Bændablaðið - 29.03.2012, Blaðsíða 32

Bændablaðið - 29.03.2012, Blaðsíða 32
32 Bændablaðið | fimmtudagur 29. mars 2012 Lesendabás Nú seinni ár hefur færst í vöxt að fyrirtækjum og þjónustu sé þjappað saman á einn stað, helst í mesta þéttbýlinu. Þetta er gert í nafni hagræðingar og til að auka hagnað fyrirtækja og oft án til- lits til áhrifa á aðra hluta sam- félagsins. Þessi þróun náði hámarki fyrir þremur til fjórum árum en hefur aðeins gengið til baka. Þær fréttir að leggja eigi mjólkursamlagið á Ísafirði niður vekja með landsbyggðarfólki ugg, því þetta fyrirtæki er í eigu bænda (93% í eigu Auðhumlu, sem er félag rúmlega 700 bænda á landinu öllu, og Kaupfélag Skagfirðinga á 7%). Það er stór biti að kyngja þegar bændur sjálfir færa störfin og þjónustuna einhliða frá lands- byggðinni og í þéttbýlið á suðvest- urhorninu. Ætla mætti að bændum væri í mun að halda landinu í byggð. Mjólkursamlagið á Ísafirði er síðasta vígi úrvinnslufyrirtækja í landbúnaði á Vestfjörðum. Þá er einnig hægt að spyrja í hverju hagræðingin sé fólgin þegar yfir 500 þúsund lítrar af neyslu- mjólk eru fluttir landshorna á milli til vinnslu og pökkunar og síðan til baka aftur. Hver er kostnaðurinn við að senda hvern lítra mjólkur frá Ísafirði til Búðardals til að vinna hann þar og senda síðan mjólk frá Reykjavík til baka, á móti því að vinna vöruna í heimabyggð? Svona flutningar fram og til baka með fylgjandi orkusóun og mengun hljóta að vera í hróp- andi andstöðu við stefnumörkun fyrirtækisins, sem vill státa af því að starfa í sátt við umhverfið. Sjálfbærni á ekki að vera tískuorð sem hægt er að nota við hátíðleg tækifæri heldur sjálfsagður hlutur. „Beint frá býli“ er einnig mikið í umræðunni nú um stundir og þessi gjörningur kemst eins langt frá því hugtaki og hugsast getur. Það er slæmt fyrir landsbyggð- ina að missa störf og alveg afleit þróun þegar landsbyggðin sjálf (fyrirtæki bænda) leggur grunninn að þessum gjörningum. Ísland er land elds og ísa sem hefur gegnum tíðina minnt okkur á sig með jarðhræringum og fann- fergi með tilheyrandi ófærð. Því er meira öryggi í því að dreifa fram- leiðslufyrirtækjum á landshlutana til að tryggja matvælaöryggi. LBL skorar á eigendur mjólk- ursamsölunnar að halda rekstri mjólkursamlagsins á Ísafirði áfram til hagsbóta fyrir jaðarsvæði sem á í vök að verjast. Jafnframt er á það minnt að fyrirtækið er undanþegið samkeppnislögum og ber því enn ríkari samfélagslega ábyrgð en ella. Stjórn LBL Ályktun frá LBL Í Egils sögu segir: „Skallagrímur hafði ok menn sína uppi við lax- árnar til veiða“. Þarna voru til- teknar Gljúfurá og Norðurá og lítur út fyrir að Snorri hafi ekki talið Hvítá með laxveiðiám. Þar hafa þótt léleg vinnubrögð að afla matfanga til vetrarins. Enda mun haustveiðin á hrygningarslóðunum hafa verið langmesta veiðin fram yfir miðja 20. öld, þegar þessi veiðiskapur var orðinn ólöglegur. Þetta kom til af því að þá var kom- inn á markað verksmiðjuframleiddur netariðill, svo netaveiðarnar urðu miklu fyrirhafnarminni en meðan menn urðu að hnýta netin sjálfir, helst úr einhverju sem þeir höfðu líka spunnið sjálfir úr endingarlitlu efni, eftir að hætt var að rækta hör. Hinsvegar var farið í haustrigningum í alla læki þar sem laxgengt var, veitt víða nokkuð mikið og það í miklu minni lækjum en menn trúa núna að lax geti gengið í. Við miklar hrygn- ingarár var veiðin svo mikil að þetta var aðalvetrarforðinn. Á 20. öld, þegar netaveiðar voru farnar að ganga betur og verð á laxi hátt, voru þessar veiðar bannaðar með lögum án þess að þeir sem þær höfðu stundað fengju neinar bætur fyrir svo menn sem lágu vel við göngulaxinum höfðu af þessu drjúgar tekjur. Síðan komu girnisnetin til sögunnar, tiltölulega ósýnileg í vatninu, svo laxinn, sem hefur til- hneigingu til að ganga með löndum, fer tæplega framhjá netunum meðan þau eru ekki seiluð af fiski eða þakin framburði. Nú þurfa menn ekki fyrir- hleðslu til að leggja netið frá og netin ódýr og auðfengin. Þetta er alger breyting á aðstæðum miðað við það sem áður var. Helgarstoppin eru ekki nógu löng til að laxinn gangi alla leið upp vatnasvæðið, svo þau nægja aðeins til að skammta hlutdeild af laxi í netin sem ofar eru heldur en þau neðstu. Enda kemur nauðalítið af laxi upp fyrir netalagnirnar fyrr en eftir ágúststoppið. Með þessu er markvisst verið að rækta síðgenginn lax. Ef allir, sem aðstöðu og rétt hafa til, myndu sækja veiðina af fullum þunga mundi enginn lax komast upp ána á netaveiðitímanum. Stórlaxinn hefur tilhneigingu til að ganga fyrr en smálaxinn, svo líklegt er að þetta fyrirkomulag fækki stórlaxi og hæpið að þýði að sleppa nýgengnum laxi, sem búinn er að hnjaskast í neti, vegna þess hvað viðkvæmur laxinn er meðan hann er silfraður. Rík ástæða er til að ætla að neta- veiðimenn gefi gjarnan ekki upp réttar aflatölur. Að minnsta kosti eru þeir tregir til að segja kunningjum nákvæmlega hvað þeir hafi veitt mikið. Það má ætla að þeir sjái með sjálfum sér ranglætið í því að veiða göngufiskinn í miklu magni, á sama tíma og laxgengd er síminnkandi á efsta hluta vatnasvæðisins. Í ám þar sem laxganga er mikil gengur laxinn hraðar upp en þar sem minni fiskur er. Líkur benda til að laxinn gangi skemmra þegar ganga er lítil, en aðeins svo langt að hann hafi gott pláss til að hrygna. Þetta er vítahringur sem leiðir af sér minni heildarveiði. Þegar fyrirdráttur var bannaður náði það yfir alla veiðiréttarhafa, en bitnaði aðeins á þeim sem þennan veiðiskap höfðu stundað og olli í sumum tilfellum talsverðum sár- indum. Á sama hátt verður það svo, þegar netaveiði verður takmörkuð frekar eða bönnuð, að þeir finna mest fyrir því sem þennan veiðiskap hafa stundað í seinni tíð. En áfram munu þeir hafa sömu möguleika til stang- veiði og aðrir og þó gjarnan betri. Að vísu gæti þurft að gera lagfær- ingar með því að setja stórgrýti á hentuga staði og síðan myndu sömu aðilar hafa meiri tekjur, með minni fyrirhöfn og miklu minna afráni af göngulaxinum. Þetta snýst yfir- leitt ekki lengur um beina matbjörg heimilanna. Það er, sem betur fer, að mestu búið að stöðva laxveiðar í sjó, með ærnum tilkostnaði. Í þeim kostnaði hafa netaveiðar sama og engan þátt tekið, sem og öðrum þeim aðgerð- um sem fram hafa farið til eflingar greininni, hvort sem það hafa verið fiskvegir eða aðrar ræktunarað- gerðir. Það er því ranglátt að sömu aðilar hirði megnið af aflanum og geri jafnvel ómögulegt að halda við eða byggja upp laxveiði á efstu hlutum svæðisins. Hvers vegna ættu þessir aðilar, sem undanfarna áratugi slysuðust til að vera í forgangsað- stöðu, að eiga skýlausan rétt á að veiða allan snemmgengna laxinn, þótt þeirra aðstæður leggi í flestum tilfellum lítið og í mörgum tilfellum ekkert til hrygningar og uppeldis seiða, en skapa öðrum augljóst tjón þar sem laxinn á þó miklu fremur uppruna sinn? Laxinn étur ekki, eða gerir neitt af sér svo vitað sé, þótt hann gangi framhjá. Og að halda því fram að þarna sé ekki verið að veiða hrygningarfisk er að sjálfsögðu fyrir- sláttur, þar sem allur laxinn er að ganga upp til hrygningar og bætir engu við sig á þeirri leið nema tíma og súrefni, hvort tveggja sameigin- legar auðlindir. Netaveiðar á göngulaxinum neðantil á vatnasvæðinu minna á framgöngu víkinganna í Sómalíu, sem ræna á flóanum öllu því sem þeir koma höndum yfir, án þess að hafa lagt neitt af mörkum nema veiðitækin og eljuna við sjálf ránin. Þá má nefna veiðisókn Thomsensfeðga í Elliðaánum. Sá eldri hafði keypt Árbæinn og þar með veiðiréttinn í neðsta hluta Elliðaáa af kónginum og taldi sig í fullum rétti að veiða allan þann fisk sem þar gengi um og varðaði ekk- ert um hvort aðrir ættu kannski líka einhvern rétt. Yfirvöld gerðu ekkert til að stöðva þetta, nema síður væri, þar til bændur og búalið fengu for- göngumann í lið með sér árið 1879 til að stöðva veiðarnar með það afgerandi, áberandi og fjölmennum hætti að Alþingi vaknaði við, gerði sér grein fyrir óréttinum og gekk í það að skakka leikinn. Það eru sígild sannindi að hver er sjálfum sér næstur, gefur ekki eftir með góðu það sem hann heldur að sé sinn réttur, óháð hagsmunum heildarinnar og sýnist jafnvel annarra hagur þýða eigin skaða, að öðru jöfnu. Veiðimálastofnun mun vera óheimilt að gefa upp aflaskýrslu svæðisins í heild, aðilagreinda, án samþykkis veiðiaðila. Þetta verður að breytast, fyrr eða seinna. Svona pukur tíðkast ekki í neinum öðrum félagskap, til sjávar eða sveita, búfjárræktarfélögum eða sjávar- útvegi enda hlýtur þessi leynd að byggjast á ótta við að ljóstra upp um einhvers konar blekkingar, sem geri að verkum að menn hætti að senda veiðiskýrslur. Það er reyndar lagaskylda svo ekki á að þurfa að fara bónarveg að mönnum með það. Skattskráin er birt almannasjónum, sjálfsagt að hluta til að sýna hvað hver og einn leggur til síns sam- félags, en áreiðanlega ekki síður til þess að þeir sem til þekkja geti áttað sig á því hvort rangt hafi verið haft við og þá var gamla hugsunin sú að sá sem varð uppvís að því að svindla á samborgurum sínum átti að skammast sín og gerði það, í mörgum tilfellum. Nú eru reyndar orðin breytt viðhorf. Frændur og vinir fyllast stolti ef þeirra maður kemst upp með klæki gagnvart samfélaginu og Persónuvernd hefur tilhneigingu til að vernda viðkvæmar sálir þeirra sem eitthvað misjafnt hafa á sam- viskunni. Þess vegna er brýnna en áður að einhvers konar regluverk og viðurlög komi í veg fyrir misferli. Netaveiðimenn munu aldrei allir samþykkja, með óbreyttum forsend- um, að þessi skýrsla sé gefin upp. Þó fara flestir þeirra áreiðanlega lög- lega að sínum veiðiskap. Smávegis er vitað um ólögleg net, án þess að upp kæmist, vegna þess að þau sjást helst ekki í jökulvatni úr flugvél. Hitt er áreiðanlega meira vandamál að netin eru miklu veiðnari en áður var, svo menn eru jafnvel farnir að fara upp á nóttinni að greiða úr, þegar mest veiðist og netin orðin seiluð. Þetta er alveg löglegt og ekki einu sinni siðlaust, en bara ekki réttlátt. Þess vegna verður að breyta reglum þannig að unnt sé að gefa umrædda skýrslu upp, svo hægara sé að átta sig á hvernig í hlutunum liggur. Annar hlutur er sá, að meðan netin eru ekki tekin alveg upp, þá verður að seinka upphafi veiðitímans. Það er alveg óréttlátt að hluti af svæðinu geti verið að veiða á fullu mestallan tímann sem laxinn er að ganga þar framhjá, meðan efri hlutinn verður að bíða fram yfir ágústbann að sjá nokkuð að ráði af laxi. Ekki má setja það fyrir sig að stöku menn hafi helst ekki uppburði til annarra starfa en bíða eftir laxveiðinni allt árið. Það er vitað mál að hver stanga- veiddur lax gefur 10 til 20 sinnum meira af sér en netaveiddur og miðað við núverandi markaðsaðstæður og hagsmuni heildarinnar eru neta- veiðar á laxi ekki réttlætanlegar á vatnasvæði þar sem stangveiðar eru mögulegar. F.h. áhugamanna um aukna arð- semi laxveiðihlunninda, Helgi Sigurður Haraldsson Hreggviður Hermannsson Steinar Árnason Netaveiðar á laxi eru tímaskekkja Stangveiði í Stóru-Laxá. Mynd / Einar Falur Ingólfsson. Vegna fréttar í 5. tölublaði Bændablaðsins sem birtist 15. mars sl. vill Orkustofnun koma eftirfarandi leiðréttingu á framfæri. Gömul og þrálát villa læddist inn í myndina um niðurgreiðslu hitunarkostnaðar sem sýnd var á ráðunautafundi í Bændahöllinni nú nýverið. Hið rétta er að olíuhitun er niður- greidd þannig að kostnaður notanda með olíukyndingu er til jafns við notanda raforku í dreifbýli. Olíukynding er vissu- lega niðurgreidd meira í krón- um talið, en það kemur til vegna þess að olíukyndingin er mun dýrari en rafhitunin. Um leið og réttum upplýsingum er komið á framfæri er jafnframt beðist velvirðingar á mistökunum. Orkustofnun tekur tvisvar á ári saman orkuverð til húshit- unar á Íslandi. Um 90% íbúa lands- ins búa við jarð- varmaveitur þar sem orkuverð er á bilinu 2 kr./kWh upp í 12,3 kr./kWh eftir hitunaraðferð, þéttbýli eða dreif- býli. Aðeins íbúar í Grímsey, Flatey og á örfáum afskekkt- um bæjum sem ekki eru tengdir dreifiveitum fá niðurgreiðslu á olíuhitun sem kostar nú, óniðurgreidd, rúmar 18 kr./kWh og hækkar jafnört og annað olíuverð. Ríkissjóður niðurgreiðir raf- orku til húshitunar hjá notendum sem hafa ekki aðgang að hitaveitu og eru niðurgreiðslurnar mismun- andi eftir dreifiveitusvæðum og hvort er um að ræða þéttbýli eða dreifbýli. Niðurgreiðslan er hæst í krónum talið hjá þeim sem eru með olíuhitun, enda er langdýrast að kynda með olíu. Í reglum um niðurgreiðslu á húshitunarkostnaði er ákvæði um að niðurgreiða skuli olíuhitun til jafns við kostnað not- enda í dreifbýli með niðurgreidda rafhitun. Þetta þýðir að ríkissjóður þarf að niðurgreiða olíuhitun úr 18,2 kr./kWh niður í meðalverð rafhitunar í dreifbýli, um 7,7 kr./kWh eða um 10,5 kr./kWh á meðan niðurgreiðslan á rafhitun í dreifbýli er um 4,6 kr./kWh. Það er því jafnkostnaðarsamt fyrir notanda í dreifbýli að hita með olíukyndingu eða rafhitun, en umtalsvert dýrara fyrir ríkis- sjóð að niðurgreiða olíukynd- inguna. Olíukyndingin er því dýrari fyrir alla. Aðeins þeir sem enga möguleika hafa á því að tengjast dreifikerfi dreifiveitna fá niðurgreiðslu. Það fær eng- inn notandi með olíuhitun, sem hefur möguleika á því að tengjast raforkukerfinu, niðurgreiðslu af olíukyndingu vegna þess að það er margfalt hagkvæmara að hita með rafmagni en olíu. Á meðfylgjandi mynd má sjá orkuverð til húshitunar eins og það var 1. janúar 2012. Heildarverð olíukyndingar, sem var rétt á myndinni frá 2011, hækkar um réttar 3 kr./kWh síðan á haust- mánuðum 2011 enda hefur olíuverð hækkað ört undanfarið. Niðurgreiðslan, sem var röng á myndinni frá 2011, er þannig að verð til notanda er sambærilegt við verð til notanda sem fær niður- greidda rafhitun í dreifbýli, eða um 7,7 kr./kWh." Bestu kveðjur, Ágústa Loftsdóttir Orkustofnun Leiðrétting: Mun dýrara að kynda með innfluttri olíu en innlendri raforku í sveitum landsins

x

Bændablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Bændablaðið
https://timarit.is/publication/906

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.