnst umhugsunarefni hvern-
ig leiðbeiningarþjónustu okkar er
háttað yfir höfuð. Greinin er að
hluta til komin inn í stuðningskerfi
ríkisins, sem ég hef ekkert við að
athuga, en ég hef sitthvað við það
að athuga að menn skuli ekki nýta
sér þau tæki, sem þeir hafa í hönd-
unum, sem er skjólbeltaræktun.“
Hjarðmenn Íslands
Í meginatriðum hefur sauðfjárrækt
í landinu búið við sömu lögmál í
langan tíma. Hleypt til um jóla-
leytið, burður í maí, hagaganga
fram á haust. Þá rekið og síðan
keyrt í sláturhús og afurðir frystar.
Sæmundur segir að markaðurinn
kalli orðið á allt annan afhending-
artíma á sauðfjárafurðum og á sem
lengstum tíma. ,,Hér hefur við-
gengist lausaganga sauðfjár, sem
svo er smalað saman einu sinni á
ári. Ég sé ekki annað en að hjarð-
mennskan verði eingöngu stunduð
af þeim, sem vilja snæða sína eig-
in framleiðslu. Hinir hljóta að
skoða málin með tilliti til markað-
arins og hvenær hann kallar eftir
kjöti. Hins vegar stilltum við þessu
ekki svona upp á ráðstefnunni.
Reyndum að kalla fram alla hugs-
anlega fleti og þá einnig hvaða
gildi það fyrirkomulag hafi fyrir
auðfjársamfélögin, sem lengst hef-
ur verið við lýði. Í núverandi bú-
skaparháttum eru fólgin verðmæti
eins og bændur hafa sjálfir lýst. En
ef við lítum á dilkakjötsfram-
leiðslu sem rekstur og lífsafkomu,
þá er það allt annað mál. Bændur
verða að geta gengið að fé sínu og
fært til slátrunar þegar það hentar,
sem þýðir að það verður að vera í
einhverjum afgirtum hólfum. Sú
hugmynd að reka fé í sameiginlega
heimaafrétti er góð og gild en tak-
markanirnar eru þær að menn eru
ekkert nær því að geta stjórnað
framleiðslunni svo vit sé í. Hrær-
andi í fénu í nokkra mánuði sem
ekki þótti gott þegar ég var smali.
Grundvallarreglan var að láta það í
friði. Að mínu viti verður að hefja
markvissa beitarstjórn með sauðfé.
Það kostar áreiðanlega stórfé og
bændur verða að fá mikla aðstoð
til að ná þessu fram. Ef það fer eft-
ir, er ég sannfærður um, að þetta er
hægt við flestar aðstæður. Við
skógræktarmenn erum nú að girða
yfir fjöll og upp í hlíðar og reynum
að hafa ræktarsvæðin sem stærst
og forma skógræktina eftir land-
inu. Reynum að komast hjá því að
girða af leiðir og heimilum rekstur
gegnum afgirt svæði, ef á þarf að
halda.
Það sést best á því sem Vest-
firðingar hafa gert að sauðfjárbú-
skapur og skógrækt þurfa ekki að
vera andstæður. Stærstur hluti
skógræktarbænda á Vestfjörðum
býr einnig með sauðfé og hefur
verið til fyrirmyndar.“
Fimmtíu skógræktarjarðir
Skjólskógar á Vestfjörðum eiga
sér fimm ára sögu en þrjú árin þar
á undan var rekin stofnun með
sama nafni í tveimur hreppum
Vestur-Ísafjarðarsýslu með opin-
berum stuðningi. Sæmundur segir
að þá þegar hafi stefnan verið
mörkuð og ekkert hik á fólki við
stofnun Skjólskóga hinna síðari. Í
haust leið voru fjörutíu jarðir með
samninga um skógrækt eða skjól-
beltarækt og tólf jarðir að bætast
við. Á obbanum af þessum jörðum
er jafnframt rekinn hefðbundinn
landbúnaður, einkum sauðfjárrækt.
Alls hafa verið gróðursettar fimm-
tán hundruð þúsund plöntur á veg-
um Skjólskóga og eru bjarkir hlut-
fallslega lang ,,fjölmennastar“.
Skógræktin er í hólfum, en ekki
sauðféð, og margar reglur eru fyrir
hendi sem takmarka ,,lausagöngu“
skógar.
,,Skógræktin er leyfisskyld
eins og annar atvinnuvegur,“ upp-
lýsir Sæmundur, ,,og getur land
þurft að fara í umhverfismat á við-
kvæmum svæðum, ellegar ef um
stórar skógarspildur er að ræða.
Nýja bújörðin á Núpi í Dýrafirði
Búskaparskógrækt, beitar-
stjórnun og nýting lands
Fjölmenni sótti ráðstefnu á Núpi í Dýra-
firði um miðjan mars, sem bar yfirskrift-
ina Nýja bújörðin.
Samankominn var fjöldi sérfræðinga
og framámanna í landbúnaði, skógrækt
og landgræðslu. Fjórar stofnanir stóðu
fyrir ráðstefnunni, sem voru Skjólskógar
á Vestfjörðum, Landbúnaðarháskóli Ís-
lands, Landgræðsla ríkisins og Skógrækt
ríkisins. Ráðstefnan stóð í tvo daga og
var hvor dagurinn helgaður sínu þema;
búskaparskógrækt fyrri daginn og hinn
síðari beitarstjórnun og nýting lands.
Fólk öndverðra sjónarmiða var leitt
til samræðu á ráðstefnunni og leitast við
að fá sjónarmið kynnt og vísindaþekking
tíunduð eins og í erindi Emmu Eyþórs-
dóttur, sérfræðings við Landbúnaðarhá-
skólann, sem fjallaði um íslenska sauð-
féð, sérstöðu fjárstofns og búskapar-
hætti. Þorsteinn Pétursson, formaður
Félags skógarbænda á Héraði, hélt erindi
um erfiðleika skógræktar vegna lausa-
göngu sauðfjár á Héraði og kvað einna
fastast að orði skógarbænda. Málefnaleg
umræða var einkennandi fyrir ráðstefn-
una.
,,Að vera sauðfjárbóndi er ákveðin lífssýn og því
fylgir þetta frelsi, sem maður vill ekki vera án,“
sagði Jóhannes Sigfússon, bóndi á Gunnarsstöð-
um í Þistilfirði. Hann sótti ráðstefnuna á Núpi
sem stjórnarmaður í Bændasamtökunum auk
þess að vera formaður Landssamtaka sauðfjár-
bænda. ,,Ég vil ekki ganga að fé mínu vísu á
hausti, ég vil hafa fyrir því að finna það í göngum.
Það er gjörsamlega ólýsanleg tilfinning að vera
einhvers staðar inni á afrétti á vélsleða í renni-
gaddi og finna allt í einu hjálparvana kind, sem
þú áttir alls ekki von á. Ef þetta verður allt par-
rakað inn í girðingar, þá er þetta ekkert gaman
lengur. Get heldur aldrei slitið mig frá því að
leggjast út á greni á vorin. Ekki af því ég hafi svo
gaman af veiðunum, heldur hitt að fara í heiðina
og fá þessa einstöku tilfinningu við að umgangast
landið. Steingrímur bróðir minn var á sínum
tíma að útlista fyrir okkur Ragnari bróður, sem
einnig býr á Gunnarsstöðum, hversu Mylludalur-
inn yrði nú stórkostlegur þegar hann yrði viði
vaxinn og búið að græða hann upp. Þá sagði
Ragnar bróðir þessa eftirminnilegu setningu:
,,Ekki sé ég nú Mylludalinn fegurri fyrir mér, en
þegar þar stendur nýköstuð folaldsmeri yfir ný-
bornu afkvæmi sínu.“ Fór þó svo að Mylludalur-
inn, sem áður var innan hrossagirðingar, var girt-
ur af og þar vex nú skógur úr grasi. Lerki hefur
sýnt þar miklar framfarir en mikil sina er í skóg-
inum. Þá hafa lyng og lægri plöntur fært sig upp
á skaftið í Mylludal.
Jóhannes Sigfússon álítur, þrátt fyrir frelsisþrá
sína, að skógrækt og sauðfjárbúskapur geti ágætlega
farið saman enda séu það ekki síst bændur landsins
sem standi fyrir héraðsskógum eins og gerst hafi á
Vestfjörðum. Það hljóti hins vegar að vera svæðis-
bundið hvort hægt sé að hólfa fé niður í girðingar og
hann sjái það til að mynda ekki fyrir sér í Þistilfirði.
Líklega séu aðstæður ekki ósvipaðar á Vestfjörðum
þar sem fé gengur á láglendisræmum og ekki um eig-
inlega afrétt að ræða eins og í mörgum landshlutum.
En þar sem fé er orðið fátt og landrými nóg, sér Jó-
hannes Sigfússon ekkert því til fyrirstöðu að fé sé
girt af og skógurinn fái að njóta sín, ef það er talið
hagkvæmara fjárhagslega með tilliti til girðinga.
Jóhannes Sigfússon í stjórn Bændasamtakanna:
Vil ekki ganga að fé mínu vísu
Sæmundur Þorvaldsson.
Jóhannes Sigfússon.