Fréttatíminn - 25.11.2011, Blaðsíða 80

Hvíta-Rússland er landlukt tíu
milljóna manna ríki í Austur-
Evrópu. Liggur að Úkraínu,
Póllandi, Litháen og Rússlandi.
Flestir íbúanna eru upp-
runalega frá því landsvæði en
Joseph Stalín flutti þangað
marga Rússa sem mynduðu
eins konar yfirstétt – þeir teljast
nú 20 prósent landsmanna.
Þjóðirnar eru nátengdar og
tungumálin samstofna. Bæði
tungumálin eru opinberlega
viðurkennd en flestir tala rúss-
nesku. Líkt og í nágrannaríkinu
er rétttrúnaðarkirkjan ráðandi í
Hvíta-Rússlandi. -eb
Hvíta-Rússland
44 heimurinn Helgin 25.-27. nóvember 2011
 Harðstjórinn alexander lukasHenko
Á stuttu bili milli stríða lýstu Hvít-Rússar yfir sjálfstæði. Fram að því
hafði landið ýmist heyrt undir litháísk, pólsk-litháísk og rússnesk
heimsveldi. Hvíta-Rússland varð svo stofnaðili að Sovétríkjunum árið
1922. Landsvæðinu hefur margsinnis verið skipt upp í átökum og deilt
á milli aðskiljanlegustu ríkja og ríkjabandalaga. Landið varð illa úti í
seinni heimstyrjöldinni. Þriðjungur íbúanna féll, helmingur auðlinda
þess glataðist og höfuðborgin Minsk var svo gott sem jöfnuð við jörðu.
Ríkið var endurreist innan Sovétríkjanna og varð árið 1945 aðili að
Sameinuðu þjóðunum ásamt Úrkaínu.
Þegar Sovétríkin liðuðust í sundur árið 1991 var Hvíta-Rússland ið-
næddasta ríki þess. Og það ríkasta. Nú er landið sárafátækt. Efnahags-
lífið byggir að mestu á landbúnaði og grófri iðnaðarframleiðslu. Enn
bundið í hefðbundnu ráðstjórnarfyrirkomulagi. Meginhluti alls reksturs
er í ríkiseigu. Hvít-Rússar eru háðir mörkuðum í Rússlandi þangað sem
þeir sækja hrávörur á borð við olíu, kartöflur og kjöt en bjóða á móti
þungavélar á borð við traktora og þess háttar tæki. -eb
Deilt og drottnað
Alexander Grigoryevick
Lukashenko er fæddur
árið 1954 í landnemabæn-
um Kypos þar sem hann
ólst upp hjá móður sinni.
Honum var strítt mjög í
skóla fyrir föðurleysið.
Hann nam bæði við upp-
eldisfræði- og landbún-
aðarstofunun Hvíta Rúss-
lands. Lukashenko varð
landamæravörður og þjón-
aði í sovéska hernum áður
en hann hóf störf á sam-
yrkjubúi, þar sem hann
vann sig upp í að verða
varastjórnarformaður og
svo forstjóri. Árið 1990
var hann kjörinn á ráð-
stjórnarþingið í Minsk.
Og reyndist svo sá eini á
hvítrússneska sambands-
þinginu sem greiddi at-
kvæði gegn því að leysa
upp Sovétríkin.
Lukashenko gaf sig út fyrir að berjast gegn spillingu og var
árið 1993 valinn til að leiða þingnefnd sem vann að því marki.
Sjónir beindust fljótt að þingforsetanum, Stanislay Shushke-
vich, sem hraktist svo frá völdum fyrir að misfara með opin-
bert fé þótt lítið færi fyrir sönnunum. Sagt er að Lukashenko
hafi með ásökunum viljað ryðja brautina. Hann stillti sér svo
upp sem manni fólksins gegn kerfinu. Sagðist berjast fyrir
alþýðuna. Gegn mafíunni. Í forsetakosningunum 1994 varð
hann hlutskarpastur sex frambjóðenda.
Síðan hafa nánast öll völd sópast undir forsetaembættið og
takmarkanir á embættistíð verið afnumdar úr stjórnarsrká.
Þingið er afar veikt en langflestir þingmanna eru utan stjór-
nmálaflokka sem auðveldar einvaldinum að fara sínu fram.
Hann ræður hernum, lögreglu og ríkisreknum fjölmiðlum.
Andófsmenn hafa í stórum stíl verið fangelsaðir án dóms og
laga eða fyrir upp lognar sakir. Samandregið má segja að þó
svo að finna megi vott af lýðræðisháttum á yfirborðinu þá liggi
þræðir valdsins nánast allir á hendi forsetans. Hann hefur auk
þess verið gagnrýndur fyrir ýmsar undarlegar yfirlýsingar. Til
að mynda fyrir að lýsa aðdáun á Adolfi Hitler og fyrir grímu-
laust gyðingahatur.
Lukashenko er tveggja sona faðir, giftur æskuástinni
sinni, Galínu Zhelenerovich. Hún er þó sögð hafa yfirgefið
hann fyrir langalöngu. -eb
Einvaldurinn í Minsk
 Hvíta rússland síðasta alræðisríki evrópu
heimurinn
dr. Eiríkur Bergmann dósent og forstöðu-
maður Evrópufræðaseturs Háskólans á Bifröst
eirikur@bifrost.is
Lítt hrín á harðræðinu
Í miðri Evrópu húkir hálfpartinn í felum alræðisríkið Hvíta Rússland sem Alexander Lukas-
henko stýrir með harðri hendi. Logar fjármálakrepnnurnar eru nú farnir að svíða svo einka-
væðing ráðstjórnarlegs ríkisrekstrar vofir yfir.
Við fyrstu
sýn virðist
sem Hvíta-
Rússland
standi í sínu
einangraða
alræði utan
skarkala
fjármálakrís-
unnar. Svo
er þó ekki
þegar nánar
er að gáð.
Á meðan að ríkisstjórnir um alla Evrópu falla eins og flugur í fjár-málakreppunni er sem ekkert
hríni á harðstjórninni í Hvíta-Rússlandi.
Síðasta harðstjórnarríkinu í Evrópu eins
og þáverandi utanríkisráðherra Banda-
ríkanna, Condoleezza Rice, lýsti því. Á
sama tíma og bylgja lýðræðisbyltingar rís
út um Mið-Austurlönd og feykir hverjum
harðstjóranum á fætur öðrum frá völdum
situr einræðisherrann í Minsk, Alexander
Lukashenko, enn á stóli sínum. Hvíta-Rúss-
land er æði sérkennilegt ríki. Samt er það
sjaldan í fréttum. Að sumu leyti er eins og
að landið hafi hreinlega gleymst í kalda
stríðinu – áður en að lýðræðisumbætur
breiddust um Austur-Evrópu og gerbreytti
pólitísku landslagi álfunnar.
Falið land
Í hjarta Evrópu húkir hálfpartinn í felum
þetta forneskjulega ríki sem hvorki virðir
lýðræðislegar leikreglur, mannréttindi
né alþjóðalög. Alexander Lukashenko
viðurkennir fúslega að hann hafi einræðis-
legan stjórnunarstíl. En flestir vestrænir
eftirlitsaðilar og fræðimenn lýsa því hins
vegar svo að Hvíta-Rússland sé klárt og
kvitt alræðisríki. Á þeim forsendum hefur
Evrópuráðið til að mynda hafnað aðild þess
allt frá árinu 1997.
Alþjóðlegar eftirlitssveitir á borð við
ÖSE hafa lýst þremur forsetakosningum
sem Lukashenko hefur boðað til, stundum
nánast af eigin geðþótta, sem ófrjálsum.
Í kosninum 2006 og 2010 fékk hann yfir
80 prósent atkvæða. Leiðtogi stjórnarand-
stöðunnar, Andrei Sannikov, fékk undir
3 prósent atkvæða. Á kjördag 2010 börðu
hermenn tvo mótframbjóðendur Lukas-
henkos. Hernum var svo sigað á þá 10.000
manns sem voguðu sér að mótmæla kosn-
ingasvindli á stórkarlalegu torgi í Minsk í
kjölfarið.
Vinfengi við Rússland
Nánast með trega lýsti Hvíta-Rússland
yfir sjálfstæði við sundurliðun Sovétríkj-
anna árið 1991. Við fall Berlínarmúrsins
og endalok kalda stríðsins stukku ríki
Austur-Evrópu sem lengst undan hrammi
rússneska bjarnarins. Ráðamenn í Hvíta-
Rússlandi kappkostuðu hins vegar að við-
halda sem allra nánustum tengslum við
Moskvuvaldið. Hvíta-Rússland varð nán-
asta samstarfsríki rússa í Samveldi sjálf-
stæðra ríkja, samráðsbandalagi fyrrum
Sovétlýðvelda.
Rússneski minnihlutinn í Hvíta-Rúss-
landi hefur komið sér vel fyrir á liðnum
árum. Og vafist inn í stjórnkerfið. Nýleg
rannsókn sýnir að fólk með tengsl við
Rússland myndar nú eiginlega elítu lands-
ins. Til að mynda hafi flestir ráðherrarnir
í stjórn Lukashenko afar náin tengsl við
Rússland.
Á árunum 1996 til 1999 gerðu löndin
með sér fjölda samninga sem tengdu þau
nánum böndum og lagði meðal annars
grunn að myntbandalagi, jöfnum búsetu-
rétti og sameiginlegri utanríkis- og varn-
arstefnu. Innleiðing hefur þó dregist því
þrátt fyrir fróm áform hefur Lukashenko
reynst tregur til að láta völd af hendi. Eigi
að síður hefur hann ítrekað lagt til að
stofnað verði eiginlegt sambandsríki Rúss-
lands og Hvíta-Rússlands – helst undir
forystu Vladimir Pútins eins og hann lagði
síðast til árið 2008. Nokkurt flot hefur þó
verið á þeim hugmyndum. Árið 1999 bauð
hann til að mynda Slobodan Milosevic að
Júgóslavía gæti fengið aðild að sambands-
ríkinu.
Einkavæðing í kjölfar fjármálakreppu
Yfirstandandi fjármálakrísa sannar að
efnahagur ríkja er samofinn. Fall fjár-
málafyrirtækis í einu landi getur leitt
greiðslufall yfir jafnvel allt annað ríki.
Við sjáum fréttir um slíkt á hverjum degi.
Við fyrstu sýn virðist sem Hvíta-Rúss-
land standi í sínu einangraða alræði utan
skarkala fjármálakrísunnar. Svo er þó
ekki þegar nánar er að gáð. Auk efna-
hagslegrar samtvinnunar við Rússland er
Hvíta-Rússland einnig háð mörkuðum í
öðrum löndum, svo sem í Evrópu. Hvorki
er nú lengur til gullvaraforði né erlendur
gjaldeyrir í galtómum ríkiskassanum í
Minsk. Sífellt örðugra reynist að útvega
aðföng frá útlöndum til að knýja fram-
leiðsluna heima fyrir. Svo nú stendur ráð-
stjórnarleg ríkisstjórnin frammi fyrir því
að þurfa annað hvort að einkavæða opin-
ber fyrirtæki eða þá að eiga ekki lengur
fyrir útgjöldum. Það eykur svo á vandann
að lokast hefur fyrir erlenda aðstoð, svo
sem frá AGS sem hafnað hefur frekari
fyrirgreiðslu.
Alexand-
er Lukas-
henko Var
á sínum
tíma sá
eini á
hvítrúss-
neska
sam-
bands-
þinginu
sem
greiddi
atkvæði
gegn
því að
leysa upp
Sovét-
ríkin.
Náið vinfengi
Fyrir réttri viku
fundaði forseti
Rússlands,
Dmitry Medvedev
(fyrir miðju),
með kollegum
sínum Alexander
Lukashenko
(til vinstri) frá
Hvíta-Rússlandi
og Nursultan
Nazarbayev
frá Kasakstan í
Kreml. Sammerkt
með löndunum
er að lýðræði
þykir þar ekki til
fyrirmyndar. Ljós-
myndir/Nordicphotos
Getty-Images.
Minsk
Hvíta-Rússland
Rússland
Litháen
Ukraína
Pó
lla
nd
Lettland
HÁSKÓLINN Á BIFRÖST
Velkomin á Bifröst
www.bifrost.is
Nýir tímar í fallegu umhverfi