Bændablaðið - 27.08.2009, Blaðsíða 24

20 Bændablaðið | fimmtudagur 27. ágúst 2009
Vinnslu á BLUP kynbótamatinu
í sauðfjárræktinni lauk í júlí en
það seint að ekki náðist að kynna
niðurstöður í síðasta tölublaði
Bændablaðsins fyrir sumarfrí.
Þarna eru komnar í útreikninga
allar niðurstöður úr skýrsluhaldinu
árið 2008 til viðbótar þeim upplýs-
ingum sem áður hafa verið notaðar.
Fyrir hvern og einn skýrsluhaldara
eru allar þessar niðurstöður fyrir
alla einstaklinga á eigin búi að-
gengi legar í skýrsluhaldsgrunnin-
um FJARVIS.IS. Einnig fá skýrslu-
haldarar í haustbók 2009 niðurstöð-
ur um allar lifandi ær. Öll lömb fá
einn ig reiknaða ætternisspá sem
byggð er á þessu mati fyrir foreldra
þeirra.
Á Netinu er að finna mjög ítar-
legar töflur með þessu kynbótamati
fyrir alla hæstu hrúta fyrir einstaka
eiginleika, sem matið er reiknað
fyrir. Þar er einnig mikil umfjöllun
í texta um athyglisverðustu niður-
stöður hverrar töflur. Því til viðbót-
ar eru birtar þar mjög tæmandi töfl-
ur um þetta mat fyrir alla sæðinga-
stöðvahrúta og fylgir þeim töflum
ítarleg umræða um niðurstöður í
texta. Jafn tæmandi niðurstöður um
þetta hafa ekki áður verið birtar og
er öllu áhugafólki bent á að kynna
sér þetta þar.
Hér á eftir verður aðeins vikið
að örfáum atriðum, sem rétt er að
þekkja, þegar niðurstöður þessara
útreikninga eru skoðaðar. Örfáum
orðum er vikið að mikilvægustu
vísbendingum fyrir ræktunarstarf-
ið. Þá verður aðeins getið nokkurra
einstakra kynbótahrúta sem skara
framúr í einstökum eiginleikum.
Rétt er í byrjun að gera sér grein
fyrir að um er að ræða tvær ákaf-
lega umfangsmiklar úrvinnslur.
Önnur þeirra er fyrir kjötgæði.
Gögnin sem þar eru notuð eru kjöt-
matsupplýsingar fyrir ættfærð og
skýrslufærð lömb frá árinu 1998
þegar núgildandi EUROP kjötmat
var tekið upp hér á landi. Þar er því
um að ræða gagnagrunn með upp-
lýsingum um kjötmat vel á fjórðu
milljónar lamba. Kjötmatsþættirnir
eru tveir: fitumat og mat um gerð
og er kynbótamatið reiknað fyrir
hvorn þessara þátta. Síðan reiknum
við sérstaklega það sem við nefn-
um kjötgæði og er þannig samsett
að matið fyrir fitu hefur 60% vægi
en matið um gerð 40%. Óþarfi ætti
að vera að nefna að í matinu fyrir
fitu er hæsta matið hjá þeim hrútum
sem eru að gefa fituminnstu lömb-
in, þ.e. þau lömb sem hafa hvað
lægst tölugildi í fitumatinu. Í nið-
urstöðunum fyrir kjötmatsþættina
er meðaltalið (gripirnir sem fá 100
í matinu) hverju sinni reiknað útfrá
meðaltali um alla gripi í úrvinnslu
hverju sinni.
Ræktunarárangur fyrir báða
þætti kjötmatsins, einkum samt
gerð, hefur verið feikilega mikill
og þess vegna er BLUP mat yngri
einstaklinganna miklu hærra en
hjá þeim eldri. Þar sem meðaltalið
er ekki fastur punktur eins og lýst
hefur verið þá lækkar mat eldri
gripa talsvert hratt með hverju ári.
Hin meginvinnslan er fyrir af-
urðaeiginleika ánna. Eiginleik arnir
eru frjósemi ánna, sem er metin út
frá upplýsingum um fjölda fæddra
lamba, og mjólkurlagni ánna þar
sem mælingarnar eru afurðastig
ánna. Við þessa vinnslu eru farn-
ar aðeins aðrar leiðir en venjan
hefur verið til þessa í sauðfjár-
rækt. Reiknað er sérstakt kynbóta-
mat fyrir hvorn eiginleika miðað
við tiltekinn aldur. Þannig er t.d.
frjósemi gemlingsárið sérstak-
ur eiginleiki, mjólkurlagni ánna
tvævetluárið annar o.s.frv. Þetta er
fyrir þessa tvo eiginleika reiknað
fyrir fjögur fyrstu afurðaár ánna.
Heildareinkunn fyrir hvorn eig-
inleika er síðan reiknuð sem beint
meðaltal af sjálfstæðu mati fyrir
þessu fjögur fyrstu æviárin. Það er
efni í sérstaka grein að fjalla um
sjónarmið sem lúta að því hvernig
rétt sé að reikna slíka heildarein-
kunn. Aðeins skal bent á að þessi
aðferð sem notuð er hér er ekki
endilega sú eina rétta. Við þessa
út reikn inga eru notaðar allar upp-
lýsingar úr skýrsluhaldinu allt frá
árinu 1990 þannig að gagnamagnið
er orðið feikilega mikið. Meðaltal
fyrir þessa eiginleika er skilgreint
á allt annan veg en fyrir kjötgæða-
eiginleika, þar sem þar er lagt til
grundvallar meðaltal nokkra síð-
ustu árganga ánna. Þarna er því
fast meðaltal. Þetta þarf að hafa
í huga þegar tölurnar eru skoð-
aðar. Einnig blasir greinilega við
að erfðaframfarir síðustu ára fyrir
afurðaeiginleikana hafa verið smá-
munir í samanburði við það sem á
við kjötgæðaþættina. Samanburður
á þessum einkunnum fyrir eldri og
yngri gripi verður þess vegna mikið
breytileg fyrri þessa tvo megin-
flokka.
Þegar tafla um hæsta BLUP
matið fyrir kjötgæði er skoðuð
kemur í ljós að Fantur 07-160 á
Mýrum í Álftaveri skipar efsta
sætið. Einkunn hans er 135 og
yfirburðirnir feikilega miklir bæði
fyrir fitu og gerð. Fantur er sonur
Rafts 05-966 en móðir hans koll-
ótt ær. Þetta er fyrsta sinni sem
slík blendingskind sýnir slíka yfir-
burði. Ég held það sé visst íhug-
unarefni hvort ekki eigi að skoða
notkun á slíkum blendingsgripum
á annan hátt en flestir hafa gert
til þessa. Sjónarmun á eftir með
134,8 í einkunn koma Stáli 06-411
á Teigi í Fljótshlíð og Bogi 07-045
í Hriflu í Þingeyjarsveit. Báðir
þeir snillingar dvelja nú í einangr-
unargirðingum stöðvanna. Stáli er
sonarsonur Kulda 03-924 og dótt-
ursonur Bjargvættar 97-869, en
Bogi hins vegar sonur Rafts 05-966
og móðurfaðir hans er Hylur
01-883. Höfðinginn sjálfur, Raftur
05-966, skipar síðan fjórða sætið
með 134 í einkunn. Af kollóttum
hrútum stendur efstur Gaui 07-667
á Efri-Fitjum í Fitjárdal með 131,6
í einkunn en hann er aðfenginn frá
Heydalsá á Ströndum.
Þegar listinn um efstu hrúta
landsins í þessu mati um kjötgæði
er skoðaður blasir mjög skýrt við
hve framfarir hafa verið gríðarlega
miklar á allra síðustu árum. Fyrir
gerð hafa framfarir verið mjög
miklar öll árin frá því að nýja kjöt-
matið var tekið upp. Í fitumatinu
virðast nú vera að verða hliðstæð-
ar breytingar. Það er í samræmi
við það sem ég sagði til um fyrir
nokkrum árum að mundi gerast
vegna þess vals sem verið hefur á
hrútum fyrir sæðingastöðvarnar á
undanförnum árum.
Annað atriði sem lesa má úr
töflunni um hæstu hrútana eru
þau fádæma áhrif sem þar eru frá
sonum þeirra Kveiks 05-965 og
Rafts 05-966. Með frekari upplýs-
ingum um afkvæmi þessara hrúta
verður sífellt skýrara hvílíkar töfra-
kindur fyrir ræktunarstarfið þessir
hrútar eru. Þar er um leið ástæða
til að benda á þann stóra hóp sona
Boga 04-814 sem þarna er að sjá
og munu engin dæmi um slíkt áður
fyrir hrút áður en hann kemur sjálf-
ur til nota á stöð.
Lítum aðeins á efstu hrúta
fyrir hvorn kjötgæðaþáttinn, fitu
og gerð. Á listanum um hæstu
einkunnir fyrir fitumatið er að
finna sömu hrúta og á síðasta ári.
Gibson 03-111 á Böðvarshólum
í Vesturhópi stendur þarna efstur
með 150 í einkunn en þessi hrút-
ur er skyldleikaræktaður og for-
eldrar hans báðir fjárskiptakindur
frá Steinadal. Fitumat sláturlamba
undan þessum hrúti hefur verið
lyginni líkast á undanförnum árum
þrátt fyrir gríðarlega mikinn væn-
leika lambanna. Það sem samt er
jákvæðast við þessa töflu er að sjá
hina kröftugu innrás ungra hrúta
þar sem eru yfirleitt synir fituleys-
ishrútanna sem verið hafa á stöðv-
unum síðustu árin.
Í töflunni um hrútana með
hæsta einkunn fyrir gerð trónir
Krókur 03-803 á toppinum með
157 í einkunn. Því miður varð hann
skammlífur á stöð eins og margir
fleiri hrútar og hlýtur lömbunum
undan honum því að verða veitt til-
hlýðileg athygli nú í haust. Krókur
er eins og margir þekkja sonarson-
ur Gríms 01-928. Sjóður 06-245 á
Brekku í Núpasveit sem er sonur
Lunda 03-945 hefur 156 í einkunn
fyrir þennan eiginleika og Ylur
06-152 á Bjarnastöðum í Öxafirði
sem er sonur Spe 05-738 er með
155 í einkunn. Þessir þrír sömu
hrútar skipuðu þrjú efstu sætin árið
2008 hafa aðeins skipt um innbyrð-
is röð. Ef eitthvað einkennir þessa
töflu er það að eins og oft áður
eru norður-þingeysku vöðvabúntin
nokkuð fyrirferðarmikil þarna.
Snúum okkur örstutt að töfl-
unni yfir hrútana sem hafa hæst
mat fyrir frjósemi. Þessi eiginleiki
skilur sig verulega frá öðrum vegna
þess að gripir sem erfa stórvirka
frjósemiserfðavísa sem þekktir
eru hjá íslensku sauðfé sýna þarna
algera sérstöðu. Því má segja að
þetta fé passi ekki inná skalann
sem hér er verið að nota. Mikið
efstur með 149 í einkunn stendur
þar Krummi 99-237 á Brekkubæ á
Borgarfirði eystra. Dætur hans hafa
um árabil verið í fréttum á hverju
vori fyrir einstaka frjósemi. Ekki
verður frekar fjölyrt um frjósem-
iserfðavísahrútana, en þar er nú að
verða endurnýjun á slíkum hrút-
um á stöðvunum eftir nokkurra
ára hlé á notkun slíkra hrúta þar.
Því má vænta nýrrar öldu slíkra
gripa á næstu árum. Það eru hins
vegar bræðrahópar undan nokkr-
um stöðvarhrútum síðustu ára sem
athyglin beinist að þegar komið er
í hóp „eðlilegra“ hrúta í töflunni.
Fremstir fara þar synir Rektors
00-889 sem margir erfa frá sér
frábæra frjósemi, en margir þeirra
munu fyrst og fremst hafa verið í
notkun sem „skrautfjaðrir“. Þá er
hlutur Heydalsárhrútanna Kosts
98-895 og Ægis 01-916 glæsilegur.
Tafla um efstu hrúta um mjólk-
urlagni ætti að vera öllu áhugafólki
um sauðfjárrækt áhugaverð vegna
þess að þetta eru tvímælalaust
áreiðanlegustu upplýsingar um
þennan mikilvæga eiginleika sem
hafa verið birtar. Efsta sætið skip-
ar líkt og á síðasta ári Dreki 02-183
á Skjaldfönn en þessi hrútur hefur
búið yfir frábærum kostum fyrir
þennan eiginleika og fær 130 í
einkunn, en hann á stóran hóp ein-
stakra afurðaáa á Skjaldfönn. Dreki
er sonur Bjargvættar 97-869. Þegar
taflan um þessa topphrúta er skoð-
uð nánar einkennist hún af tals-
vert meiri fjölbreytileika en töfl-
urnar fyrir aðra eiginleika sem er
jákvætt. Hlutur kollóttu hrútanna er
þarna meiri en fyrir aðra eiginleika.
Hrútarnir af Vatsnesinu eru þarna
áberandi sem segir okkur ekk-
ert annað en að góð mjólkurlagni
ærstofnsins er snar þáttur í hinum
frábæru afurðum á búum þar enda
hafa bændur þar aldrei látið deig-
an síga í ræktunarstarfinu gagnvart
þessum mikilvæga eiginleika. Eins
vekur nánast alger fjarvera norður-
þingeysku hrútanna í þessari töflu
vissa athygli, en eftir því sem upp-
lýsingar verða meiri um þennan
mikilvæga eiginleika virðist það
verða ljósar en áður að þessi eigin-
leiki hefur orðið of mikið útundan
í ræktunarstarfinu þar fyrri norðan.
Í sambandi við sæðingastöðva-
hrútana verður ekki fjölyrt um nið-
urstöður þeirra hér heldur vísað á
Netið en þar er að finna ákaflega
ítarlegar töflur fyrir þá hrúta auk
texta á annan tug síðna þar sem
margar skýringar á fjölbreyttum
niðurstöðum er að finna. Eins og
alltaf skiptast á skin og skúrir í
þessum nýju upplýsingum. Þessar
niðurstöður er mikilvægt að nýta
sem best í líflambavalinu nú í
haust.
Líf og starf
Bændasamtök Íslands hafa, í sam-
ráði við Landssamband kúabænda,
sett fram reglur fyrir gæðastýrt
skýrsluhald í nautgriparækt fyrir
verðlagsárið 2009-2010.
Kröfur um skýrsluskil eru þær
sömu og á fyrra verðlagsári, þ.e. að
skýrslur þurfa að vera komnar inn
til uppgjörs fyrir 11. næsta mánaðar
eftir mælingarmánuð.
Kröfur um kýrsýni kveða á um
að eitt kýrsýni skuli taka á hverj-
um ársfjórðungi almanaksársins.
Til ráðstöfunar eru á næstkomandi
verðlagsári 58 milljónir og líkt og
á síðastliðnu verðlagsári eru 20%
þeirrar upphæðar greidd út sem flöt
greiðsla á skýrsluhaldsbú en 80%
eru greidd út miðað við árskúa-
fjölda búa.
Vakin skal athygli á því að vegna
breytinga á skilgreiningu verðlags-
árs er næstkomandi verðlagsár 16
mánuðir. Verðlagsárið sem hér um
ræðir hefst því fyrsta september
2009 og lýkur í desember 2010.
Greiðslur fyrir næsta verðlagsár
verða því fjórar, greiddar út fyrir
fjögurra mánaða tímabil í senn.
Greiðsludagar eru í janúar 2010,
maí 2010, september 2010 og janú-
ar 2011. Þar sem verðlagsárið
spannar síðasta ársfjórðung ársins
2009 og allt almanaksárið 2010
þurfa skýrsluhaldarar að skila að
lágmarki niðurstöðum 5 kýrsýna
fyrir hjörðina á þessu tímabili,
einu fyrir síðasta ársfjórðung árs-
ins 2009 og 4 fyrir árið 2010, ásamt
því að hafa regluleg skýrsluskil
samkvæmt ofangreindum kröfum.
Fyrir fyrstu greiðslu eru ein-
ungis gerðar þær kröfur að bú hafi
staðist fyrstu 4 mánuði verðlagsárs-
ins en skilyrði fyrir annarri, þriðju
og fjórðu greiðslu er að búið hafi
staðist kröfur um gæðastýringu frá
upphafi verðlagsárs. Þetta þýðir
að til þess að frá hlutdeild í ann-
arri greiðslu þarf bú einnig að hafa
staðist kröfur vegna fyrstu greiðslu
o.s.frv.
Þau bú sem ekki náðu að stan-
dast kröfur um gæðastýringu á síð-
astliðnu ári geta að sjálfsögðu tekið
þátt í gæðastýringu næsta verð-
lagsárs með því að byrja regluleg
skýrsluskil og töku kýrsýna frá og
með september 2009.
Ný skýrsluhaldsbú geta skráð
sig í skýrsluhald hvenær sem er
yfir verðlagsárið. Í slíkum tilfellum
miðast þátttaka í gæðastýringu frá
fyrsta heila greiðslutímabili er búið
er skráð í skýrsluhald. Ný skýrslu-
haldsbú eru skilgreind sem bú sem
ekki hafa verið í skýrsluhaldi á
verðlagsárinu 2008-2009 eða bú
sem hafa haft eigendaskipti á verð-
lagsárinu 2008-2009 eða seinna.
Við hvetjum skýrsluhaldara til
að huga að þessum málum í tíma og
muna að fyrsta skýrsla verðlagsárs-
ins þarf að vera komin inn til upp-
gjörs fyrir 11. október 2009. Hafið
samband við Bændasamtök Íslands
eða búnaðarsambönd ef aðstoðar
eða frekari upplýsinga er þörf.
Tilkynning vegna gæðastýringar í nautgriparækt
Yfirlit yfir skiladaga og kýrsýnatökur verðlagsársins 2009-2010
Skýrslumánuður Síðasti skiladagur skýrslu Kýrsýnataka
September 2009 10. október 2009
Október 2009 10. nóvember 2009
Lágmark ein kýrsýnataka fyrir hjörðinaNóvember 2009 10. desember 2009
Desember 2009 10. janúar 2010
Janúar 2010 10. febrúar 2010
Lágmark ein kýrsýnataka fyrir hjörðinaFebrúar 2010 10. mars 2010
Mars 2010 10. apríl 2010
Apríl 2010 10. maí 2010
Lágmark ein kýrsýnataka fyrir hjörðinaMaí 2010 10. júní 2010
Júní 2010 10. júlí 2010
Júlí 2010 10. ágúst 2010
Lágmark ein kýrsýnataka fyrir hjörðinaÁgúst 2010 10. september 2010
September 2010 10. október 2010
Október 2010 10. nóvember 2010
Lágmark ein kýrsýnataka fyrir hjörðinaNóvember 2010 10. desember 2010
Desember 2010 10. janúar 2011
BLUP kynbótamatið í sauðfjárrækt árið 2009 Jón Viðar Jónmundsson
landsráðunautur í búfjárrækt
Bændasamtökum Íslands
jvj@bondi.is
Kynbótastarf