Bændablaðið - 29.03.2012, Blaðsíða 29

29Bændablaðið | fimmtudagur 29. mars 2012
Nú eru rúmlega 250 ár síðan fyrstu
kartöflurnar rötuðu í íslenska jörð
við Bessastaði. Hefur þessi holl-
ustuafurð ekki alltaf notið sann-
mælis og hefur neysla hennar dreg-
ist hægt og bítandi saman á undan-
förnum árum. Þessari þróun þarf
að snúa við með aukinni vinnslu,
bættri framsetningu og kynningu,
k. Koma þarf kartöflunni aftur á
matardiskinn hjá fólki. Sérstök
ástæða er til að höfða til yngri kyn-
slóða, en þar hefur kartaflan átt
sérstaklega undir högg að sækja.
Samkvæmt rannsókn sem gerð var
uppúr síðastliðnum aldamótum
kom í ljós að kartöfluneysla 9 og 15
ára ungmenna á Íslandi samsvarar
rúmlega hálfri kartöflu á dag að
jafnaði. Í þessum greinarstúf er
ætlunin að ræða um það hvernig
megi höfða betur til neytenda með
kartöflur og kartöfluafurðir.
Hollustuafurð
Á undanförnum árum hefur kartaflan
lotið í lægri haldi fyrir innfluttum
kolvetnagjöfum eins og pasta, hrís-
grjónum og kúskús. Uppi hefur verið
sú mýta að kartöflur séu fitandi og
hafa sjálfskipaðir næringarpostular
ráðlagt fólki að forðast kartöflurþær.
En þeir gleyma að kartaflan hefur
lægra orkugildi en samkeppnisað-
ilar á matardiskinum eins og pasta
og hrísgrjón. Kartöflur er mettandi
með góða próteinsamsetningu, þær
hafa hátt hlutfall flókinna kolvetna og
trefja en einnig hefur kartaflan verið
mikilvæg uppspretta C-vítamíns í
fæðu okkar og og veitir ýmis önnur
vítamín og steinefni.
Dæmi um áróður gegn kartöflum
var að finna á vefnum „Smartland
Mörtu Maríu“ á mbl.is um daginn
þar sem kartöflur voru teknar inn í
hóp 6 matvælategunda sem ætti ekki
að innbyrða. Við smá netleit mátti sjá
að um var að ræða þýðingu á grein úr
ritinu Prevention, en þar var talað um
7 tegundir, þýðandi hefur greinilega
verið í tímaþröng. Rökin fyrir því
að hafa hefðbundnar kartöflur eru á
listanum eru komnarin frá Jefferey
Moyer nokkrum þar sem hann heldur
því fram að „kartöflur sem víða um
heim eru ræktaðar á hefðbundinn
hátt á stórum kartöfluökrum [dragi]
í sig skordýraeitur og önnur efni efni
sem notuð eru á plöntur, ávexti og
grænmeti til að halda skordýrum í
góðri fjarlægð. Eiturefnin [skili] sér
út í mannslíkamann við neyslu“. Í
framhaldinu bendir hann á að lífrænt
ræktaðar kartöflur séu betri kostur,
en hann er einmitt stjórnarmaður í
„National Organic Standards Board“.
Ekki er vísað í rannsóknir sem styðja
þessar fullyrðingar JefferyMoyers,
heldur virðist þetta vera hans pers-
ónulega skoðun á málum.

Dæmi um „upplýsingar“ sem
finna má á netinu
Auðvitað væri það að æra óstöðugan
að elta alla vitleysuna sem rennur um
netið, en þó má alveg benda þokka-
lega skynsömu fólki á að vanda sig
við leit að efni og skoða bakgrunn
heimilda áður en reitt er til höggs.
Auka neyslu með frekari vinnslu
Með frekari vinnslu er auðvelt að
auka framboð á kartöfluréttum, sem
taka skemmri tíma í eldun en ferskar
kartöflur. Velja þarf yrki til ræktunar
sem henta vel til vinnslu, ásamt því
að gefa viðunandi uppskeru við
íslenskar aðstæður. Þar eru nokkur
atriði sem þarf að hafa í huga útfrá
vinnsluþáttum, eins og þurrefnishlut-
fall, lögun, sykrumr, ensímvirkni, og
bragðgæðumi mismunandi yrkja, sem
og geymsluþoli.
Hefðbundin íslensk afbrigði eins
og Rauðar íslenskar og Gullauga ættu
að henta betur til vinnslu út frá þurr-
efnisinnihaldi þar sem niðurstöður
hafa sýnt að þær eru tiltölulega þurr-
efnisríkar, en vandamálið er hversu
óreglulegar þær eru í laginu, sem
gerir það að verkum að það verður
mikil rýrnun verður við vinnslu
þeirra. Augað í þessum afbrigðum
liggur yfirleitt mjög djúpt og þarf að
skræla mikið, eða skera það burtu í
höndunum með tilheyrandi rýrnun og
kostnaði. Lögun Premier er yfirleitt
betri til vinnslu, þ.e. augun liggja ekki
eins djúpt og lögunin er reglulegri.
Töluverð vinna hefur verið lögð
í að skoða afbrigði sem henta vel til
vinnslu ásamt því að skila viðunandi
uppskeru og þola geymslu ágætlega.
Prófuð hafa verið fjölmörg afbrigði
hjá Landbúnaðarháskóla Íslands og
Matís ohf. á undanförnum árum og
hafa þessi mismunandi afbrigði farið
í gegnum ýmsar prófanir.
Til að byrja með voru vinnslu-
þættir einungis skoðaðir, þ.e. hvernig
er nýting afbrigða við vinnslu, en
með fækkun afbrigða hafa aðrir
þættir eins og bragðgæði verið
teknir inn þar sem neytendur hafa
verið fengnir til að meta mismunandi
afbrigði í neytendakönnunum. Á
síðasta ári fóru afbrigðin Annabelle,
Belana, Gullauga og Premier í
gegnum umtalsverðar prófanir og
fékk Annabelle hæstu einkunn fyrir
heildargeðjun hjá neytendum, auk
þess sem þær fengu bestu einkunn
fyrir útlit. Hins vegar er galli á gjöf
Njarðar,; þær henta síður til vinnslu
vegna þess að þær eru nýrnalaga. Því
þarf að handsnyrta þær ef vel á að
vera og rýrnun á ekki að fara úr bönd-
unum við vinnslu. Hins vegar gætu
þessar kartöflur hentað sem hefð-
bundnar matarkartöflur, en nokkuð
er síðan nýtt afbrigði var markaðssett
hér á landi. Þessi neytendakönnun
var endurtekin nú fyrir stuttu með
afbrigðunum Annabelle, Gullauga,
Milva og Salome. Niðurstöðurnar
núna voru ekki eins afgerandi og kom
Gullauga best út hjá neytendum hvað
bragð og áferð varðar, þó að tölfræði-
legur munur hafi ekki fengist nema
fyrir útlit, en þar kom Annabelle best
út. Annabelle -afbrigðið kom ekki
nægilega vel út íúr geymslu í tæplega
200 daga og verður að hafa það í huga
ef menn fara út í ræktun á afbrigðinu.
Gullauga þoldi geymsluna einna best
af þessum fjórum afbrigðum.
Hvað þarf að gera?
Bregðast þarf við minnkandi neyslu
með kerfisbundnum hætti og þurfa
hagsmunaaðilar að taka höndum
saman til að bæta framsetningu,
stuðla að fræðslu og auka úrval
kartöfluafbrigða og vinnslurétta til
að koma til móts við kröfuharða neyt-
endur, sér í lagi yngra fólk sem er
ekki nægilega duglegt við kartöflu-
neyslu. Sérstök ástæða er til að stuðla
að aukinni neyslu í leik- og grunn-
skólum landsins með viðeigandi for-
vinnslu á kartöflum og fræðslu til
mötuneyta og upprennandi neytenda.
Einhverra hluta vegna lenda kart-
öflurnar yfirleitt úti í horni í versl-
unum hér á landi. Vissulega vill
kartaflan ekki vera í mikilli lýsingu,
en engu að síður er áhugavert að sjá
hvernig neytendur þurfa að leita uppi
hollustuvörurnar á meðan óhollustan
er höfð á söluvænlegustu stöðunum.
Gera þarf átak í að fylgja vörunum
alla leið út í verslunina til að tryggja
viðeigandi staðsetningu og hillupláss.
Með fjölbreyttari afbrigðum sem
henta neytendum afá öllum aldri,
umbúðum af mismunandi stærð og
gerð, betri merkingum, útfærslum
með aukinni vinnslu, frekari upp-
lýsingum um hollustu og meðferð
til neytenda og þeirra sem meðhöndla
kartöflur í verslunum, má eflaust
auka kartöfluneyslu landsmanna
umtalsvert. Með samstilltu átaki allra
hagsmunaðila má auðveldlega gera
kartöfluna að aufúsugesti á diskum
landsmanna. Mikilvægi kartöflunnar
í fæðu okkar verður seint ofmetið –
hvað þá mikilvægi hennar í að tryggja
fæðuöryggi þjóðarinnar ef harðnar á
dalnum.
Valur Norðri Gunnlaugsson, Matís ohf. :
Kartaflan í forgangi á matardisknum
-
-
-
SK
ES
SU
H
O
R
N
2
01
2