Fréttatíminn - 11.03.2011, Blaðsíða 16

E
nginn hefur eftirlit með því
að lögreglustjórar sinni þeirri
skyldu að upplýsa einstaklinga,
að lokinni rannsókn, að þeir hafi
verið beittir símahlerunum eða
fylgst með þeim á annan hátt, til dæmis með
eftirfararbúnaði. Lögum samkvæmt á ríkis-
saksóknari að hafa þetta eftirlit með höndum.
Valtýr Sigurðsson ríkissaksóknari segir hins
vegar embættið ekki gera það.
„Við sinnum því hreint út sagt ekki neitt.
Við höfum skrifað ráðuneytinu mörg bréf og
lýst því að okkar vanti mannskap til að sinna
þessu eftirliti eins og ýmsum öðrum verk-
efnum sem embættið á að sinna.“
Spurður hvort lögreglan hafi þá sjálfdæmi
um hvernig þessari tilkynningarskyldu sé
háttað, svarar Valtýr:
„Það er á ábyrgð lögreglustjóra að vinna
eftir lögunum og fara eftir þeim. Þessu var
dengt á okkur á sínum tíma en við höfum
ekki haft mannskap í þetta.“
Átti að bæta verulegan misbrest
Eftirlitsskyldan með þessum þætti lögreglu-
rannsókna var færð til ríkissaksóknara með
nýjum lögum um meðferð sakamála sem
gengu í gildi hinn 1. janúar 2009. Í athuga-
semdum réttarfarsnefndar með frumskjali
lagafrumvarpsins kemur fram að ástæðan
fyrir því að ríkissaksóknara var falið þetta
verkefni var sú að „verulegur misbrestur“
virtist vera á því að lögreglustjórar landsins
hefðu sinnt þessari upplýsingaskyldu sinni.
Í athugasemdunum kemur fram að aðkoma
ríkissaksóknara eigi að „tryggja að tilkynn-
ingarskyldan verði virt í framtíðinni.“
Eins og sjá má af orðum ríkissaksóknara
er þetta eftirlit hins vegar alls ekki fyrir
hendi. Það er því með öllu óljóst hvort bætt
hefur verið úr þeim verulega misbresti sem
réttarfarsnefndin gerir að umtalsefni.
Í réttarfarsnefndinni sátu á þessum tíma
helstu þungavigtarlögfræðingar landsins:
Markús Sigurbjörnsson hæstaréttardómari,
Eiríkur Tómasson prófessor, Gunnlaugur
Claessen hæstaréttardómari, Stefán Már
Stefánsson prófessor og Viðar Már Matthías-
son, þáverandi prófessor en núverandi hæsta-
réttardómari.
Markús var og er enn formaður réttarfars-
nefndar. Um tilvitnuð þung orð nefndarinnar
í athugasemdum við frumvarpið segir hann í
viðtali við Fréttatímann að þau hafi „byggst á
dapurri reynslu“.
Í athugasemdum nefndarinnar með frum-
varpinu er lögð áhersla á að mikilvægt sé
að tilkynningarskylda lögreglustjóra sé virt
til að treysta réttaröryggi í landinu og koma
í veg fyrir að gripið sé til símahlerana eða
annarra rannsóknaraðgerða, sem skerða frið-
helgi fólks, nema brýna nauðsyn beri til.
Í tilkynningarskyldunni felast sem sagt
ákveðin varnaðaráhrif í þá veru að lögreglan
fari ekki offari með þessar heimildir, auk
þess sem hún á að tryggja að þeir einstak-
lingar, sem hafa orðið fyrir aðgerðunum, fái
að vita um þær svo að þeir geti eftir atvikum
krafist skaðabóta.
Þegar Stefán
Eiríksson, lögreglu-
stjóri höfuðborgar-
svæðisins, er spurð-
ur hversu
margir ein-
stakling-
ar hafi
verið
beittir símahlerunum af hendi embættis hans
undanfarin ár, segist hann ekki geta upplýst
það.
Spurður hvort allir þeir einstaklingar sem
símahleranir hafa beinst gegn hafi verið upp-
lýstir um þær aðgerðir, segir hann svo vera.
„Já, menn eru kallaðir á fund, tilkynnt um
þetta með bréfi eða með öðrum hætti.“
En er þetta án undantekninga; líka þegar
ekki kemur til útgáfu á ákærum á hendur
þeim sem hafa verið hleraðir?
„Ég skal ekki fullyrða að þetta sé 100 pró-
sent í lagi, en það á að vera það,“ segir Stefán.
Björn viðraði hugmyndir um hleranir án
dómsúrskurðar
Ögmundur Jónasson innanríkisráðherra
boðaði, á blaðamannafundi í síðustu viku, að
í ráðuneyti hans væri í smíðum frumvarp um
rýmkaðar rannsóknarheimildir lögreglunnar.
Tilefni blaðamannafundarins voru fyrst og
fremst fréttir af því að vélhjólaklúbburinn MC
Iceland, áður Fáfnir, væri við það að verða
fullgilt aðildarfélag í Hells Angels. Það gekk
eftir og mega landsmenn því eiga von á því
í framtíðinni að sjá íslenska meðlimi Hells
Angels á ferli, merkta samtökunum.
Áður en Ögmundur varð æðsti yfirmaður
dómsmála á Íslandi var hann einn háværasti
andstæðingur svokallaðra forvirkra rann-
sóknarheimilda, sem Björn Bjarnason,
fyrrum dómsmálaráðherra, var ötull baráttu-
maður fyrir. Ögmundur hefur sagt að hans
hugmyndir um rýmri heimildir gangi mun
skemmra en áætlanir Björns gerðu ráð fyrir.
Meðal þeirra hugmynda sem Björn viðraði
var að lögreglan gæti til dæmis hafið síma-
hleranir án þess að fyrir þeim lægi dómsúr-
skurður. Í ræðu sem Björn hélt á fundi Lög-
fræðingafélags Íslands haustið
2006 benti hann á hvernig
þessu væri háttað í ná-
grannalöndum okkar:
„Samkvæmt norskri
og danskri réttarfarslög-
gjöf getur lögregla, að
ákveðnum skilyrðum
uppfylltum,
hafið hlerun
án undan-
gengins
dóms-
úr-
skurðar, enda fáist slíkur úrskurður innan 24
tíma frá því að aðgerð hófst. Hér er ekki að
finna nein sambærileg ákvæði.“
Ögmundur hefur á hinn bóginn boðað að í
þeim rýmkuðu heimildum sem hann vill færa
lögreglunni þurfi dómsúrskurður að liggja
fyrir í öllum tilvikum áður en lögreglan getur
hafið aðgerðir af þessu tagi. Hann hefur líka
sagt að samhliða rýmkuðum heimildum
verði eftirlit hert með störfum lögreglunnar.
Ekki liggur fyrir með hvaða hætti það á að
vera, en Ögmundur hefur þó nefnt að Alþingi
muni hugsanlega koma þar að málum.
Spurður hvort réttarfarsnefnd muni koma
að smíði frumvarps um rýmkaðar heimildir
lögreglunnar, segir Markús Sigurbjörnsson,
formaður nefndarinnar, að ráðuneytið ákveði
þá aðkomu. „Það hefur verið nefnt við mig að
þessi vinna sé í gangi í ráðuneytinu. Lengra
er málið ekki komið gagnvart okkur,“ segir
hann.
Rætt er við Ögmund Jónasson um þetta
mál í viðtali á næstu opnu.
Lögmenn vara við auknum heimildum
Ýmsir lögmenn hafa lýst yfir miklum efa-
semdum um að rétt sé að rýmka rannsóknar-
heimildir lögreglunnar. Þar á meðal er Brynj-
ar Níelsson, formaður Lögmannafélagsins.
„Ég geld mikinn varhug við því að rannsókn-
arheimilidir lögreglunnar verði rýmkaðar.
Áður en lengra er haldið þarf að gera alvöru
úttekt á því hvernig þessari vinnu lögregl-
unnar er háttað nú þegar,“ segir Brynjar.
Annar lögmaður sem deilir þessari skoðun
er Vilhjálmur H. Vilhjálmsson á Lögfræði-
stofu Reykjavíkur, en skjólstæðingur hans
fékk dæmdar bætur frá íslenska ríkinu árið
2008 vegna ólöglegra rannsóknaraðgerða
starfsmanna lögreglu-
stjórans á höfuð-
borgarsvæðinu,
en þeir höfðu
komið fyrir
eftirfararbún-
aði á bifreið
mannsins.
Forvirkar aðgerðir
gegn MC Iceland?
Átta meðlimir MC Iceland voru stöðvaðir
við komuna til Noregs um síðustu helgi.
Ekki er ljóst af hverju norska lögreglan bjó
yfir upplýsingum um þessa einstaklinga.
Á það bæði við um að þeir væru meðlimir
í félagi sem var við það að ganga í Hells
Angels og að þeir væru á leið til til Noregs.
Eftir því sem næst verður komist sæta
þessir einstaklingar ekki sakamálarann-
sókn íslenskra lögregluyfirvalda.
Stefán Eiríksson, lög-
reglustjóri höfuðborgar-
svæðisins, sagðist ekki
vilja tjá sig um hvort
embætti lögreglustjórans
á höfuðborgarsvæðinu
hefði átt þátt í því að
veita norsku lögreglunni
upplýsingar um þessa
Íslendinga.
Stefán hafnar alfarið vangaveltum um
að lögreglan sé þegar farin að vinna eftir
rýmri rannsóknarheimildum en hún hefur
nú, með því að fylgjast með ferðum manna
sem enginn rökstuddur grunur er um að
hafi framið afbrot.
„Það er ómaklegt og ómálefnalegt að
halda þessu fram. Það sem við gerum í dag
fer eftir lögum. En það er engin launung
á því að við teljum okkur ekki ná lengra
við rannsókn á ýmsum alvarlegum málum
nema með rýmri heimildum.“
Stefán Eiríksson
Lögreglan stundar
eftirlitslausar símahleranir
Réttarfarsnefnd taldi verulegan misbrest á því að lögreglustjórar sinntu
lögboðinni tilkynningaskyldu um símahleranir og annað eftirlit sem skerðir
friðhelgi einkalífs fólks. Ný lög áttu að tryggja að úr þessu yrði bætt með
sérstöku eftirliti ríkissaksóknara, en hann segist aldrei hafa getað sinnt
verkefninu vegna skorts á mannskap. Mögulega eiga tugir einstaklinga rétt
á skaðabótum frá ríkinu vegna eftirfararbúnaðar sem lögreglan notaði um
árabil án dómsúrskurðar.
Framhald á næstu opnu
16 fréttaskýring Helgin 11.-13. mars 2011