Læknablaðið - 15.09.1983, Blaðsíða 38

212
LÆKNABLADID
slímhimnu- og hornhimnubólga með eitlinga-
prota í slímhimnu, bólgu í eyrnakirtilseitlum
og með eða án hvarmabólgu eða útbrota á
augnalokum. Hornhimnubólgan er oft fremur
væg og grunn með punktsárum en stundum
hríslusárum. Bólgan gengur yfir sjálfkrafa, en
talið er, að við pessa sýkingu nái veiran
fótfestu í mánahnoðunni og valdi þaðan end-
urteknum köstum við ákveðin skilyrði, þrátt
fyrir að bæði nægileg mótefni og frumuónæmi
virðist vera fyrir hendi.
Sextán (26 %) sjúklinganna í þessari könnun
höfðu ekki sögu um fyrri köst, en einungis 7
(11%) þeirra höfðu einkenni frumsýkingar.
Tvær skýringar eru helstar á þessu, annars
vegar að margir hafa fengið væga frum-
sýkingu í bernsku eða æsku og hafa gleymt því
með öllu, og hins vegar er í sumum tilfellum
alls ekki um þetta spurt við innlögn. Þessi lága
tíðni frumsýkingar, miðað við tíðni endurtek-
inna kasta, er óvenjuleg. Langflestar kannanir,
sem gerðar hafa verið á augnáblæstri, hafa
leitt í ljós miklu lægri tíðni endurtekinna kasta
og þar með hærri tíðni frumsýkinga. Aðeins
tveir höfundar hafa fundið svipaða tíðni
frumsýkinga í könnunum sínum (6, 9). Er þar í
báðum tilfellum um göngudeildarsjúklinga að
ræða. í öðru tilvikinu voru 24 % sjúklinganna
á aldrinum 0-9 ára, eins og áður er getið. í
nokkrum hluta fyrri kannana er tíðni frumsýk-
inga u.þ.b. 50 % (8, 16, 17). Þær kannanir voru
einkum gerðar á sjúklingum á stofu og/eða á
göngudeildum. í öðrum könnunum var tíðnin
mun hærri eða 60-80% (2, 19, 21). Athyglis-
vert er, að tvær þessara síðarnefndu rann-
sókna voru gerðar á innlögðum sjúklingum
eingöngu (2, 19). Erfitt er að finna skýringu á
þessum mun, en e.t.v. er auðveldara að fá
upplýsingar um fyrri sjúkrasögu og þar með
fyrri augnáblástra hér í fámenninu en víða
annars staðar. Ef hins vegar rætt er um hina
eiginlegu frumsýkingu, þá er tíðnin hér síst
lægri en aðrir hafa fundið. í könnun Norn (6) í
Danmörku voru sjö frumsýkingar meðal 109
sjúklinga (6.4 %), og var áblásturinn á báðum
augum fjögurra þeirra. Thygeson (21) fann, að
4,5 % sjúklinganna í hans könnun höfðu
frumsýkingu. Einn höfundur (7) taldi nýgengi
frumsýkinga vera um 0.7/100.000/ári. Ef ný-
gengið væri hið sama hér á landi, ættu
frumsýkingar að vera samtals 7-8 á hverju 5
ára tímabili, og er það í samræmi við niður-
stöður þessarar könnunar, þó líklega sé tíðnin
hér eitthvað hærri, því ósennilegt er, að flestir
þeir, sem fá frumsýkingu, séu lagðir inn á
sjúkrahús.
Sjúkdómsespandi þættir
Alkunna er, að ýmsir sjúkdómar, meiðsli og
önnur atriði geta framkallað eða stuðlað að
áblæstri á augum og einnig vörum eða kyn-
færum hjá þeim, sem eiga vanda til þess.
Mjög margir þættir hafa verið nefndir í
þessu sambandi, en langalgengasti þátturinn er
sótthiti, venjulega vegna inflúensu eða ann-
arra umgangspesta (faraldra). Næstalgengasta
atriðið er líklega meiðsli á auga. Önnur algeng
atriði eru: Barksterar, sólbruni, kuldi, vindur,
tíðir, ofreynsla, áfengisneysla og svæfing
(skurðaðgerðir). Ýmsir persónuleikaþættir og
tilfinningaátök hafa einnig verið nefnd.
í þessari könnun komu slíkir þættir fram í
sjúkrasögu tæplega 30 % sjúklinganna. Tíðnin
er í samræmi við nýlega danska könnun (8) en
er miklu lægri en við tvær eldri bandarískar
kannanir (9, 21). Við endurskyggna (retrospec-
tive) könnun sem þessa er líklegt, að tíðni
slíkra þátta verði of lág, því sérhver sjúklingur
er ekki spurður skipulega um tilvist þeirra.
Langalgengasta orsökin hér var einhvers kon-
ar umgangssótt eða sýking, 22 tilfelli af 36
(60 %). Fáeinir sjúklingar höfðu orðið fyrir
meiðslum. Erfitt er að meta, hve oft sterar
stuðla að augnáblæstri í þessari könnun. Við
fjórtán innlagnir (15 %) sjúklinga með sár á
hornhimnu hafði sjúklingur notað steralyf fyrir
innlögn, langoftast dropa. Af þessum fjórtán
höfðu fimm aðra þætti í sögunni, sem virkað
geta sjúkdómsespandi og hafa þegar verið
taldir. í a.m.k. níu tilfellum (10 %) gátu sterar
því verið sjúkdómsespandi þáttur, og er það
nokkuð hærra hlutfall en það, sem fram kom í
ofangreindri danskri könnun og eldri amer-
ískri könnun (8, 21).
Sjúkdómsmynd
Flokkun sjúkdómsmyndar sést á töflu III. Um
tíðni frumsýkingar hefur áður verið fjallað. Sé
sjúklingahópnum skipt í tvennt, annars vegar
þá, sem hafa eingöngu yfirborðsbólgu, og hins
vegar sjúklinga með hvort tveggja, yfirborðs-
og djúpa bólgu, eða eingöngu djúpa, sést, að
um 63 % sjúklinganna hafa einhverja bólgu
eða ör í dýpri lögum hornhimnu (stroma).
Borið saman við heimildir (6, 17) virðist þetta
vera fremur hátt hlutfall, þó ein heimiid greini
frá hærri tíðni eftir tilkomu barkstera um 1950
(2). Margir telja, að röng sterameðferð sé
aðalorsök aukinnar tíðni djúprar hornhimnu-