Fréttatíminn - 12.11.2010, Qupperneq 44

Hljómplötuútgefandinn fyrrverandi, Steinar Berg,
hefur í samvinnu við Brian Pilkington sent frá sér þriðju
bókina um ævintýri trölla í Borgarfirði. Í þetta skiptið
er það sjálf Grýla sem verður á vegi þeirra. Steinar
er maður ekki einhamur. Ritstörfin stundar hann í
hjáverkum en hann er hótelhaldari og veitingamaður í
Fossatúni við Grímsá í Borgarfirði og því vel kunnugur
sögusviði bókarinnar. Hringaló og Grýla er sjálfstætt
framhald Tröllagleði og í aðalhlutverki er eins og fyrr
ungtröllið Labbakútur.
Við hótel Steinars er kominn vísir að tröllagarði þar
sem hugmyndin er að koma fyrir styttum af helstu
persónum bókanna. Grýla er þegar risin, en í tilefni af
útgáfu bókarinnar ætlar hún að koma í bæinn í dag,
föstudag, og taka sér bólfestu í Smáralind. -jk
Efst á sölulista bóka það sem af er árinu trónir Stóra Disney mat-
reiðslubókin. Hún geymir 124 uppskriftir fyrir alla fjölskylduna. Þegar
flett er upp á höfundum kemur í ljós að bókin er samin og brotin um hér
á landi þótt hún beri nafn Disneys en Edda
útgáfa selur vörur þessa bandaríska fyrir-
tækis hér á landi. Óskar Finnsson, Sigurður
Gíslason, Stefán Ingi Svansson, Berglind
Sigmarsdóttir, Sólveig Eiríksdóttir og Ebba
Guðný Guðmundsdóttir eiga uppskriftirnar í
bókinni. Gassi tók myndirnar og Marta María
Jónasdóttir er stílisti. Margrét E. Laxness sá
um útlit bókarinnar. Hér er því að finna fyrir-
bærið gömlu góðu kjötsúpuna hans Andrésar
– sem hefur ekki fram að þessu verið kennt
við þann mæta stegg. Bókin er að öllu leyti
frambærileg þótt letur á uppskriftum sé í
minna lagi. -pbb
Grýla og tröllin í BorgarfirðiMatreiðslubók fyrir börn
 Bókadómur Þóra Biskups og raunir ... sigrún pálsdóttir
Þ óra biskups stendur á kili nýrrar ævi-sögu Sigrúnar Pálsdóttur um dóttur Péturs Péturssonar biskups og eig-
inkonu Þorvalds Thoroddsen. Faðirinn var
samtímamaður Fjölnismanna, kvæntist inn
í eina auðugustu ætt landsins um miðja nítj-
ándu öld, hafði mikil áhrif í íslensku samfé-
lagi þess tíma; eiginmaðurinn var fyrsti land-
fræðingur okkar, raunar helsti og merkasti
vísindamaður sinnar aldar, sá eini sem naut
alþjóðlegrar viðurkenningar, maður sem
skóp sér vísindaferil úr engum efnum. Þar
til hann kvæntist Þóru og tók að njóta eigna
hennar.
Við andlát þeirra hjóna á öðrum og þriðja
áratug síðustu aldar gáfu þau persónulegt
skjalasafn sitt til þjóðarinnar og er það varð-
veitt í Þjóðminjasafni.
Þegar Sigrún hefur ævisöguna á óljósri
frásögn af konu þeim samtíða sem sögð var
hafa feikað sína eigin útför, sviðsett andlát
sitt, getur lesandi sem kunnugur er arfi
Þóru og Þorvalds ekki dregið aðra ályktun
en þessa: Þau hjón vildu tryggja sess sinn í
sögunni. En það hefur ekki gengið eftir. Þor-
valdur nýtur ekki enn almennrar viðurkenn-
ingar sem einn hinna stóru í okkar sögu,
saga Þóru er fyrst rakin nú í riti Sigrúnar;
seinnipartur titils verksins „... og raunir ís-
lenskrar embættismannastéttar,“ er ekki
sannnefni þótt í fjölskrúðugu tilvitnanasafni
í bréf Þóru sé víða vikið að því hvað gerist
kringum hana. Þar er til dæmis ekki vikið að
örlögum barna Jóns Péturssonar eða Brynj-
ólfs föðurbræðra hennar. Nú, eða örlögum áa
Elínborgar systur þeirra. Ekki nema tæpt á
örlögum mága móður hennar svo aðeins sé
svipast um í nánasta hring þessa fólks. Þá
er heldur ekki rétt að „margradda frásögn“
geymi bókin; hér er rödd Þóru ráðandi. Enn
síður er rétt að þetta tímabil sögu okkar
sé „hljóðlaust og frosið“. Útgáfa á verkum
sem lýsa því frá síðustu misserum vitnar
einmitt um að það er sprelllifandi: nýlegar
tillögur um sameinuð Norðurlönd eru frá
miðbiki aldarinnar, stofninn í hjálp kvenna
við þá sem minna mega sín liggur þar. Vandi
kvenna að gera sig gildar fari þær einhleypar
um er sá sami þá og nú.
Vantar inn í heildarmyndina
Ævisaga Þóru er merkileg bók, þótt víða
verði brýn þörf höfundar til útskýringa til
trafala sem hún leyfir sér á ágripskenndan
hátt víða. Þótt gögn um Þóru séu óvenjumik-
Raunir Þóru Pétursdóttur
Sigrúnu Pálsdóttur tekst ekki að bregða nema þröngu ljósi á það svið sem hún hefur kosið sér.
Bókin um Þóru opnar samt glugga sem áður var aftur.

Þóra biskups
og raunir ís-
lenskrar emb-
ættismanna-
stéttar
Sigrún Pálsdóttir
280 bls. JPV
44 bækur Helgin 12.-14. nóvember 2010
 Bókadómur spegill Þjóðar njörður p. njarðvík
verðlaunaBók
Hin magnaða bók
Hreinsun eftir Sofi
Oksanen, handhafa
bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs, er í
þriðja sæti metsölulista
Eymundsson.
Sigrún er
reyndar
haldin
pólitískri
afstöðu til
yfirstéttar
þessa
samfélags
sem
stundum
blindar
hana ger-
samlega.
il vantar samt mikið inn í heildarmyndina,
til dæmis um uppvaxtarár hennar eins og
ágrip á bls. 18 og 19 sýnir. Sigrún er reyndar
haldin pólitískri afstöðu til yfirstéttar þessa
samfélags sem stundum blindar hana ger-
samlega: þegar ungar konur í Reykjavík fara
dagleið út fyrir bæinn til að ná sér í jurtir
til að skreyta bæinn þegar stytta Thorvald-
sens er gefin hingað og læra af því mátt
samstöðunnar, stofna í framhaldi Thorvald-
sens-félagið og hefja líknarstarf í þessum
fimmtán hundruð manna eymdarbæ, kemst
höfundurinn að þeirri niðurstöðu að það
geri þær sér til dægrastyttingar en ekki af
kristilegu uppeldi, félagslegri þörf og sam-
hygð. Þar stendur raunar stofninn að því víð-
feðma félagsstarfi kvenna sem hrinti af stað
kvennaskólahreyfingunni (sem löngum hef-
ur verið þyrnir í augum kvennasögufólks),
kröfunni um kosningarétt, stofnun Háskól-
ans og söfnun fyrir Landspítala svo eitthvað
sé nefnt.
Inngróið höfðingjahatur
Auðvitað tilheyrði Þóra yfirstétt, menntaðri
yfirstétt, og hún valdi sér sögulegt hlut-
verk: hannyrðakennsla til að styrkja smá-
iðnað, myndlistarkennsla til að auka veg
lista, sögulegar rannsóknir á myndlistararfi
okkar sem var raunar upphaf rannsókna sem
yngri menn eins og Hörður Ágústsson og
Björn Th. Björnsson byggðu á hugmynda-
fræðilega; arfur íslenskra handmennta og
lista verður ekki skorinn frá sameiginlegum
arfi Evrópu. „Raunir“ Þóru voru því marg-
breytilegar og um margt stóð hún á undan
sinni samtíð, fremst á sínum tíma.
Þess utan ber bókin því vitni að hún var
skemmtileg og lífsglöð kona þótt hún mætti,
eins og allir menn þessa tíma, þola ótímabær
andlát sinna nánustu, veikindi, fjárhagslega
erfiðleika allt í kringum sig. Yfirstéttin ís-
lenska á 19. öld var ekkert of sæl þótt hún
byggi við meiri velmegun en almúgi. Það er
hægur sess fræðimönnum okkar daga að líta
af foragt niður á heldri stéttir, höfðingjahatur
er inngróið í samfélagsskoðun hugvísinda og
byrgir mönnum gjarna sýn.
Fullt gagn er ekki af riti Sigrúnar, það nær
of skammt í breiðari skoðun á samfélaginu.
Henni tekst ekki að bregða nema þröngu
ljósi á það svið sem hún hefur kosið sér: að-
ferðin er ævisöguleg en í þrengra lagi. Ritið
opnar samt glugga sem áður var aftur. Arfar
Boga á Staðarfelli reyndust ýmist vera stofn
embættismannaveldis, varkárir og sérgóðir
hvar í fjórðungi sem þeir voru, hér á landi
eða í Danmörku, eða þá að þeir hurfu inn í
danskar verslunarstéttir. Saga Þóru er ekki
nema glufa inn í þann heim heldri stétta
konungsdæmisins, en um þá glufu má lesa
merkilega og einstaka ævi konu sem nú er
skýrari þótt myndin sé ekki víð.
Hin síðari misseri
hefur Njörður P.
Njarðvík lagt sitt til
umræðu um þjóð-
félagsmál. Hann
er einn þeirra eldri
manna sem sestir
í helgan stein telja
ekki eftir sér að tala
umbúðalaust um
það sem þeim þykir
miður fara í sam-
félagsgerð okkar.
Hann var virkur í
undirbúningi þjóð-
fundar um síðustu
helgi og langt viðtal
birtist við hann á
síðum þessa blaðs í
undanfara þess fyrir
viku.
Njörður hefur
lengi verið einn for-
kólfur í þeirri sveit
manna hér á landi
sem vill sækja sem
mest til Norður-
landa. Hann starfaði
um tíma í Svíþjóð
og í nýútkomnu riti
sínu, Spegli þjóðar,
lýsir hann því yfir
að sænski jafnaðar-
mannaflokkurinn
standi honum næst,
sterk liðsheild í öðru
landi, sem segir
sína sögu. „Persónu-
legar hugleiðingar
um íslenskt sam-
félag“ er undirtitill
Spegilsins. Þetta
er ekki langt rit, í
kiljubroti 143 síður,
en Njörður fer víða,
rekur upphaf sitt
á Ísafirði, hvernig
atvinnurekstur föður
hans var leikinn
í pólitísku róti og
spillingu og hvernig
hann braust til
mennta. Síðan rekur
hann þær samfélags-
breytingar sem
hér hafa
orðið og
eru at-
huga-
semdir
hans
og
skoðan-
ir líklega
mörgum
að skapi.
Hann er
einarður í
skoðun-
um,
glöggskyggn á þá
bresti sem voru
búnir íslensku sam-
félagi og siðavandur.
Spegillinn sem hann
vill vísa okkur á
sýnir þjóð sem tap-
aði áttum frá fornum
gildum og kann ekki
ráð til að komast
aftur á þann veg sem
mörgum þykir nú
gæfulegastur.
Rit Njarðar
er áhrifamikið
aflestrar, honum er
mikið niðri fyrir og
eins og gjarna er
um boðendur sann-
færir hann lesanda
sinn í mælsku sem
er hófleg í beitingu
rökstuðnings. Holl
hugvekja á erfiðum
tímum. -pbb
Andófsraddir

spegill þjóðar
Njörður P. Njarðvík
144 bls. Uppheimar
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is