Fréttatíminn - 18.05.2012, Blaðsíða 38

6 viðhald húsa Helgin 18.-20. maí 2012
Sími: 565-7070
100% endurgreiddur vsk af vinnu
A llt loft inniheldur vatn í minna eða meira magni sem ósýnilega vatnsgufu.
Inniloft inniheldur almennt meiri
raka en útiloft vegna þess að í það
safnast raki frá starfsemi og efnum
innanhúss, svo sem byggingarraki,
matargerð, sturtuböðum, þvottum,
svita og plöntugróðri.
Hlutfallslegur loftraki (HR) og
lekar
Hlutfallslegur loftraki er hlutfall
þess loftraka sem er í loftinu og
þess loftraka sem mest getur verið
í loftinu við ákveðið hitastig reiknað
í prósentum. Hæfileiki lofts til að
innihalda vatnsgufu ræðst af hita
þess. Heitt loft getur innihaldið
meiri raka en kalt loft.
Raki eða vatn í húsum getur ver-
ið af fjölmörgum ástæðum svo sem
lekar vegna frágangsgalla, lekar
vegna skafrennings, raki vegna
byggingarraka sem ekki hefur
þornað, lekar lagnir og rakaþétting-
ar eða slagi. Í þessari grein verður
aðallega rætt um rakaþéttingu sem
orsakast af köldum yfirborðsflötum.
Algengasta dæmi um slaga er raka-
þétting á glerrúðum, sjá mynd 1
Loftraki
Allt loft inniheldur vatn í minna eða
meira magni sem ósýnilega vatns-
gufu. Inniloft inniheldur almennt
meiri raka en útiloft vegna þess að
í það safnast raki frá starfsemi og
efnum innanhúss, svo sem bygg-
ingarraki, matargerð, sturtuböðum,
þvottum, svita og plöntugróðri.
Hlutfallslegur loftraki (HR) og
lekar
Hlutfallslegur loftraki er hlutfall
þess loftraka sem er í loftinu og
þess loftraka sem mest getur verið
í loftinu við ákveðið hitastig reiknað
í prósentum. Hæfileiki lofts til að
innihalda vatnsgufu ræðst af hita
þess. Heitt loft getur innihaldið
meiri raka en kalt loft.
Raki eða vatn í húsum getur ver-
ið af fjölmörgum ástæðum svo sem
lekar vegna frágangsgalla, lekar
vegna skafrennings, raki vegna
byggingarraka sem ekki hefur
þornað, lekar lagnir og rakaþétting-
ar eða slagi. Í þessari grein verður
aðallega rætt um rakaþéttingu sem
orsakast af köldum yfirborðsflötum.
Algengasta dæmi um slaga er raka-
þétting á glerrúðum, sjá mynd 1
Rakaþétting
Í lofti sem kólnar eykst hlutfalls-
rakinn eftir því sem hitinn lækkar,
þar til HR = 100 prósent við dagg-
armarkið. Lækki hitinn enn frek-
ar, fellur út raki sem smáir dropar
(þoka) og loftið heldur áfram að
hafa HR = 100 prósent.
Þegar rakamettað loft eða loft
með háu HR snertir kalda fleti, kóln-
ar loftið og fær hita undir daggar-
marki sínu. Umframrakinn fellur þá
út sem dögg eða slagi á flötinn. Þeg-
ar raki fellur út á fleti með hita undir
0°C verður rakinn að hrími eða ís.
Hindrun rakaþéttingar
Til að minnka hættu á rakaþéttingu
á byggingarhlutum að vetralagi ætti
loftraki innanhús að vera minni en
40 prósent. Þessu markmiði má ná
með því að sjá fyrir góðri loftræs-
ingu og eftir viðburði sem valda
rakaframleiðslu, til dæmis matar-
gerð, sturtuböð og þvotta. Auk þess
ætti ávallt að nota lok á potta og
pönnur og sneiða hjá því að þurrka
þvott inni. Rakatæki til bæta raka í
inniloft ætti að forðast að vetrarlagi.
Vélræn loftræsing er oftast nægj-
anleg til að hindra rakaþéttingu ef
útiloft er notað í nægilegu magni.
Lofthreyfing
Með góðri lofthreyfingu við kalda
fleti streymir kalt loft burt og/eða
blandast heitara sem hefur hæfi-
leika til að taka upp raka. Mikil-
vægt er að loft verði ekki kyrrstætt
við kalda fleti. Kyrrstætt loft eykur
varmayfirgangsmótstöðu f latar-
ins og eykur á kulda flatarins um-
fram það sem verður ef loftið getur
streymt óhindrað framhjá fletinum.
Aukin varmaeinangrun bygg-
ingarhluta sem skilja að rými með
mismunandi hita eða snúa að úti-
lofti veldur hækkun á innihita yfir-
borðsflata og minnkar þannig hættu
á rakaútfellingu. Til viðbótar við
einangrunina þarf að nota loftþétti-
og rakavarnarlag sem hindrar að
raki úr heitu innilofti komist út í
einangrunina og þar með að kald-
ari flötum eða efnislögum sem geta
valdið því að raki þess fellur út.
Ryksöfnun / óhreinindaflekkir
Ryksöfnun í rakaútfellingu eða
dökkir óhreinindaflekkir og þess
háttar sem festast í yfirborðsfleti
inni og valda óhreinindarákum
eru nokkuð algengt vandamál við
kuldabrýr. Þetta fyrirbrigði er sér-
lega áberandi á hvítum og ljósum
flötum. Ryksöfnun í rakaútfellingu
á sér einkum stað á köldum flötum
við það að loft dregst að flötunum
vegna hitamismunar eða lofthreyf-
inga. Rykagnirnar festa sig á flet-
inum vegna rakans. Þegar trekkur
eða kalt loftstreymi kemur gegnum
rifur getur það nægt til að rykagn-
ir setjast á niðurkælda svæðið og
mynda dökkar rákir eða flekki, sjá
mynd 2.
Afleiðingar:
Gluggar
Rakaþéttingar í stuttan tíma til
dæmis á glerjaðri hafa litlar afleið-
ingar, en virka pirrandi og geta
valdið leiðinda rakaf lekkjum á
gluggafagi og karmi. Endurtekn-
ar rakaútfellingar í langan tíma
geta haft í för með sér málningar-
flögnun, myglu- og sveppamyndun.
Þéttingarvatn getur komist niður
í gler- eða gluggaföls og getur leitt
til sveppa og fúa í karmi og ramma.
Rakaþétting getur einnig orðið
til þess að timbrið í gluggunum
verður rakt og þrútnar og ef til vill
frýs vatnið þannig að eðlileg virkni
gluggans hindrast, sjá mynd 3.
Kuldabrýr
Kuldabrýr eru staðir í byggingar-
hluta sem eru töluvert verr ein-
angraðir en aðrir hlutar bygg-
ingarhlutans, sjá dæmi í mynd 4 a
- d. Kuldabrýr hafa lágan innri yfir-
borðshita við lágan útihita. Algeng-
ar kuldabrýr eru byggingarhlutar
sem ganga í gegnum einangrunar-
lag í útvegg og komast í beina snert-
ingu við útiloft, t.d. loftplötur, svala-
gólf og súlur úr steinsteypu. Steypa
leiðir varma 14 sinnum betur en
timbur og um 50 sinnum betur en
steinull. Stál leiðir varma 35 sinnum
betur en steypa. Ál leiðir enn betur.
Jafnvel lítil þversnið úr t.d. stáli geta
orsakað mikla kuldabrúarvirkni.
Hvað mikil kuldabrúaráhrif verða
á innhlið byggingarhluta er einnig
háð varmaleiðnieiginleika yfirborð-
sefnisins inni.
Rakaþétting vegna kuldabrúa
skapa gróðrarstíu fyrir myglu
og sveppi á yfirborði byggingar-
hluta. Yfirborðssveppur og mygla
er útlitslýti, en hefur venjulega lítil
áhrif á sjálfan byggingarhlutann.
Sveppir ráðast á timbur og önnur
lífræn efni og valda oft ólykt og
slæmum loftgæðum innanhúss. Til-
vist sveppanna sýnir of hátt raka-
stig efnanna og er óheilsusamlegt
ástand. Mikill þéttingarraki getur
valdið því að fúasveppir skemmi
plötuklæðningar og trévirki. Kulda-
brýr valda einnig óþarfa orkusóun.
Úrbætur
Einangra verður kuldabrýr sem
valda rakaþéttingu, sjá mynd 3 a -
d. Einangrun sem er 25 mm þykk
úr til dæmis steinull eða frauðplasti
nægir til að yfirborðshiti inni verði
yfir daggarmörkum innilofts við
venjulegar aðstæður. Ef aðstæður
leyfa er þó sjálfsagt að einangra
meira. Einnig er nauðsynlegt að
tryggja að rakt inniloft komist ekki
út í einangrunina. Byggingarhlutar
rýma með hátt hitastig og rakastig
sem snúa að útilofti þurfa að hafa
minnst 50 mm einangrun (steinull
eða frauðplast) til að hindra raka-
þéttingu. Einangrun utanfrá gefur
mesta tryggingu gegn rakaþétt-
ingu einkum hvað varðar stein-
steypta byggingarhluta. Ef ekki er
unnt að auka einangrun byggingar-
hluta eða komast hjá rakaþétting-
arhættu á annan hátt, getur lausn
vandans verið fólgin í að koma fyrir
varmaköplum í byggingarhlutanum
eða utan á honum sem hægt er að
stjórna eftir þörfum. Þetta eykur
hins vegar „varmatap“ byggingar-
hlutans.
Keldnaholti 11. maí 2012
Jón Sigurjónsson, yfirverkfræðingur á
Mannvirkjasviði NMÍ
 LoftRæstinG InnIloft InnIheldur meIrI rAkA en útIloft
Raki í húsum
Orsakir og afleiðingar.
Mynd 1 Rakaþétting á gluggarúðu.
Mynd 2b Ljósmynd af loftkverk með
svertingu vegna ryks sem sest hefur í
slaga í kverkinni.
Mynd 2a. Hitamynd af loftleka í loft-
kverk vegna óþéttleika vindþétti- og
rakavarnarlags. Veldur oft rakaþéttin-
gu og óhreinindaröndum. Myndin sýnir
greinilega kælingu yfirborðsins um um
það bil 2°C vegna loftleka utanfrá.
Mynd 3a. Ofn er æskilegur undir hverj-
um glugga, ef gólfhiti er notaður er
æskilegt að auka sem mest varmagjöf
undir gluggum. Varast ber að trufla
loftflæðið með lokuðum sólbekkjum.
Mynd 3b sýnir hvernig auka má
loftstreymi við glugga með borun sól-
bekkjar.
Mynd 4 a - d Dæmigerðar kuldabrýr.
Hvað er það sem oft veldur deilum milli
verkkaupa (til dæmis einstaklingar og
húsfélög) og verktaka (þeir aðilar sem
taka að sér að framkvæma verk)? Svarið
við því er oftast að upp kemur ágreinin-
gur/misskilningur um það hvað átti að
framkvæma og fyrir hvaða verð. Mjög
einföld leið er til að koma í veg fyrir
slíkan ágreining/misskilning og er sú leið
að gera skriflegan og skýran verksamn-
ings milli þessa aðila. Í verksamning þarf
að setja upplýsingar um ábyrgðarmenn
hvors samningsaðila. Lýsing á því sem
verktaki tekur að sér að framkvæma,
einnig hægt að vísa í magnskrá og
verlýsingu. Lýsing á hvaða efni skulu
notuð. Telja upp hvaða gögn eru hluti af
samningi. Hver er eftirlitsaðili verk-
kaupa. Heildar samningsupphæð (hvað
verkkaupi greiðir fyrir verkið). Hvernig/
hvenær greitt skuli inná verkið, oftast
eftir framvindu verks. Hvenær hefja á
og ljúka verki. Rétt er að benda á að ef
samningsaðilum dettur eitthvað frekar í
hug varðandi framkvæmd er um að gera
að setja það í verksamninginn undir til
dæmis: ANNAÐ SEM AÐILAR VILJA TAKA
FRAM:_________________________osfr.
Félagsmönnum MSI stendur til boða
fyrirframskrifuð samningsform sem
auðvelt er að skrifa inní allar þær upplýs-
ingar sem hér eru taldar upp.
Mikilvægi verksamninga