Bændablaðið - 18.12.2007, Blaðsíða 8

Bændablaðið | Þriðjudagur 18. desember 2007
Það er notalegt að setjast niður á
aðventunni eftir að fjósverkum er
lokið og skrifa niður hugleiðingar
um stöðu íslensku kýrinnar, þess­
arar eðalskepnu sem við erum
svo lánsöm að fá að búa með.
Ég er lengi búin að fylgjast
með og taka þátt í umræðunni
um innflutning nýs kúakyns. Ég
tel mig hafa með eins opnum
hug og mér er unnt hlustað á rök
þeirra sem vilja nýtt kúakyn. En
mér tekst ekki að sannfærast.
Mér finnst málflutningur þeirra
beinast að því að kenna kúnni
sjálfri um allt sem miður hefur
farið. Það er aldrei tekið mið af
aðstæðum eins og þær hafa verið
á hverjum tíma.
Það virðist þurfa ákveðinn
hvata til að bændur láti kýr sínar
mjólka eins og þær geta.
Á tímum offramleiðslu er þessi
hvati ekki til staðar. Þar sem hús­
pláss var nægt og hey nóg þótti
það góð búmennska að vera með
fleiri kýr og kaupa minni fóður­
bæti til að fylla upp í kvótann.
Kúnum er líka fundið allt til
foráttu varðandi júgur og spena­
gerð og langan mjaltatíma.
Það er ekki fyrr en nú að kröf­
ur um hraðar mjaltir eru að koma
fram. Er það kúnni að kenna? Nei
þessar kröfur eru aðallega tækni­
legs eðlis. Allt í einu eru þessar
kýr, sem bændur vildu ekki sjá á
básum sínum fyrir stuttu, vegna
þess að þeim var hættara við að
leka og básarnir urðu þessa vegna
blautir og skítugir, orðnar þær
heppilegustu í mjaltaþjónana.
Sem betur fer eigum við þessa
eiginleika ennþá í stofninum
og upplýsingar um mjaltahraða
liggja fyrir í fjósum með þessa
nýju tækni. Það þarf að finna leið
til að koma þessum upplýsingum
inn í kynbótamatið.
Og þá kemur að bóndanum
sjálfum. Hann verður að gera sér
grein fyrir hvernig kýr hann vill
og að það er hann sjálfur sem þarf
að rækta upp eigin hjörð. Undir­
staðan er auðvitað vandað skýrslu­
hald. Séu heimanaut notuð þarf að
senda inn ætternisupplýsingar um
nautið og fá fyrir það númer og
er gripurinn þá fullgildur í rækt­
uninni. Við höfum síðan aðgang
að góðum upplýsingum um sæð­
inganautin og mæður þeirra.
Það er alveg óþarfi að kenna
ráðunautunum okkar um léleg­
ar kýr. Nýtum frekar þekkingu
þeirra okkur til framdráttar.
Ég tók því sem gefnu að allir
skiluðu inn efnamælingum úr sín­
um kúm. Ég gæti ekki staðið í
ræktun nema að hafa þessar upp­
lýsingar við höndina.
Ég veit að ég fer ekki fram
á lítið en ég bið ykkur alla kúa­
bændur að skila inn sýnum einu
sinni í mánuði og leggja ykkar af
mörkum til sameiginlegs rækt­
unarstarfs. Það er og verður okkar
hlutverk að varðveita þennan
stofn og við gerum það best með
því að hafa kýrnar í framleiðslu.
Það er staðreynd að erlend
kúakyn mörg hver mjólka meira
en okkar kýr. En er allt fengið
með því? Það er okkar hagur að
hafa eitt kúakyn. Tvöfalt kerfi er
einfaldlega of dýrt. Kröfur um
hagræðingu minnka ekki. Og nú
erum við hver og einn bóndi að
hagræða á okkar búum. Sú hag­
ræðing er ekki enn farin að skila
sér að fullu. Þó eru að koma fram
vísbendingar um að við séum á
réttri leið. Með betri aðbúnaði,
betri fóðrun og að sjálfsögðu
markvissari ræktun er nyt kúnna
sífellt að aukast og ending þeirra
að lengjast.
Milljarður á ári í vasa bænda
er há upphæð eins og lesa má út
úr skýrslu þeirri sem birt var nú
á haustmánuðum. En verður þessi
milljarður ekki fljótur að hverfa
þegar kostnaður við skiptingu á
kynjum verður reiknaður út. Og
er einhver trygging yfir höfuð
að þessir aurar myndu lenda í
okkar vasa? Við vitum hvað við
höfum.
Um leið og ég býð nýjan land­
búnaðarráðherra Einar K. Guð­
finnsson velkominn til starfa
fyrir okkur bændur þá vil ég
þakka fyrrum landbúnaðarráð­
herra Guðna Ágústssyni fyrir
hans mikla vinnuframlag á liðn­
um árum, það hefur munað um
minna.
Mér sýnist á öllu að við höfum
haft og höfum fengið víðsýna
menn til starfa sem líta á málin í
víðu samhengi.
Við megum heldur ekki vera
svo sjálfhverf að geta ekki litið út
fyrir eigin raðir, heldur ber okkur
að hlusta á fólkið í landinu sem
að stórum hluta er velviljað okkar
störfum og vill halda í íslenska
kúastofninn. Erum við ekki að
framleiða mjólk fyrir okkar fólk
fyrst og fremst?
Öll samkeppni er og verður
erfið héðan frá okkar ágætu eyju í
Norður­Atlandshafi. Nýtt kúakyn
breytir þar engu um nema síður
sé.
Á þessum tímum alþjóðarvæð­
ingar verður það sérstaðan sem
stendur upp úr. Og hana höfum
við. Við finnum hvergi annars
staðar íslenskar kýr.
Með ósk um gleðileg jól og
farsælt nýtt ár.
Hugleiðing á aðventu
Íslenska kýrin
Ásthildur Skjaldardóttir
bóndi á Bakka, Kjalarnesi
bakkabuid@simnet.is
nautgriparækt
Sjálfsagt þykir mörgum að það
liggi í augum uppi hvað íslenskt
kúakyn er. Mér sýnist hins vegar
að í umræðunni um íslenska kúa­
kynið og hugsanlega notkun af­
kastameira kúakyns, megi í vaxandi
mæli greina tvö meginsjónarmið í
afstöðunni til íslenska kúakynsins.
Líklega eiga þessi tvö sjónarmið
einnig við um fleiri búfjártegundir.
Fyrra sjónarmiðið byggir á
þeirri grundvallarhugsun að kýrin
sé fyrst og síðast framleiðslutæki
kúabóndans. Hún breyti fóðri í
verðmæta afurð og sé eign bóndans
í öllum skilningi. Hann leggi á ráðin
um hvaða einstaklingum sé æxlað
saman þegar nýr gripur verður til,
og það séu sameiginlegir hagsmun­
ir bóndans og kýrinnar að henni
líði vel í uppeldi og á æviskeiði
öllu. Í fyllingu tímans taki bóndinn
síðan ákvörðun um að farga gripn­
um. Í þessu ferli þurfi bóndinn að
sjálfsögðu að virða stjórnvaldsfyr­
irmæli um meðferð og aðbúnað
kýrinnar, en að öðru leyti sé tilvist
kýrinnar alfarið háð ákvörðunum
bóndans. Í þessu felst almennt að
bóndinn vilji hafa fullt og óskert
frelsi til að rækta gripi með þeim
eiginleikum sem hann telur henta
á hverjum tíma og margir vilja þá
einnig geta notað það kúakyn sem
þeir telji best henta hverju sinni.
Það má kalla þetta nytjahyggju.
Síðara sjónarmiðið virðist mér
byggja á því að líta á kúakynið (og
líklega búfjárkyn almennt) sem
ákveðna náttúruauðlind og gjarnan
hluta af stærri heild. Í því felist að
sá arður sem kynið skili á hverjum
tíma sé aðeins hluti af verðgildi
þess. Hvaða atriði hafi einnig verð­
gildi fer nokkuð eftir einstakling­
um, en sem dæmi má nefna að nú
mun Landbúnaðarháskóli Íslands
væntanlega reyna að leggja mat
á virði íslenska kúastofnsins sem
erfðahóps út frá erfðafræðileg­
um og ræktunarlegum forsendum.
Forvitnilegt viðfangsefni, en óvíst
að það reiknaða virði hafi gildi fyrir
eigendur þeirra gripa sem mynda
kynið. Mér virðist að þeir sem
aðhyllast þessa sýn á íslenska kúa­
kynið séu frekar tilbúnir að ganga
nokkuð langt í að þrengja frelsi
einstakra búfjáreigenda til sjálf­
stæðrar ákvarðanatöku við ræktun
og kynbætur en þeir sem aðhyllast
nytjahyggjuna. Þetta síðara sjón­
armið má kalla heildarhyggju.
Ef þessi skipting er nærri lagi
vakna ýmsar spurningar. Það liggur
í loftinu að á næstu mánuðum geti
komið fram umsókn um heimild
til innflutnings á afkastameira kúa­
kyni. Eflaust aðhyllist meirihluti
þeirra sem að þeirri umsókn standa,
nytjahyggjuna, og telur sig sig vera
á réttri braut út frá sínum forsend­
um. Þeir sem vilji taka í notkun
afkastameira kúakyn taki sjálfir þá
áhættu sem því kunni að fylgja, ef
einhver sé. Einstakir kúabændur
eigi í því efni að standa og falla
með sínum ákvörðunum og enginn
sé með neinum hætti neyddur til
þátttöku í ræktun hins afkastameira
kúakyns. Þá munu þeir benda á þá
almennu þróun sem nú er í gangi til
aukins frelsis í milliríkjaviðskiptum
með búvörur sem óhjákvæmilega
kalli á að lækka þurfi framleiðslu­
kostnað nautgripaafurða á Íslandi,
m.a. með notkun afkastameira kúa­
kyns.
Það er líklegt að einhverjir, sem
koma þá væntanlega úr hópi þeirra
sem aðhyllast heildarhyggjuna,
muni telja innflutning afkastameira
kúakyns óskynsamlega ráðstöfun.
Með því móti minnki stofn þeirra
kúa sem fyrir sé í landinu og rækt­
un hans verði erfiðari. Líklegt er
að einnig verði bent á sérstöðu í
mörgu tilliti, allt frá sögu stofns­
ins yfir í litafjölbreytni og hugs­
anlega sérstöðu afurðanna. Einnig
verður hugsanlega bent á að sam­
keppnisstaða núverandi kúakyns
verði erfið gagnvart afkastameira
og þar með hagkvæmara kúakyni.
Varðandi aukin viðskipti með
búvörur milli landa er líklegt að
einhverjir úr þessum hóp telji sér­
stöðuna í víðum skilningi skipta
meira máli en verðið. Þá kemur lík­
lega fram það sjónarmið að betra sé
að flytja inn mjólkurvörur en fram­
leiða hér hráefni í þær með afkast­
ameira kúakyni.
Eflaust eru bæði nytjahyggj­
an og heildarhyggjan komin til að
vera. Hver sem framvindan verður
finnst mér skipta máli að gera til­
raun til að skilgreina stöðuna. Því
eru þessi orð sett á blað.
Gleðileg jól!
Þórólfur Sveinsson
bóndi Ferjukoti II
thorolfu@centrum.is
nautgriparækt
Íslenskt kúakyn, hvað er það?
Hér er um að ræða mikla tjónvalda
fyrir fjárbændur. Tjónið virðast hafa
farið í aukana á síðustu árum. Þessi
fyrirbrigði þarfnast rannsókna til að
finna megi orsakirnar, sem ennþá
eru ekki nógu vel þekktar og trú­
lega fjölþættar. Fram undan er und­
irbúningur að rannsóknarverkefn­
um, sem gerð verður nánari grein
fyrir í Bændablaðinu síðar.
1. Í fyrsta lagi er um að ræða fóst­
urdauða snemma á meðgöngu
helst í gemlingum.
2. Í öðru lagi er um að ræða dauða
ærfóstra og lamba um burð þ.e.
rétt fyrir burð, í burði og rétt
eftir burð án þess að sýklar virð­
ist koma við sögu.
3. Í þriðja lagi er svo lambalát af
völdum smitefna, oftast nokkru
fyrir tal á seinni hluta með­
göngu (Toxoplasma, Listeria,
Campylobacter).
Fósturdauði í gemlingum
Það uppgötvaðist af alvöru, þegar
farið var að telja fóstur eða fóst­
urvísa í ánum snemma á með­
göngutíma þ.e. snemma í febrúar
og fram eftir mars með svoköll­
uðum ómtækjum. Það er gert svo
að fóðrun þeirra og meðferð geti
orðið markvissari og hagkvæmari.
Þeir talningamenn, sem glögg­
ir voru sáu fljótlega að ekki var
allt með felldu. Á einstöku bæjum
var greinilegt að dauð fóstur voru
í mörgum gemlingunum, jafnvel
meiri hluti fóstranna dauður, ýmist
annað fóstur eða bæði. Á öðrum
bæjum ber minna á þessu og ekkert
á þeim flestum. Sama vandamálið
getur valdið tjóni fleiri en eitt ár
Þar sem talið var seint eða ef talið
var oftar en einu sinni, sást að fóstr­
in eyddust í mörgum tilfellum, og
soguðust upp, ekkert eiginlegt fóst­
urlát varð. Hefði ekki verið talin
fóstur, hefði enginn vitað annað en
að gemlingurinn var geldur.
Menn hafa vitað af þessum
vanda í nokkur ár sums staðar og
ýmislegt hefur verið reynt til að
draga úr tjóni. Lítt hefur miðað.
Síðastliðið vor fór af stað for­
könnun á reynslu manna. Ólafur
Vagnsson raðunautur í Eyjafirði
náði sambandi um 35 fjárbændur,
sem höfðu orðið fyrir veruegu tjóni.
Spurt var um ýmsa þætti. Eini þátt­
urinn, sem virtist skipta sköpum var
selengjöf. Einir 10 bændur höfðu
prófað selengjöf sl. vetur, flestir
með sprautum en einnig með því að
gefa Tranol. Nánast allir losnuðu við
fósturdauðann, sem þó hafði verið
allverulegur árin á undan.
Tranol virðist þurfa að gefa allan
veturinn til vors, ef það á að hafa áhrif.
Þá er spurningin, hvenær er best að
sprauta og með hversu miklu magni.
Rétt er að vekja athygli á því,
að selengjöf dugar ekki, þegar
selenskortur er ekki til staðar.
Selengjöf í fóðri gagnast misvel og
ekki má gleyma því, að of mikið af
seleni er hættulegt. Allur vari er því
góður. Hægt er að fá hugmynd um
selen í líkama með óbeinni mæl­
ingu á blóðsýni.
Dauðfædd lömb
Það virðist fara vaxandi að fullburða
lömb fæðist dauð eða líflítil, deyi í
burði eða fljótlega eftir fæðingu.
Orsakir slíkra dauðsfalla eru ekki
að fullu þekktar, en oft er hægt er að
komast nærri þeim með krufningu.
Á síðasta vori var safnað lömbum til
krufningar víða um land í því skyni
að komast nær hinu sanna. Komið
var til móts við bændur með því að
bjóða ókeypis krufningu á lömbum
nær fullburða dauðfæddum og allt
að 2ja daga gömlum, hafa söfnunar­
staði fyrir lömb á ýmsum stöðum og
fara um til að kryfja. Þurftu bænd­
ur að kæla dauðu lömbin strax og
koma þeim í kælingu í ís eða snjó á
krufnngarstað. Auk þess gátu menn
eins og áður sent að Keldum. Í ljós
kom, að væru fóstrin eða lömb­
in kæld strax, mátti geyma þau í ís
(ekki í frosti) allt að 2 vikum. Varla
voru undirtektirnar nógu góðar, þrátt
fyrir þetta.
Alls voru krufin 486 lömb.
Algengasta einstök orsök dauða eða
um 20% voru áverkar eða hnjask,
sem valda innvortis blæðingum. Úr
því dóu 104 lömb. Þeir áverkar geta
orðið fyrir burð, þ.e. lambið verður
fyrir höggi í móðurkviði, t,d, þegar
kind ryðst út og inn um dyr, eða þá
ef burður erfiður eða burðarhjálp
er óvægin. Lifrin springur oftast og
blæðingar verða innvortis og svo
eftir burð, ef ær krafsar í lamb eða
leggst á það.
Af völdum sýkingar af ýmsu
tagi dóu 103 eða önnur 20%.
Grunur um selenskort eða E­vít­
amínskort sem dauðaorsök var 59
lömb, 46 lömb virtust hafa kafn­
að þ.e. lokast hafði á naflastreng í
móðurkviði eða í burði eða lambið
kafnað í hyldum við burð, 40 lamb­
anna virtust hafa dáið af þekkt­
um fósturlátsvöldum: kattasmiti
svokölluðu (Toxoplasma)og af
Hvanneyrarveiki og smitandi fóst­
urláti (Campylobacter) eða um 10
lömb. Úr hungri og króknun og
kröm dóu um 20 lömb. Annað sem
kom fyrir var m.a. Slefsýki, lamba­
blóðsótt, flosnýrnaveiki, joðskortur,
garnaflækja, vansköpun o.fl. órann­
sóknarhæf með öllu vegna rotnunar
eða vanþroska voru um 10 og orsök
fannst ekki í 60 lambanna.
Áhugi virðist vera á því að halda
áfram þessum rannsóknum. Vekja
þarf umræðu um það, hvernig best
verður að standa að slíku.
Dauðfædd lömb og fósturdauði
Sigurður Sigurðarson
dýralæknir, Landbúnaðarstofnun
ss@lbs.is
Sjúkdómavarnir