Fréttatíminn - 28.09.2012, Blaðsíða 12

Ný
ju
ng
!
Ljótur frá MS er bragðmikill og spennandi
blámygluostur. Láttu hann koma þér á
óvart og dæmdu hann eftir bragðinu.
Ljótur að utan
– ljúfur að innan
E ngar takmarkanir eru í íslenskum lögum á fjölda sæðis-gjafa eins karlmanns til tæknifrjóvgunarstöðva eins og Art Medica, sem er sú eina hér á landi. Þetta stað-
festir Hrefna Friðriksdóttir, dósent í fjölskyldu- og erfðarétti í
Háskóla Íslands, sem situr í starfshópi sem móta á reglur um
staðgöngumæður. Hún segir þetta ekki áhyggjuefni, enda séu
börnin ekki talin skyld samkvæmt lögum. Ástríður Stefáns-
dóttir, læknir og dósent við Háskóla Íslands þar sem hún kenn-
ir siðfræði, er á öndverðum meiði. „Áhyggjuefni,“ segir hún.
Í frétt Ríkissjónvarpsins um danskan sæðisgjafa með erfða-
sjúkdóm kom fram að 43 börn hafi verið getin með sæði hans.
Níu þeirra báru gallann og þjáðust af Von Recklinghausen-
sjúkdómnum, sem veldur æxlismyndunum við taugaenda.
En þurfum við Íslendingar að hafa áhyggjur af erfðagöllum?
Ættum við kannski að velta því fyrir okkur hvort rétt sé að
setja í hendur fyrirtækis í einkarekstri að meta hversu mörg
börn á sama aldri megi bera sömu gen – séu í raun hálfsystkini
samkvæmt skilningi margra?
„Rætt hefur verið að takmarka þurfi þennan fjölda. Þessi
danska frétt sýnir það greinilega,“ segir Ástríður. „Það er eitt-
hvað óþægilegt við það að þegar börn getin með tæknifrjóvgun
skoða uppruna sinn séu hundrað önnur með þann sama.“
Hálfsystkini í litlu samfélagi?
„Ertu ekki að grínast?“ segir lesbísk móðir sem leitaði með
unnustu til Art Medica og eignaðist með henni barn. Þær kusu
að greiða ekki sérstaklega fyrir að fá upplýsingar um útlit og
atferli sæðisgjafans, létu það í hendur stofunnar, en völdu fimm
skammta úr þeim sama. Þannig gætu þær, ef þær kysu, eignast
alsystkin síðar. Hún segir þær aldrei hafa velt því fyrir sér að
annað par fengi hugsanlega sæði úr sama gjafa. Heimur sam-
kynhneigðra og barna þeirra sé fámennur hér á landi. Margar
sæki til Art Media, börnin kynnist því vel. Hálfsystkini gætu
því leynst innan hópsins, heillast af hvort öðru og fellt hugi
saman – séu engar reglur til um fjölda sæðisgjafa úr hverjum
og færi tæknifrjóvgunarstofan ekki vel með traustið sem þær
sýni henni.
Hrefna segir lögin klárlega gera ráð fyrir að sæðisgjafinn
tengist ekki börnunum með neinum formlegum hætti. „Hann
er sæðisgjafi. Hann er ekki faðir þessara barna eða ber nein
réttindi eða skyldur og getur ekki gert það gagnvart þessum
börnum. En að um leið og þetta er sagt blossar upp að
hugtökin [faðir og móðir] eru gildishlaðin og menn-
ingarbundin,“ segir hún og bendir á skilgreiningin á að
þau sé ekki alltaf genatísk. Nafnleyndin sé til-
gangur laga um tæknifrjóvgun.
Hvað gaf hann oft sæði?
En væri eitthvað því til fyrir-
stöðu að mæður fái að vita
hversu oft sæði hafi verið nýtt
úr sama karlinum. „Af hverju
ættum við að gera það?“ spyr
Hrefna og bendir á að því þurfi að
fylgja rök. Hvað með þau rök
að börnin geti endað í sam-
búð með hálfsystkini sínu.
„Þetta eru ekki systkin,“
svarar Hrefna þá stað-
föst og vísar í lögin. Gen
myndi ekki tengsl.
Ástríður spyr: „Hvers
vegna ætti ekki að liggja
fyrir hversu oft gjafinn
hefur gefið sæði? Nú
opna ég þá spurningu,“
segir hún. „Í fyrstu
grein Barnalaga segir
Sömu gen, sama sæði, en þó ekki systkin!
Lesbískri móður
tæknifrjóvgaðs
barns er
brugðið eftir að
Fréttatíminn benti
henni á að engar
reglur banna að
sæðisgjafinn megi
gefa ótakmarkað
sæði hér á landi.
Hún spyr sig hvort
hugsað sé út í að
börn vinkvenna
hennar beri ekki
sömu gen. Þetta
sé lítill heimur og
væri þetta ekki
passað gætu hálf-
systkini leikandi
kynnst án þess
að vita af því. Ein
tæknifrjóvgunar-
stofa er á landinu
og er það í hendi
lækna hennar að
ákveða hvort þeir
noti sama sæðis-
gjafann eða fleiri.
Í Danmörku eru 43
börn getin af sæði
sama mannsins.
„Áhyggjuefni,“
segir læknir og
siðfræðingur, sem
vill afnema nafn-
lausar sæðisgjafir.
Lögfræðingur segir
hins vegar að þótt
börn beri gen frá
þeim sama séu þau
ekki systkin.
Kári Stefánsson segir enga réttlætingu
fyrir því að börn sæðisgjafa fæðist með
erfðasjúkdóma hans
„Það er vel þekkt að fólk laðast að
þeim sem líkjast þeim,“ segir Kári Stef-
ánsson, forstjóri Íslenskrar erfðagrein-
ingar. „Þetta er ein af aðferðunum sem
náttúran notar [til að minnka líkur á
genabreytingu].“
En hugnast honum að hugsan-
lega fæðist tíu, tuttugu börn,
jafnvel yfir fjörutíu með sömu
gen án þess að þekkjast. „Mér
finnst það ekki spennandi
hugsun. Heldur öfugt,“ segir
hann og að hann treysti á
tilfinningar sína. „Þó þeim
tilfinningum sem byggja
á því sem ég veit um
erfðafræði. Mér finnst
þessi nafnlausa sæðis-
gjafahugmynd ekki
gallalaus, þó að ég sé
viss um að hún gagnist
einhverjum fjölskyldum.“
Kári bendir á að
velji kona sæðisgjafa sé
helmingur gena barns hennar
tilviljunum háð. „Mér finnst það
í eðli sínu ógnvekjandi – dálítið skerí. En til
eru einfaldar aðferðir í dag til að ganga úr
skugga um að sæðisgjafinn hafi engar erfða-
fræðilegar stökkbreytingar. Maður raðgrein-
ir erfðamengi hans,“ segir Kári og vitnar í
fréttina af danska sæðisgjafanum sem getið
hefur 43 börn, þar af níu með erfðasjúkdóm.
„Í dag er því engin réttlæting á slíku.“
Kostnaðurinn við erfðagreiningu sæðisgjafa
„í byrjun næsta árs“ verði um 250 þúsund
krónur. „Sá kostnaður í heildarmynd þess
sem kostar að koma barni til manns er
kannski ekki mikill.“
En hvað ef hálfsystkin fella hugi saman?
„Það er engin spurning að því fylgir því tölu-
verð hætta. En líkurnar á því að það gerist
út af sæðisgjafa eru tölfræðilega ekki mjög
miklar í okkar samfélagi,“ segir Kári. „En
það gæti gerst.“ - gag
Sækjast sér um líkir
að börn eigi rétt á að eiga föður sínn og móður.“
Þetta eigi við um öll börn fyrir utan þau sem
getin séu með tæknifrjóvgunum. „Af hverju?“
spyr hún og veltir því fyrir sér hvort það sé brot
á jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar.
Hrina dómsmála í huga móður
En ef fjöldi sæðisgjafa væri takmarkaður,
hversu mörg mættu börnin vera? Ástríður segir
enga ákveðna tölu koma upp í kollinn. „En
fyrsta hugsun mín er sú að þau ættu ekki að
vera fleiri en eðlilegt er að einn karlmaður eigi
af börnum yfir ævina.“
Móðirin er slegin yfir þessum vangaveltum.
Hún segist hafa treyst því án nokkurrar um-
hugsunar að Art Medica gæfi aðeins þeim sæði
úr gjafanum og engum öðrum. Hún telur að
forstöðumenn tæknifrjóvgunarstöðva almennt
geti horft framan í margar kærur eftir fimm-
tán, tuttugu ár hafi þeir ekki hugsað fyrir þessu
fyrir foreldra.
Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
gag@frettatiminn.is
Hrefna Sigurjónsdóttir, dósent í fjölskyldu- og erfðarétti í Háskóla Íslands. Ljósmynd/Hari
Skyldir eða ekki? Þessir litlu drengir eru
tvíburar. Ljósmynd/Gettyimages
12 fréttaskýring Helgin 28.-30. september 2012