Fréttatíminn - 28.09.2012, Blaðsíða 58

58 bækur Helgin 28.-30. september 2012
 RitdómuR Að endingu
Hermiskaði, þriðja bókin í
Hungurleikaþríleiknum, er
mest selda bókin á Íslandi
um þessar mundir. Bókin
situr í toppsæti Metsölulista
bókaverslana frá 9. til 22.
september. Mest selda bók
ársins er Grillréttir Hagkaups
eftir Hrefnu Rósu Sætran.
SívinSæliR HunguRleikAR
 RitdómuR JeSúSA, óSkAmmfeilin, þveRúðug og SkuldlAuS
n afnlaus tilvísun í bandarískt blað á kápu bókarinnar Jesúsa segir verk Elenu Poniatowska
vera „meistaraverk tuttugustu aldar-
innar“. Það er langt seilst. Megintexti
bókarinnar er langt samsett viðtal við
alþýðukonu sem býr í fátækrahverfi
í Mexíkóborg og er sögð jafngömul
öldinni síðustu (393). Á einum stað í
skýrum eftirmála höfundarins er hún
sögð vera 78 ára, á öðrum stað að hún
hafi látist 1987. Upphaflega kemur verk-
ið út 1969 en höfundur kynnist söguefni
sínu 1964. Eitthvað í tíma rími verksins
er því óljóst. Elena höndlar verkið sem
skáldsögu, þótt viðtalið, hin munnlega
frásögn, haldi sig víðast við stranga ein-
ræðu. Það hefur í upphafi verið hreinsað
af blótsyrðum viðurkennir skrásetjar-
inn, en í stuttri en greinargóðri grein í
bókarlok er jafnframt gerð grein fyrir
skrásetjara og vanda hennar við mál-
lýskuskotið málfar Jesúsu, sérkenni-
legt málfar hennar sem flyst ekki yfir í
þýðingu þótt tjáning hennar og málæði
sé ljóslifandi.
Gallinn við texta sem þennan er
hvað lesandi er ókunnur, allur ferill
konunnar er varðaður þjóðfélagslegum
átökum, innanlandsstríðum sem skipta
hér miklu því lengi er Jesúsa fylgikona
herdeilda. Okkur skortir upplýsingar í
texta eða neðanmáls sem stilla frásögn-
inni í sögulegt samhengi sem er til traf-
ala, einkum þegar líður á verkið þegar
textinn fer að verða endurtekninga-
samur og úthald lesanda fer að gefa sig.
Fjöldi neðanmálsgreina þýðanda hefði
því mátt vera ítarlegri. Við erum týnd í
ættflokkasögu landsins, sjáum ekk-
ert kringum okkur í þreifandi myrkri
vanþekkingar.
Viðfangið og megingerandi er með þá
samfélagslegu stöðu að hana rekur og
hún kemst af við ómannúðlegar og yfir-
gnæfandi aðstæður. Persónulýsingin
blasir við þótt eigindir einstaklingsins,
harkan, óþolið, grimmdin og ofbeldið
taki mest rúm í svo hörðum kjörum sem
manneskjunni eru búin. Það er ekki
nema von að menntaður innflytjandi
frá Evrópu hafi heillast af svo opinni
gátt inn í sóðalegt og dýrslegt líf lág-
stéttarinnar. Fyrir bragðið verður sú
innsýn sem okkur gefst í víða lang-
dregnum textanum merkileg viðbót
við mið-ameríkubókmenntir sem við
höfum aðgang að á íslensku. Þýðingin
er afbragð í lestri, þótt á stöku stað lyfti
lesandi brúnum: „Koma svo“ er líklega
helsta framlag Þorgerðar Katrínar til
íslenskrar málmenningar, en á að halda
því til streitu í ritmáli?
Höfundarafstaða og sjónarhorn
skrásetjarans, spurningin um skáld-
sögu eða viðtalsbók, verður í okkar
dæmi athyglisverð, meðal annars út frá
nýlegum álitamálum í skáldsögu Hall-
gríms Helgasonar. Það er líka í græðgi
sögumannsins, að komast í feitt, stóra
og átakamikla sögu sem vísar til örlaga
heillar þjóðar, einhver glápfýsn sem er
á einhvern máta ógeðfelld, gernýtingin
á lítilsvirtum kjörum, gildisleysi mann-
skepnunnar, verður feitmeti fyrir vel-
settan millistéttarmann í hreinni skyrtu
með hatt.
En hvað er betra fyrir vestræna
lesendur sem deila sömu kjörum og
skrásetjarinn: við höllum okkur í birtu
leslampans með kiljuna og segjum sæl
í sinni: þetta er rosalegt. Súpum á sér-
völdu kaffinu og stingum upp í okkur 70
prósent súkkulaðimola. En við völdum
okkur ekki land, völdum okkur ekki
mál, sitjum föst og horfum á heiminn
stórum augum aðgerðalítil: hverju get-
um VIÐ svo sem breytt. Í því er okkar
mótsagnakennda líf svo smátt.
Sagan af Jesúsu er líkt og margar
frásagnir af alþýðufólki frá nýlendunum
óskammfeilið kjaftshögg á settlegan
heim hinna menntuðu lesenda. Kerl-
ingin er mögnuð, ofbeldisfullt líf hennar
og breytni, er vafalítið dæmigerð fyrir
landsvæði þar sem frumbyggjar fara
halloka fyrir aðfluttri yfirstétt, þar sem
arðránið er óskeikult og lífið einskis
virði. Sagan er því á endanum ein-
hvers konar ákall um skilning, virðingu
og mannúð. Það hefur líklega gengið
blaðakonunni til þegar hún rakst á þetta
á endanum opinskáa eintak af hraki
sögunnar á götunni og ávann sér traust
gömlu konunnar til að fá sögu hennar
fram. Lesandinn mun heillast, hrylla sig
og reyna að ná áttum í lífskjörum sem
okkar dögum, okkar stað í tilverunni
eru óskiljanleg.
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Tötrahypja af götunni
Stína er komin út og er að vanda full af læsilegu efni.
Hún hefur nú komið út í sjö árgöngum og nær máli sem
mikilvægur hlekkur í margslitinni tímaritaröð hér á landi
sem helguð eru bókmenntum og listum. Í því rófi eru
sjö útgáfuár langur tími. Í formála að heftinu benda
útgefendur á að 164 höfundar hafi birt efni í tímaritinu,
þeir eru af mörgum toga, en Guðbergur Bergsson
hefur á síðum þess fundið vettvang fyrir athuganir
sínar á mannlífinu og sálinni. Það eitt ætti að duga til
stöðugs lestrar. Hér koma saman álitamál og hreinn
skáldskapur, minna hefur á síðustu misserum farið
fyrir umfjöllun um söguleg efni þótt hér taki í því Þor-
steinn Antonsson birtir opinskáa grein í þessu hefti
um þróun skáldskapar. Stína er ekki dýr í rekstri fyrir
áhugasama lesendur og þetta hefti sem fyrri á að fara
sem víðast. -pbb
Stína, ó Stína
Tveggja ára húsmennsku á Fréttatímanum lýkur
með þessari síðu. Hundrað og fimm síður plús
eru að baki. Tíu ára törn: fyrst á Stöð 2 í spjalli
við Þórhall Gunnarsson og hans nóta um átta
vikna skeið í tvo vetur, svo seta í bönkernum
hjá DV hjá Illuga, Mikka og Jónasi, og með
Björgvin sumarlangt, fjögurra ára húsmennska
hjá Fréttablaðinu til vors 2010, og fimm vetra seta
í Kiljunni. Þetta er orðið ágætt.
Ég þakka lesendum mínum og áheyrendum
samfylgdina, almenningur hefur ríka þörf fyrir að
lesefni hans séu gerð skil og metur skrif um bók-
menntir mikils. Um það vitna hundruð samtala
sem ég hef átt í gegnum tíðina við fólk á götunni
sem ég þekki ekki neitt. Ritstjórar skyldu því ekki misvirða þann efnisþátt í sæmilega
læsu samfélagi. Ég þakka mínum mönnum á Fréttatímanum gamanið. -pbb
Að leiðarlokum
Nýjasta Neon-kilja Bjarts er verðlaunuð
skáldsaga Julian Barnes frá í fyrra. Jón
Karl Helgason þýðir og lætur vinna
hans vel fyrir sjónum lesanda. Hér
segir af ungum manni og gömlum, tveir
hlutar sögunnar greina í sundur ævi
hans og höfundurinn talar lágum rómi í
gegnum persónu sína, litilsmetinn ein-
stakling sem um síðir horfist í augu við
hvaða örlögum hann stýrði í fámennum
vinahópi.
Hallgrímur Helgason sem er nokkuð
frekur á pláss á þessari síðu að þessu
sinni, stingur upp höfði í hverri grein
eftir aðra, skrifar í nýtt hefti Stínu um
þessa bók Barnes. Hann kann lítt að
meta þá þvinguðu upprifjun sem Barnes lætur
þennan litla kall ástunda, kemst að þeirri niður-
stöðu að bæling manna með MA-próf úr skapandi
skrifum af Norwich skólanum hafi fátt fram að
færa en bælingu.
Það má stoppa við þann áfellisdóm: miðstéttin
enska svo njörvuð sem hún er, má heita helsti les-
endahópur, jarðvegur breskra skrifa almennt. Ríg-
bundnir í stéttaskiptingu sem er næstum indversk
kljást þessir kauðar við venjulegt, smágervt og
hundleiðinlegt líf múgamanna. Síðastur í þessari
röð var Harold Fry. Líkindin með þessum tveim
sögum eru nokkur. Gamalt erindi stingur sér inn
í kyrrlátt líf og kollvarpar því. Reyndar langt frá
þeim einæðispersónum sem HH hefur mestan
áhuga á í eintalsverkum sínum sem eru flest langt,
langt standöpp. Og þegar lesandinn vill fá hvíld og
kemst burt, er uppistandarinn enn að og vill bara
ekki hætta.
Barnes stendur ekki á palli og hefur hátt. Hann
er muldrandi og sú persóna sem hann dregur hér
upp er vandlega samsett. Það er engin lygi að texti
þessa verks er fágaður. Það er svo aftur spurning
hvaða yndi menn vilja helst bera fram í Neon,
sagan Að endingu er meistaralega sögð en þegar
allt um þrýtur tekur hún hvergi í – manni er skít-
sama af kaldlyndi sínu um þennan gaur og hans
gömlu ástir – nái þær því máli. En litli maðurinn
í bókmenntasögunni hefur lengi setið ofarlega í
hugum manna. Hann er enginn Böddi, en örlög
hans ríma vel við vanmátt tímanna og gefa okkur
eina dæmisögu enn um hvernig hjól tímans velta
fram og aftur, hvað merst undir. -pbb
Litlir kallar og háð örlaganna

Jesúsa, óskamm-
feilin, þverúðug
og skuldlaus
Elena Poniatowska
María Rán Guðjónsdóttir þýddi.
JPV útgáfa, 439 síður. 2012.

Að endingu
Julian Barnes
Jón Karl Helgason þýddi.
Bjartur, 165 síður, 2012.
Elena Poniatowska.
Ljósmynd/NordicPhotos/
Getty Imgaes
Páll Baldvin Baldvinsson.
Sagan er
því á end-
anum ein-
hvers konar
ákall um
skilning,
virðingu og
mannúð.
Julian Barnes.