Bændablaðið - 27.08.2009, Blaðsíða 26

22 Bændablaðið | fimmtudagur 27. ágúst 2009
Kæri lesandi.
Þá er nærri að baki eitt gróðursæl-
asta sumarið lengi og er ekki alveg
búið enn. Það er þá ekki eingöngu
gróðurinn sem hefur sprottið vel
í raun og það reyndar bara í með-
allagi á flestum stöðum á landinu,
heldur hefur þetta verið afar sælt
sumar hvað menninguna í kringum
gróður og ræktun varðar. Í augum
sumra eru þetta jákvæð áhrif krepp-
unnar en aðrir líta á þessa gróður-
og ræktunarvakningu sem tímanna
tákn, fólk sé að leita eftir einhverju
öðru og meira og að vakning þessi
sé hluti af enn meiri breytingum
sem vestræn samfélög eru að ganga
í gegnum. Nú seljast grimmt gaml-
ar matreiðslu- og uppskriftabækur
sem geyma leyndarmál um mat-
vinnslu sem fólk þekkti hér áður
fyrr og okkur samtímafólkinu eru
löngu gleymd, flestum hverjum. En
burtséð frá því þá er núna tími upp-
skeru og frágangs á allsnægtunum
úr matarkistu náttúrunnar og garðs-
ins og verður hér imprað á nokkr-
um atriðum sem tengjast uppsker-
unni og því sem hægt er að gera
með hana.
Ber, ber og aftur ber
Eitt af því sem fólk sækir nú æ
meira í er að fara í berjamó, enda
sjálfsagt fátt jafnt ljúft og að hita
kakó og pakka niður ásamt með-
læti, berjatínu og dollum og halda
út í mó í leit að berjum. Ber eru
talin meinholl og hægt að gera heil-
margt úr þeim og á ég þá við bláber,
krækiber og aðalbláber þótt það séu
ekki einu berin. Það sem er auðvit-
að nærtækast er að fá sér ber með
hrásykri og rjóma en það er jú einn
langbesti eftirmaturinn sem völ
er á, líka af því að við fáum hann
svo sjaldan, bara í nokkrar vikur á
ári. Sultur eru líka mjög algengar
og til ótal uppskriftir að því hvern-
ig sjóða eigi berjasultu. Gott er að
sjóða þau þangað til þau springa,
þá er settur hrásykur í og það ekki
mikið, áður en safinn af berjunum
er settur á flöskur. Berjamaukið er
svo soðið aðeins aftur og síðan sett
í krukkur sem bakaðar hafa verið í
ofni til sótthreinsunar, en það sama
hafði verið gert við safaflöskurnar
áður. Þetta er gert við bláber eða
þá bláber og krækiber í bland. En
úr aðalbláberjum er ekki hægt að
gera saft með góðu móti, það er
svo mikill hleypir í þeim og saf-
inn endar í hlaupi. Í matreiðslubók
Helgu Sigurðardóttur, sem var
endurútgefin núna í sumar, er líka
sagt frá bláberjasúpu sem virðist
ekki vera flókið að útbúa, og svo
berjahlaupi.
Það er hægt að taka í annað eða
þriðja sinn inn rabarbara úr garðin-
um og gera ýmislegt gott úr honum.
Að ógleymdri hinni hefðbundnu
rabarbarasultu, sem alltaf stendur
fyrir sínu, er það saftin sem rennur
ljúf í maga og hylur hann vernd-
arhjúp í morgunsárið áður en haldið
er til kaffidrykkju á vinnustaðn-
um. Rabarbarabökur alls kyns hafa
notið töluverðra vinsælda þetta
sumarið enda ljúffengar. Helga
Sigurðardóttir er svo með upp-
skriftir að rabarbaraköku og rabar-
bara-krækiberja-graut sem hljómar
mjög vel og ég hef ekki prófað. Svo
er Helga með rabarbara-sagósúpu
en hún minnir mig mjög á ömmu
mína sem iðulega bauð upp á alls
kyns slíka vellinga í eftirrétt, eins
og tíðkaðist hér einu sinni á Íslandi.
Úti í móa er fleira að finna er
berin. Flestar jurtir er orðnar of
þroskaðar til þess að hægt sé að
nýta þær, nú þegar svona er áliðið
sumars, en ein er þó einmitt í rétt-
um þroska núna til þess að taka og
það er beitilyngið. Þá þarf að hafa
með hníf, því að þetta er jú lyng
og ekki gott að slíta það án þess
að skemma plöntuna. Skorið er
fremst af greinunum eða jafnvel
nærri heilu greinarnar, allt eftir því
hvernig beytilyngsbreiðan lítur út.
Ef hún er árennileg, breið og væn
er sjálfsagt að taka heila grein en þó
ekki margar slíkar af sömu breið-
unni. Svo er farið heim með beiti-
lyngið og það breitt á viskustykki
eða klút, gjarna í svefnherberginu
eða í það minnsta fjarri matarlykt
og eldamennsku, reyk og öðru slíku
sem vill setjast í jurtirnar. Lyngið er
svo látið þorna þarna í um tíu daga
og geymt á dimmum og þurrum
stað í krukku yfir veturinn eða þar
til það er allt búið og nýtt. Þegar
það er sett í krukkur er blöðum og
blómum rennt af greinunum og
greinunum hent á safnhauginn en
það eru blöðin og blómin sem fara í
krukkuna. Beitilyngið er mjög gott
sem krydd á lambasteikina og í alls
kyns grænmetisrétti og pottrétti, en
gerir sig líka sérlega vel sem tejurt,
þá alveg eins ein og sér eða í bland
með öðrum íslenskum jurtum, eins
og blóðbergi og birki.
Sveppatínsla hefur tekið kipp
þetta sumarið enda sveppir frábærir
í matseldina. Það er þarf þó dálitla
forkunnáttu til að taka sveppi því
að sumir þeirra eru eitraðir. Þá er
best að fara fyrst með kunnáttufólki
og læra af því, en það má líka taka
með sér bók og nota við að greina
sveppina. Ef þú ert ekki viss um
að þetta sé rétti sveppurinn skaltu
frekar sleppa því að taka hann og
leita á önnur mið því að sveppaeitr-
anir eru víst ekkert spaug. Jæja, en
sveppir eru teknir eftir kúnstarinn-
ar reglum; frekar ungu sveppirnir
og þeir sem heilir eru og maðkur
hefur ekki sótt í. Núna á síðsumri er
besti tíminn til þess að tína sveppi
og sérstaklega gott að finna þá eftir
svona rigningarsudda eins og verið
hefur hér Norðanlands nú í ágúst-
mánuði – hún borgar sig rigningin!
Þeir vaxa gjarna í skóglendi eða
graslendi, mismunandi eftir teg-
und. Lerkisveppir vaxa til dæmis
hjá lerki, eins og nafnið gefur jú
til kynna, og því frekar auðvelt að
greina þá. Gott er að frumhreinsa
sveppina á staðnum, áður en þeir
eru lagðir í körfu og teknir með
heim, til þess að þeir smiti ekki
mold og öðru slíku hver á annan.
Heima eru þeir svo fínhreinsaðir
með sveppabursta eða hreinlega
formpensli. Þá eru þeir steiktir eða
þurrkaðir. Ég þræði þá yfirleitt upp
á band og þurrka vel og geymi í
krukku fram að notkun, en þá þarf
að leggja þá smá stund í soðið
vatn áður en þeir eru settir í mat-
réttinn. Ég mæli með lerkisvepp-
um sem eru steiktir í ólífuolíu og
smjöri, saltaðir og pipraðir og settir
á gott soðið pasta, en yfir allt þetta
kemur svo raspaður parmesanostur.
Sveppir eru járnríkir og auðugir af
B-vítamínum, sjálfsagt einhverjum
steinefnum líka, en eru hreinlega
unaðslegir svona nýir og villtir.
Gangi ykkur vel að nýta ykkur
gróðursæld síðsumarsins og hausts-
ins.
Heimildir
Aðalheiður Gunnarsdóttir, húsmóðir á
Akureyri.
Ása Margrét Ásgrímsdóttir og Guðrún
Magnúsdóttir: Villtir matsveppir á
Íslandi. Almenna bókafélagið, 1989.
Helga Sigurðardóttir: Matur og drykkur.
Opna, Reykjavík, 2009.
Bláber, krækiber, rabarbari, beitilyng,
sveppir og gróðursældin í síðsumrinu
Nú er um að gera að nýta sér ber, sveppir og annað sem finnst í móum og
skógi. Hér sést bláberja- og krækiberjasaft á flösku.
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Að gefnu tilefni þykir rétt að upp-
lýsa stuttlega hvernig Heima fóð-
urverkefnið um færanlegu fóður-
verksmiðjuna á Norður- og Austur-
landi stendur um þessar mundir.
Til þeirra sem mættu á kynn-
ingarfundi um verkefnið í mars
og apríl í vor og varðar smíði og
rekstur nýrrar, fullkominnar köggl-
unarsamtæðu fyrir hey, bygg, hálm,
skógvið o.s.frv., voru um hundr-
að bréf send í kjölfarið. Þegar á
heildina er litið stefnir óneitanlega
í nokkuð hægari þróun máls-
ins en vænst var í upphafi, sem er
að mörgu leyti skiljanlegt miðað
við þróun fjárfestingar- og geng-
ismála. Hins vegar er á það að líta
að verðlag á innfluttri framleiðslu,
einkum kjarnfóðri í samkeppni við
sambærilegt heimafóður, er einnig
hátt, enda stjórnast hvort tveggja
verðið af svipuðum þáttum (áburð-
ur, olía, gengi o.fl.). Vopnfirðingar,
sem hafa bænda ríkasta reynslu
af heykögglun í gegnum tíðina,
átta sig vel á þessu, enda hafa sjö
af fulltrúum þeirra átta búa, sem
mættu á kynningarfundinn þar, sent
inn þátttökuloforð, eða 88%. Þeir
virðast einnig átta sig betur á því en
margur hinn almenni bóndi að sókn
og samstaða er besta vörnin í bar-
áttunni við hátt verð á kjarnfóðri og
fleiri aðföngum, með því að skapa
möguleika á fjölþættri nýtingu
eigin auðlinda – og það nú sem
aldrei fyrr.
Reynt verður eftir megni að fara
í nýtt kynningarátak um verkefnið,
það sem eftir lifir sumars og fram
eftir hausti, og halda síðan form-
legan stofnfund Heimafóðurs, sem
tilkynnt verður um síðar. Verði af
stofnun félagsins mun stjórn þess
taka ákvörðun um framhaldið.
Vegna þeirrar þróunar og tafa sem
að framan er lýst gæti verið skyn-
samlegast í stöðunni að byggja á
því millistigi að nýta vel yfirfarna
samstæðu Stefáns til kögglunar
fyrir þá sem vilja frá haustdögum
og vinna enn frekar að áforminu
um að fá nægilegan stuðning til að
smíða nýju samstæðuna. – Skorað
er hér með á áhugasama að hugsa
nú vel sinn gang um að senda inn
þátttökubréf eða hafa samband,
vilji þeir ræða málin nánar.
Má nefna að dagana 18.-20.
ágúst sl. var haldið alþjóðlegt mál-
þing allmikið á Hallormsstað um
auðlindanýtingu á skógi og öðr-
um lífmassa og þar sem erindi um
Heimafóðurverkefnið reyndist
áhugavert innlegg í fjölþætta tækni
og notagildi á innlendum lífmassa
með þurrkun, mölun og kögglun.
Að lokum þetta: Hvort af verk-
efninu verður er engin spurning,
heldur eingöngu hvenær og að
einhverju leyti hvernig. Að gerða-
hraði í málinu er ekki síst kominn
undir fyrirheitum núverandi stjórn-
valda um að spara erlend aðföng,
og þar með gjaldeyri, með því að
efla innlenda framleiðslu úr eigin
auðlindum.
Heimafóðurverkefnið verður
stór liður í því.
Þórarinn Lárusson
Um stöðu Heimafóðurverkefnisins og horfur
Nemendur framhaldsdeilda
VMA í Ólafsfirði og Siglufirði
mættu í skólann í fyrsta sinn
í lok liðinnar viku. Berg þór
Morthens fram halds skóla-
kenn ari tók á móti nemendum
á Siglufirði og Mar grét Lóa
Jóns dóttir framhalds skóla-
kenn ari tók á móti nem end um
í Ólafs firði.
Í námsverinu á Siglufirði
verða nemendur 12 þessa fyrstu
önn og í námsverinu í Ólafsfirði
verða nemendur 19. Meðal nem-
enda í Ólafsfirði er einn nemandi
sem kemur frá Dalvík, en vegna
lítillar þátttöku var ekki sett upp
sérstakt námsver á Dalvík að
þessu sinni.
Þetta er fyrsta skrefið að nýj-
um framhaldsskóla við utanverð-
an Eyjafjörð. Mennta mála ráðu-
neytið samdi við VMA um að
hlaupa í skarðið þar til hinn nýi
framhaldsskóli tekur formlega
til starfa. Nemendur eru skráðir
í fjarnám við VMA og munu fá
aðstoð og aðstöðu í námsverinu
til að sinna náminu.
Framhaldsdeild í Fjallabyggð
Ibudir.is
Betra en hótel.
Dags- og helgarleiga á íbúðum á
höfuðborgarsvæðinu og á Eyjafjarðarsvæðinu.
Einnig sumarbústaðir til leigu á
kostakjörum í Borgarfirðinum.
Sjá nánar á www.ibudir.is.
Nánari upplýsingar veittar í síma 695 33 66.
Gisting á góðu verðiI