Læknablaðið - 15.11.1982, Blaðsíða 26

270
LÆKNABLADIÐ
NABLAÐIÐ
THE ICELANDIC MEDICAL JOURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur
68. ÁRG. - NÓVEMBER 1982
SÝKLALYFJAMEÐFERÐ GEGN
ÖNDUNARFÆRASÝKINGUM
Verulegur hluti af stárfi heimilislækna er
að fást við sýkingar í öndunarfærum. Ekki
verður sagt að skortur sé á virkum
sýklalyfjum, sem grípa má til gegn þeim
sýkingum, sem bakteríur valda. Vaxandi
fjöldi sýklalyfja, sem sum hver geta haft
alvarlegar aukaverkanir, svo og viss oftrú,
sem ríkir meðal almennings á lækninga-
mátt pessara lyfja, hefur þó gert veginn til
hóflegrar og raunsærrar notkunar þeirra
vandrataðan. Ef til vill má einnig segja, að
skortur hafi verið á fræðslu frá hlutlaus-
um aðilum.
Sýklalyfjanotkun í nálægum löndum
hefur fram til þessa farið vaxandi, en
ekkert bendir til að tíðni bakteríusýkinga
hafi aukist. Af þessu er sú ályktun dregin,
að sýklalyf séu ofnotuð í vaxandi mæli.
Vitað er að sýklalyfjanotkun var árin
1975-76 mun meiri á hvern íbúa á íslandi
en á hinum Norðurlöndunum.
Þó er hér full þörf á íhaldssemi. Flest lyf
hafa einhverjar aukaverkanir, og þótt
aukaverkanir sýklalyfja séu oftast vægar,
er fyllsta ástæða til að forðast óþarfa lyfja-
gjöf og þar með ónauðsynlegar aukaverk-
anir. Ofnæmi fyrir sýklalyfjum, sérlega
penicillinum og sulfa, er algengt vanda-
mál. Sýnu alvarlegri eru þó breytingar á
bakteríuflórunni í sjúklingnum og um-
hverfi hans, þ.e.a.s. að útrýmt er þeim
bakteríum, sem næmar eru fyrir sýklalyfj-
um, og þannig búin betri skilyrði til
vaxtar ónæmra bakteríustofna og sveppa.
Vaxandi útbreiðslu sýklalyfjaónæmra
bakteríustofna má örugglega telja afleið-
ingu gáleysislegrar lyfjanotkunar. Dæm-
in eru ófá. Penicillinónæmir stafylokokk-
ar voru í fyrstu nær eingöngu valdir að
sýkingum á sjúkrahúsum. Nú er meirihluti
allra stafylokokka, einnig utan sjúkrahúsa
ónæmur fyrir venjulegu penicillini. Sulfaó-
næmir meningokokkar, penicillinónæmir
gonokokkar, ampicillinónæmur Haemop-
hilus influensae og chloramphenicoló-
næm Salmonella typhi eru önnur teikn
þessarar uggvænlegu þróunar. Gagnrýnis-
laus útaustur lyfjanna svo og ónóg stærð
skammta og ef til vill óregluleg taka
lyfsins, er talið auka hættuna á þolmynd-
un. Þessu til stuðnings má nefna, að
chloramphenicolþolandi Salmonella typhi
skaut fyrst upp kollinum í Mexico, þar
sem kaupa má þetta ágæta lyf án lyfseðils.
Vænlegasta úrræðið til að draga úr
ofnotkun sýklalyfja væri vafalaust, að
læknar reyndu að temja sér að leita svara
við a.m.k. tveim spurningum, áður en þeir
hefja lyfseðlaskriftir. í fyrsta lagi; eru
verulegar líkur til að einkenni sjúklings
stafi af sýkingu? Ef svo er, er þá líklegt að
um bakteríusýkingu sé að ræða?
Útbreidd er sú trú, að penicillin lækki
hita, og er sjálfsagt að reyna að leiðrétta
þann misskilning. Öllum ætti að vera ljóst
að hiti getur átt sér aðrar orsakir en
sýkingu, getur auk heldur verið aukaverk-
un sýklalyfja. Það eru alltaf óverjandi
vinnubrögð að meðhöndla einkenni með
sýklalyfjum án þess að mynda sér skoðun
um, hvaða sjúkdómur liggur að baki.
Sjúkdómsgreiningin er auðvitað afger-
andi um hvort gefa skal sýklalyf, hvaða lyf,
og í hvaða skömmtum. Víst getur það
krafist þolinmæði af læknisins hálfu og
tekið verulega lengri tíma en að
skrifa lyfseðil, að sannfæra órólega sjúk-
linga eða foreldra veiks barns um að
ekki sé þörf sýklalyfjameðferðar. Hér er
sem oftar mikilvægast að reyna að ávinna
sér traust sjúklingsins, láta hann skynja að
læknirinn taki ábyrga afstöðu til vanda-
máls hans og að ákvörðun um að hefja