Fréttatíminn - 11.03.2011, Blaðsíða 18

Vilhjálmur segist ekki telja rétt að lögreglan fái auknar
rannsóknarheimildir til þess að berjast gegn skipulagðri
glæpastarfsemi. „Dæmin sanna að lögreglunni er ekki
einu sinni treystandi til að fara með þær rannsóknar-
heimildir sem hún hefur nú, lögum samkvæmt,“ segir
Vilhjálmur.
Beiting eftirfararbúnaðar án dómsúrskurðar
dæmd ólögmæt
Vilhjálmur bendir á að áður en Héraðsdómur Reykja-
víkur hafi úrskurðað um ólögmæta notkun lögreglunnar
á eftirfararbúnaði án dómsúrskurðar hafi þessari rann-
sóknaraðferð verið beitt um árabil.
„Búnaðurinn var notaður ólöglega við rannsókn saka-
mála í meira en tíu ár. Notkunin fékk ekki lagastoð fyrr
en 1. janúar 2009.“ Vilhjálmur segir að eftir því sem hann
komist næst hafi mest verið til þrjú eintök af eftirfarar-
búnaðinum sem voru í stanslausri notkun. Hann segir
að sé tíminn og fjöldi tækja hafður í huga megi hæglega
gera ráð fyrir að þessari rannsóknaraðferð hafi verið
beitt með ólögmætum hætti gegn tugum ef ekki hundr-
uðum einstaklinga.
„Það hefur hins vegar aðeins einn fengið tjón sitt
bætt,“ segir Vilhjálmur og bendir á að ástæðan fyrir því
að aðrir hafi ekki leitað réttar síns sé sú að þeim sé ekki
kunnugt um að lögreglan hafi beitt þá ólögmætum rann-
sóknaraðgerðum.
„Þeim sem eftirfararbúnaðinum var beint gegn var
ekki tilkynnt um rannsóknaraðgerðina þegar hún var yf-
irstaðin, eins og lögreglu ber að gera samkvæmt grunn-
reglum sakamálaréttarfars,“ segir Vilhjálmur.
Fyrir ári sendi Vilhjálmur skriflega fyrirspurn til
Rögnu Árnadóttur, þáverandi dómsmálaráðherra, þar
sem meðal annars var farið fram á svör um hvernig stjór-
nvöld ætluðu að bæta þeim aðilum tjón sitt sem urðu
fyrir þessum „réttarbrotum lögreglunnar“.
Ragna náði ekki að svara þessari fyrirspurn áður en
hún yfirgaf stól dómsmálaráðherra og bíður það enn af-
greiðslu í ráðuneytinu.
Rétt er að taka fram að áður en notkun eftirfarar-
búnaðar lögreglunnar án dómsúrskurðar var dæmdur
ólögmætur, giltu um hann reglur frá ríkissaksóknara.
Notkun búnaðarins var færð inn í lög um meðferð
sakamála sem tóku gildi 1. janúar en í athugasemdum
réttarfarsnefndar við lagafrumvarpið kemur fram að
þessar rannsóknaraðgerðir fela í sér óvenjumikla skerð-
ingu á friðhelgi einkalífs þeirra sem þær beinast að. „Það
stafar ekki síst af því að með þessu móti er unnt að afla
upplýsinga um daglegar athafnir fólks, á heimilum þess
sem annars staðar, án vitundar þess. Segja má að hér
sé gengið enn lengra í þá átt að skerða friðhelgi einka-
lífs manna en þegar símtöl og önnur fjarskipti þeirra eru
hleruð og þau tekin upp.“
Jón Kaldal
jk@frettatiminn.is
85. grein laga um meðferð
sakamála
Upptökum af símtölum, hljóðupptökum, myndum eða öðrum
upplýsingum, sem aflað er á þann hátt er greinir í 80.–82. gr.,
skal eyða jafnskjótt og þeirra er ekki lengur þörf, enda hafi þær
ekki verið lagðar fyrir dóm. Sama gildir um afrit eða endurrit
af þessum upplýsingum. Ef framangreind gögn hafa að geyma
samtöl eða önnur samskipti sakbornings við verjanda sinn, svo
og upplýsingar sem 2. mgr. 119. gr. tekur til, skal eyða þeim þegar
í stað.
Þegar aðgerð skv. 80.–82. gr. er lokið skal lögreglustjóri sjá um
að þeim sem aðgerð beindist að, svo og eiganda eða umráða-
manni fjarskiptatækis, húsnæðis eða farartækis, sé tilkynnt um
aðgerðina svo fljótt sem verða má, þó þannig að það skaði ekki
frekari rannsókn málsins. Skal héraðssaksóknari fylgjast sér-
staklega með því að lögreglustjórar sinni þessari skyldu sinni.
Í athugasemdum réttarfarsnefndar við þessa grein segir: „Lög-
reglustjóri má fresta því að tilkynna um aðgerð telji hann að hún
geti skaðað frekari rannsókn þess máls sem um er að tefla. Það
þýðir að tilkynningin má ekki dragast lengur en þar til ákæra er
gefin út og málið þingfest eða málinu lýkur með því að það er
fellt niður eða fallið er frá saksókn. Frekari frestun tilkynningar
er hins vegar óheimil, þar á meðal verður hún ekki réttlætt með
því að það kynni að skaða rannsókn annarra mála ef maður fengi
vitneskju um aðgerð sem beinst hefði gegn honum.“
Fjöldi einstakling sem voru
undir eftirliti með földum eftir-
fararbúnaði
2003 1
2004 0
2005 3
2006 5
2007 6
2008 5
Fjöldi einstaklinga sem voru
beittir símahlerunum síðustu
fimm ár
2006 80
2007 55
2008 84
2009 105
2010 95
Áður óbirtar tölur
Ö
gmundur Jónasson
innanríkisráðherra er
óvænt kominn í það hlut-
verk að tala fyrir rýmk-
uðum rannsóknarheim-
ildum lögreglunnar, eftir að hafa verið
harður gagnrýnandi slíkra hugmynda
hingað til. Hann segir það fyllilega eðli-
legt að fólk sperri eyrun og vilji ræða
þessi mál.
„Undarlegt væri að slíkar breytingar
kölluðu ekki á umræðu í þjóðfélaginu,
sérstaklega í ljósi þess sem á undan er
gengið í þessu sambandi. Ég hef verið
þátttakandi í þeirri umræðu meðal ann-
arra,“ segir ráðherrann.
Verður að taka þessa ógn alvarlega
„Það sem hér er um að ræða er að
rýmka rannsóknarheimildir gagnvart
afmörkuðum brotaflokkum að upp-
kveðnum dómsúrskurði. Við erum að
tala um mjög þröngt svið. Við erum
mjög fjarri ýmsum öðrum hugmyndum
sem hér hafa verið viðraðar um að kom-
ið verði á fót eins konar leyniþjónustu
til að standa vörð um öryggi ríkisins,
eins og það hefur verið orðað. Þar sem
sjónum hefur verið beint sérstaklega að
landráðum og ógn af stjórnmálalegum
toga. Það sem við vitum er að á Íslandi
er skipulögð glæpastarfsemi að færast
í aukana. Ekki þarf að ræða þetta lengi
til að fólk átti sig á við hvað er átt. Við
sjáum þetta í fjölmiðlum og því miður
þekkja of margir þetta af eigin reynslu
eða einhverra sem standa þeim nærri.
Það er einvörðungu gegn þeim hópum
sem stunda slíka alvarlega glæpi sem
þessar rannsóknir eiga að beinast.“
Það er augsýnilegt að margir sjá ekki
mun á þessu sem þú kallar rýmkaðar
heimildir og því sem hefur verið talað
um sem forvirkar heimildir, þar á með-
al ungliðahreyfingin í þínum flokki. Í
hverju liggur munurinn?
„Í mínum huga er um tvö grundvallar-
atriði að ræða. Í fyrsta lagi er það dóms-
úrskurðurinn; það er afdráttarlaust að
hann skal vera til staðar. Hitt skiptir
ekki síður máli, og það er viðfangs-
efnið, að afmarka á afgerandi hátt það
svið sem um er að ræða. Þetta er miklu
þrengra svið sem um er að ræða. Hug-
takið forvirkur á við að því leyti að við
erum að tala um rannsókn gegn ein-
staklingi til að koma í veg fyrir að hann
fremji afbrot. Afbrotið hefur ekki verið
framið. Þess vegna er þetta orð notað.“
Hvernig er hægt að dæma um að tiltek-
inn einstaklingur ætli að fremja afbrot?
Geta ekki allir fallið í þann flokk?
„Við erum að tala um einstaklinga í hóp-
um sem hafa það að yfirlýstu markmiði
að stunda glæpastarfsemi.“
En þessu hafa meðlimir Hells Angels á
Íslandi ekki lýst yfir. Þeir hafa þvert á
móti ítrekað sagt að þeir séu ekki glæpa-
samtök.
„Það er eins og hvert annað rugl.
Reynslan sýnir annað enda eru þessi
samtök skilgreind erlendis í samræmi
við það sem sannast hefur upp á þau og
það er skipulögð glæpastarfsemi. Það
er yfirlýst markmið þeirra að standa
utan laga og réttar. Hvers vegna heldur
þú að hópur kalli sig Outlaws, Útlaga?
Það er vegna þess að þeir vilja standa
utan samfélagsins.“
Nafnið eitt dugar tæplega. Ég held að
það sé til kántríhljómsveit sem heitir Út-
lagarnir.
„Við vitum að það eru alvarleg mál á
seyði hjá þessum hópum. Mér finnst
að samfélagið verði að taka þessa ógn
alvarlega. Það er hlutverk löggæslunn-
ar og okkar sem samfélags að halda í
höndina hvert á öðru. Ætlum við ekkert
að gera í því ef tiltekinn hópur manna
hefur viðurværi sitt af því að stunda
mansal, vopnasmygl, sölu á hörðum
eiturlyfjum og ofbeldi? Ætlum við að
éta það hrátt þegar þessir menn segja:
Við erum friðelskandi fólk sem á ekki í
stríði við neinn?
Það eru í gildi hegningarlög í landinu
sem eiga við öll þessi brot sem þú nefnir.
Þú telur sem sagt að þau dugi ekki til að
eiga við samtök á borð við Hells Angels?
„Lögin duga sem rammi utan um það
sem má og ekki má. Hér erum við að
tala um þörf til að rannsaka skipulagða
brotastarfsemi hópa sem hafa lífsvið-
urværi sitt af glæpum og ofbeldi. Rann-
sóknarheimildirnar eru til þess ætlaðar
að koma lögum yfir þessa menn. Síð-
an er á hitt að líta að þeir sem fremja
verknaðinn eru ekki endilega hinir
sömu og eru ábyrgir fyrir honum. Ef við
einblínum á einstaklinginn sem fremur
glæpinn náum við aldrei til þeirra sem
raunverulega stýra brotastarfseminni.“
Misheppnuð barátta á öðrum
Norðurlöndum
Eru þessar heimildir sambærilegar við
þær sem lögreglan, og eftir atvikum leyni-
þjónustur, í nágrannalöndunum hafa?
„Það er sumt sambærilegt, nema þetta
gengur miklu skemmra. Við erum ekki
að stíga það skref sem aðrar Norður-
landaþjóðir hafa gert með því að koma
á fót leyniþjónustu til að vernda það sem
kallað er öryggishagsmunir ríkisins.
Slíkar leyniþjónustur fara að hluta til
með það hlutverk að sporna við skipu-
lagðri glæpastarfsemi en hafa auk þess
miklu víðtækara, og í mínum huga vafa-
samara, hlutverk.“
Finnst þér að yfirvöldum annars staðar
á Norðurlöndunum hafi lukkast vel að
stemma stigu við útbreiðslu vélhjólahópa
sem hafa orðið uppvísir að skipulagðri
glæpastarfsemi?
„Nei, þeim hefur ekki tekist að gera
það. Það er ekki til nein ein patent-
lausn.“
Staðreyndin er sem sagt sú að þrátt fyrir
mun rýmri heimildir en hafa verið boð-
aðar hér, hefur yfirvöldum á öðrum Norð-
urlöndum alls ekki tekist að hafa stjórn á
starfsemi þessara hópa. Af hverju heldur
þú að íslenskum lögregluyfirvöldum tak-
ist það með þrengri heimildum?
„Ég er ekki að halda því fram að okkur
muni takast þetta betur en öðrum. Lög-
regluyfirvöld á Norðurlöndum hafa gert
sitt til að halda aftur af þessum hópum
og þrengja að þeim. Við erum að fá
þennan vanda núna til Íslands og því
þarf að grípa til ráðstafana. Spurningin
í mínum huga er hvernig ástandið væri
Ekki drög að
leyniþjónustu
Hugmyndir um rýmkaðar rannsóknarheimildir lögreglu hafa verið umdeildar. Í viðtali við Jón Kaldal útskýrir
Ögmundur Jónasson af hverju hann telur slíkar heimildir nauðsynlegar og að hann hyggst búa svo um hnútana
að sem minnst hætta verði á misnotkun þeirra. Ljósmyndir/Hari
18 fréttaskýring Helgin 11.-13. mars 2011