Læknablaðið - 15.09.1983, Blaðsíða 27

LÆKN ABLADID
205
Útreikningar. Milli yfirfærörar orku og flat-
armálsgeislunar er línulegt samband:
E = C' • A
par sem E er yfirfærð orka, C' er stuðull,
reiknaður af C. Carlsson (8) A er mæld
flatarmálsgeislun. Um stuðulinn C1 gildir, að
stærð hans er háð spennu röntgentækis svo og
deyfingu röntgengeislans.
Hvað snertir geislun og geislaskammt pá er
samband milli pessara stærða:
D = C • X
par sem D er geislaskammtur, C er stuðull
með mismunandi gildi, eftir pví um hvaða
líffæri er að ræða, X er mæld geislun. Stuð-
ullinn C er ákvarðaður með fræðilegum út-
reikningum.
Gert er ráð fyrir, að vefir líkamans nema
bein samsvari vöðva, hvað snertir hömlun
geislunar.
Það er fremur einfalt að reikna út gildi
stuðulsins fyrir líffæri, svo sem skjaldkirtil og
eistu, en mjög erfitt að reikna nákvæmlega
gildi hans fyrir stór líffæri, t.d. brjóst, eða
líffæri, sem liggja djúpt í líkamanum, svo sem
eggjastokka. Petta veldur verulegri óvissu (6).
Hér hafa eftirfarandi gildi verið notuð fyrir
stuðulinn C:
Skjaldkirtill......... C = 0.0084 Gy/R
Brjóst ............... C = 0.0074 Gy/R
Eistu................. C = 0.0084 Gy/R
Eggjastokkar.......... C = 0.0093 Gy/R-
0.0186 Gy/R
Eftir pví um hvaða rannsókn er að ræða.
Sökum pess hve erfitt er að reikna út
geislaskammt fyrir blóðmerg, pá er yfirleitt
gert ráð fyrir línulegu sambandi milli flatar-
málsgeislunar og geislaskammts. Fyrir pær
rannsóknir, sem hér um ræðir, er petta viðun-
andi nálgun. Gildi stuðulsins C eru 0.003 • 10'
4-> 0.015 • 10'4 Gy/R cm2, eftir pví um hvaða
rannsókn er að ræða.
NIÐURSTÖÐUR
Rétt er að gera grein fyrir peim óvissupáttum,
sem áhrif hafa á niðurstöðurnar.
Óvissa í mæliniðurstöðum er minni en 10 %.
Óvissa við útreikning á yfirfærðri orku er
einnig minni en 10 %.
Mesta óvissan liggur í útreikningi geisla-
skammta fyrir einstök líffæri, p.e. ákvörðun
stuðulsins C svo og staðsetningu TLD-mælis.
Veruleg óvissa er pví í peim niðurstöðum, sem
hér verða kynntar. Vert er að benda á, að
aðeins hafa verið framkvæmdar fáar mælingar
í samanburði við pann mikla fjölda í sænsku
rannsókninni, sem niðurstöðurnar verða born-
ar saman við (6), en við framkvæmd hennar
fóru fram púsundir mælinga á 13 sjúkrahúsum.
Þess vegna má ekki taka pær niðurstöður, sem
nú liggja fyrir, of bókstaflega, heldur aðeins
líta á pær sem leiðbeinandi, enda má ætla, að
óvissan á niðurstöðunum geti verið nálægt
50 %. Meðalgildi geislaskammta til einstakra
líffæra, svo og yfirfærð orka eru gefin í töflu 2.
Til samanburðar eru par einnig gefin efri og
neðri mörk á peim niðurstöðum, sem fengust í
sænsku rannsókninni. í töflu 3 eru niðurstöður
pær, er fengust í sænsku rannsókninni. Segja
má, að íslensku niðurstöðurnar séu í samræmi
við pær sænsku, og liggja í flestum tilfellum
milli efri og neðri marka peirra meðalgilda,
sem mældust í sænsku sjúkrahúsunum prettán.
Pó er marktækur mismunur hvað snertir
geislaskammt í eggjastokka við ristilrannsókn-
ir (merkt ristilli), par er munurinn tífaldur.
Einnig er mikill munur á geislaskömmtum á
eggjastokka við ristilrannsóknir frá mismun-
andi tímabilum (merkt rístilli og ristill2). Þenn-
an mikla mismun má skýra við samanburð á
skyggnitíma og fjölda tekinna mynda við
ristilrannsóknir á pessum tímabilum, sjá töflu
4. Virðist pví, sem hér hafi verið um að ræða
Tafla IV. Samanburdur á skyggnitíma og fjölda
tekinna myna við ristil{ og ristil2.
Nr. Fjöldi mynda Ri R2 Skyggnitími (mín.) R, R2
i . 23 14 18
2 . 16 15 17 6.5
3 . 17 13 25 8
4 . 17 12 16 8.5
5 . 10 11 8 7
6 . 15 20 17 11
7 . 14 12 13 8
8 . 14 13 5 9
9 . 14 10 7 5
10 . 17 10 11
11 . 6 4.5
12 . 17 7
13 . 13 6
14 . 18 13
Að meðaltali voru teknar 15 myndir við ristili og 13 við
ristil; 2. Meðal skyggnitími við ristilj voru 12 mínútur og
6.3 mínútur vid ristil2.