Fréttablaðið - 11.10.2012, Blaðsíða 18

11. október 2012 FIMMTUDAGUR18
F
áar kröfur hljóm-
uðu eins hátt og víða
í kjölfar bankahruns-
ins og krafan um að
við þyrftum að vita
allt um það hvað
hefði farið úrskeiðis. Við vildum
undanbragða laust uppgjör, sann-
leikann upp á borð án allra refja,
og gagnsæi átti að verða helsta ein-
kunnarorð „nýja Íslands“.
Þessi krafa var ekki aðeins áber-
andi meðal almennings heldur
einnig í stjórnmálunum og því beið
Alþingi ekki boðanna: Í desember
2008 var skipuð rannsóknarnefnd
um bankahrunið. Nefndinni voru
veittar fordæmalausar heimildir,
ekki bara á íslenska vísu heldur
nánast hvert sem litið var.
Hún hafði aðgang að öllum upp-
lýsingum innan úr föllnu bönk-
unum og heimild til að nýta þær á
hverja þá lund sem hún taldi henta,
jafnvel þótt á þeim hvíldi hin
almenna þagnarskylda og banka-
leynd. Öllum var gert að hlýða
kalli nefndarinnar um að mæta til
skýrslutöku og refsing lögð við því
að segja henni ósatt eða villa um
fyrir henni.
Fáheyrð eftirvænting
Fyrir nefndinni fór hæstaréttar-
dómarinn Páll Hreinsson, og með
honum sátu Tryggvi Gunnarsson,
umboðsmaður Alþingis, og Sigríð-
ur Benediktsdóttir, hagfræðing-
ur við Yale-háskóla. Miklar vonir
voru bundnar við starf þremenn-
inganna. Nefndin átti upphaflega
að skila skýrslu sinni 1. nóvember
2009, en skilin frestuðust í þrígang
og það var ekki laust við að óþreyju
væri farið að gæta hjá þjóðinni
allri þegar skýrslan var loksins
kynnt við hátíðlega athöfn í Þjóð-
menningarhúsinu 12. apríl 2010.
Fréttaumfjöllun dagana á undan
bar óþreyjunni glögg merki.
Væntan leg útgáfa skýrslunnar
var aðalfréttaefnið. Sagt var frá
blaðsíðufjölda hennar, þykkt og
þyngd og prentkostnaði í löngu
máli. Til að tryggja að ekkert læki
út um efnið voru skýrslu stæðurnar
geymdar á miðju prentsmiðju-
gólfinu í Odda undir vökulum
augum öryggisvarða helgina fyrir
opinberun. Jóhanna Sigurðardóttir
forsætisráðherra hvatti vinnuveit-
endur til að gefa starfsfólki sínu
ráðrúm til að horfa á blaðamanna-
fund nefndarinnar og kynna sér
efni skýrslunnar.
Ísland allt í spennufalli
Skýrslan reyndist löng. Prent-
aða útgáfan var 2.382 blaðsíður
í níu bindum með viðaukum. Það
sem meira var: Hún stóð að mestu
undir væntingum almennings,
sem margir töldu að gætu aldrei
orðið neitt annað en óraunhæfar.
Í skýrslunni afhjúpaðist hvílík
blaðra íslensku bankarnir voru
orðnir löngu fyrir hrun, getu-
leysi stjórnkerfisins til að eiga við
ástandið, svimandi krosseigna-
tengslasúpa, röð rangra pólitískra
ákvarðana, oflifnaður þotuliðsins
og daður stjórnmálanna við hann,
einkennilegir viðskiptahættir og
lögbrot sem vísað var til frekari
rannsókna.
Mikilvægast var líklega að
engum leið eins og nokkuð hefði
verið dregið undan. Og það var
kannski táknrænt fyrir spennu-
fall alls samfélagsins að tveimur
dögum eftir útgáfuna losnaði um
slíka spennu í íslensku jarðskorp-
unni að eldgos hófst í Eyjafjalla-
jökli.
Ekki allir jafnánægðir
Skýrslan var svo vinsæl að hún
fór á topp metsölulista og var leik-
lesin – í heild sinni – í Borgar-
leikhúsinu. Það tók tímann sinn.
Ekki voru samt allir jafnánægðir.
Gagnrýnisraddir tóku að heyrast
strax á fyrsta degi og heyrast enn.
Skýrsluhöfundar voru sakaðir um
ónákvæm vinnubrögð, rangfærslur,
mistúlkanir og að ganga sums stað-
ar of langt í að draga upp háðulega
mynd af viðmælendum sínum.
Raunar eiga flestir gagnrýnend-
urnir það sammerkt að hafa verið
skotspænir í skýrslunni og feng-
ið þar umtalsverða ofanígjöf. Þar
nægir að nefna Ólaf Ragnar Gríms-
son, Geir H. Haarde, Björgólf Thor
Björgólfsson, Ingibjörgu Sólrúnu
Gísladóttur, Jón Ásgeir Jóhann-
esson, Lýð Guðmundsson, Sigurð
Einars son og Jónas Fr. Jónsson.
Umbætur um allt
Strax eftir að skýrslan var gerð
opinber voru settar á laggirnar
nefndir um allar koppagrundir
sem áttu að vinna að umbótum og
endurskipulagningu með ábend-
ingar skýrsluhöfunda að leiðar-
ljósi. Þetta átti við um einka-
geirann, stjórnmálaflokkana,
lífeyrissjóði, Alþingi og stjórnar-
ráðið, svo aðeins fátt eitt sé nefnt.
Þingmannanefnd, undir forystu
Atla Gíslasonar, lagði til að ráð-
herrar yrðu dregnir fyrir lands-
dóm, eins og nánar verður fjallað
um síðar í þessum greinaflokki,
en birti jafnframt fjölda tillagna
að umbótum sem síðan hefur
verið unnið eftir, bæði á Alþingi
og í stjórnarráðinu. Í úttekt
Fréttablaðsins í mars síðastliðn-
um kom fram að málin væru mis-
langt komin, sumar breytingarn-
ar væru þegar lögfestar, aðrar í
frumvarpsformi og unnið væri að
frumvörpum um enn aðrar.
Hinar rannsóknirnar dragast
Fljótlega eftir hrunið tóku lífeyris-
sjóðirnir Alþingi sér til fyrir-
myndar og settu á fót sína eigin
óháðu rannsóknarnefnd um starfs-
hætti sína. Hún skilaði skýrslu
sinni í febrúar síðastliðnum og
helsta niðurstaðan var sú að fjár-
festingar sjóðanna fyrir hrun
hefðu verið óvarlegar og valdið
sjóðfélögum tjóni.
En rannsóknunum linnti ekki
þar. Í fyrra skipaði Alþingi tvær
þriggja manna rannsóknar nefndir
til viðbótar. Önnur þeirra fékk það
hlutverk að fara í saumana á starf-
semi og innviðum sparisjóðanna í
aðdraganda falls þeirra, á sama
hátt og nefndin um stóru bankana
þrjá gerði, og hin átti að vinna alls-
herjarúttekt á starfsemi Íbúðal-
ánasjóðs.
Báðar nefndirnar eiga, sam-
kvæmt ákvörðunum þingsins í
fyrra, að vera löngu búnar að
skila af sér. Íbúðalánasjóðsnefnd-
in átti að skila skýrslu sinni í byrj-
un mars en sú um sparisjóðina 1.
júní. Ekkert bólar hins vegar á
þeim enn og báðar nefndirnar hafa
fengið svo til ótímabundna fresti
vegna þess hve mikið stærri í snið-
um rannsóknirnar hafa reynst en
við var búist. Til stendur að reyna
að skila báðum skýrslunum fyrir
áramót. Fyrir því er engin vissa.
Það er hins vegar varla til að
bæta úr skák að formaður spari-
sjóðanefndarinnar, Sigríður
Ingvars dóttir, sagði nýverið af
sér í kjölfar deilna um niðurstöð-
urnar við ólöglærða samnefndar-
menn sína. Nýr formaður hefur
verið skipaður í hennar stað.
Enn fleiri á leiðinni?
Fjórum árum eftir hrunið sér enn
ekki fyrir endann á rannsóknum
tengdum því. Nú hefur verið lögð
fram, í þriðja sinn, tillaga um
rannsókn á einkavæðingu bank-
anna upp úr aldamótum. Sjálf-
stæðismenn hafa upp til hópa
ekki verið áhugasamir um að sú
tillaga nái fram að ganga. Fram-
sóknarmenn hafa á hinn bóginn
talið jafnbrýnt að rannsaka hina
svokölluðu „nýju einkavæðingu“
bankanna eftir hrun og starfsemi
skilanefnda og slitastjórna. Verði
þessar nefndir skipaðar er eins
víst að niðurstöðurnar liggi ekki
fyrir fyrr en undir miðjan áratug.
ALLIR AÐ HORFA Þjóðin settist við sjónvarpið klukkan 10.30 11. apríl 2010 og horfði á eins og hálfs tíma blaðamannafund Páls Hreinssonar og félaga. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Sannleikurinn settur í nefnd
Þjóðin beið spenntari eftir rannsóknarskýrslu Alþingis en barn eftir jólunum. Hún olli fáum vonbrigðum öðrum en þeim sem
þar fengu útreið og síðan hafa stjórnmálamenn verið hrifnir af af rannsóknarnefndum, skipað tvær í viðbót og íhuga enn fleiri.
Stígur
Helgason
stigur@frettabladid.is
FJÖGUR ÁR FRÁ EFNAHAGSHRUNI – ÞRIÐJA GREIN
rannsóknarnefndir hafa
verið settir á laggirnar af
Alþingi.
fulltrúar skipa hverja
nefnd.
...svar þurfti rannsóknar-
nefnd Alþingis að fresta
útgáfu skýrslu sinnar.
454
2.382
0
milljónir kostaði skýrslugerðin íslenska ríkið.
Mestur peningurinn fór í starfsmenn nefndar-
innar en prentkostnaðurinn var líka ærinn og
hljóp á mörgum tugum milljóna.
blaðsíður voru í prentaðri útgáfu skýrslunnar.
Þá voru þúsund blaðsíður af ítarefni til við-
bótar sem birtust eingöngu á vefnum.
manns gengust við ábyrgð
á því hvernig fór. „Það gekkst
enginn þeirra við ábyrgð,“ sagði
Páll Hreinsson um þá 147 sem
gáfu skýrslu fyrir nefndinni.
Ekki nóg að setja á laggirnar rannsóknir
Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir, forseti Alþingis, sem
hefur með höndum skipun rannsóknarnefndanna, segir
að þingið hafi brugðist við þeim kröfum sem settar voru
fram um úrbætur í skýrslu þingmannanefndarinnar, sem
fór yfir niðurstöður rannsóknarnefndar Alþingis. „Við
hér í þinginu höfum reynt að verða við flestöllum þeim
atriðum sem bent var á í skýrslunni að mættu betur
fara. Þingsköpum hefur til dæmis aldrei verið breytt eins
mikið og frá hruni,“ segir Ásta Ragnheiður.
Hún nefnir starf vinnuhóps um eftirlit Alþingis með
framkvæmdarvaldinu, sem var settur á laggirnar sumarið 2008 – fyrir
bankahrun. Í hópnum sátu Bryndís Hlöðversdóttir, Andri Árnason og
Ragnhildur Helgadóttir. Hann skilaði niðurstöðum sínum í september 2009
og lagði til fjölda breytinga. „Rannsóknarnefnd Alþingis tók svo undir þau
atriði og við höfum komið þeim flestum í framkvæmd,“ segir Ásta.
Meðal breytinganna sem gerðar hafa verið nefnir Ásta lög um
rannsóknar nefndir og stofnun stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar þingsins.
„Hennar tilvist er farin að skila sér verulega,“ segir hún. Þá tiltekur hún
breytta nefndarskipan til að hún endurspegli ekki skipulag stjórnarráðsins
heldur vinnuálag þingsins, sem var hugsað til að skerpa á þrískiptingu ríkis-
valdsins. Þá hafi verið bætt í þingsköpin ákvæðum um opna nefndarfundi,
beinar útsendingar af þeim og sérstaka fundi með fjölmiðlum. „Ný lög um
umboðsmann Alþingis og Ríkisendurskoðun eru í undirbúningi, en lög um
ráðherraábyrgð og landsdóm hafa af eðlilegum ástæðum beðið. Ég á von á
að nú getum við hafið þá endurskoðun.“
Síðan hafa verið skipaðar tvær rannsóknarnefndir á grundvelli nýju
laganna og rætt hefur verið um að skipa fleiri. Við setningu Alþingis í
september vék Ásta að þessu og sagði mikilvægt að menn spyrðu sig hvort
starf slíkra nefnda stæði undir væntingum og skilaði raunverulegum árangri
fyrir samfélagið. Þær væru kostnaðarsamar og ekki bót allra meina. „Ég legg
ríka áherslu á, að það er ekki nóg að setja bara á laggirnar rannsóknir – það
verður líka að fylgja þeim eftir,“ segir Ásta um þetta.
Nefndirnar tvær, um sparisjóðakerfið og Íbúðalánasjóð, áttu báðar að
skila af sér fyrir mörgum mánuðum en þær eru enn að störfum og ekki er
ljóst hve langt er í að þær skili. „Ég tel reyndar að þeim hafi verið markaður
of skammur tími,“ segir Ásta. „En hef áhyggjur af því að þeim miði ekki
betur, meðal annars vegna þess að þetta er kostnaðarsamt.“