Læknablaðið - 15.11.1983, Síða 7

LÆKNABLAÐID 69,277-285,1983
277
Páll Árdal
SAMÚÐ SEM SKILNINGUR
INNGANGUR
Ég er að sjálfsögu mjög þakklátur forráða-
mönnum Dungalssjóðs fyrir rausnarlegt boð
til að halda hér fyrirlestur um eitthvert efni,
sem tengt er læknisfræðilegri siðfræði. Pað vill
svo til, að þótt ég hafi alla ævi fengist við
kennslu og fyrirlestrahald, hef ég aldrei haldið
fyrirlestur á íslensku í Reykjavík, ef frá eru
taldir þrír útvarþsfyrirlestrar.
Eftir langa umhugsun um val á efni, ákvað
ég að nota þetta einstaka tækifæri til þess að
segja hér frá því, hvað ég hef sjálfur gert og er
að gera, til þess að auka skilning á og bæta
læknishjálþ og hjúkrun. Ég mun tala marg-
raddað, ef svo má að orði komast: með rödd
heimsþekings, kennara, sjúklings og formanns
félags Parkinsonsjúklinga í Kingston, Ontario.
Af þessum sökum verður þetta ekki venju-
legur heimsþekifyrirlestur. Flest dæmin, sem ég
tek máli mínu til stuðnings, eru úr eigin reynslu
og það sem ég segi, er að mörgu leyti miklu
þersónulegra, en venjulega er talið hæfa heim-
sþekilegum vangaveltum. Mér er sagt, að
heimsþekingar eigi að vera háfleygir, en há-
fleyg rödd heimsþekingsins er aðeins ein af
fjórum röddum, sem ég mun nota í dag. Pað er
jafnvel hætt við því að ykkur finnist heim-
spekirödd mín frekar lágfleyg en háfleyg.
Fyrst mun ég reyna að benda á mikilvægi
skilningsríkrar samúðar í hjúkrun og læknis-
hjálp, en um þetta hélt ég fyrirlestur fyrir
nokkrum árum, sem ég nefni á ensku »Of
sympathetic Imagination«. Var fyrirlesturinn
birtur í bók með nafninu Understanding Hu-
man Emotions (Hvers eðlis eru ástríður
mannsins?) Bókin var gefin út af Bowling
Green University í Ohio og er fyrsta bindi í
bókaflokki um nytsama heimspeki.
Síðan mun ég segja frá því hvað ég hef gert
og er að gera til þess að bæta kennslu, ekki
einungis lækna og hjúkrunarliðs, heldur einnig
Níelsar Dungals fyrirlestur 1982. Barst ritstjórn 03/03/83.
Höfundur er prófessor við Queen’s University, Kingston,
Ontario, Kanada.
sjúklinga og almennings, með notkun hljóð-
varps og sjónvarps. Að lokum mun ég leyfa
ykkur að heyra þátt, sem ég kalla á ensku »The
Games«, á íslensku »Leikarnir«. Á ensku
spólunni er inngangur um Parkinsonisma, sem
ætlaður er til þess að auðvelda skilning á
leikþættinum, en ég mun segja nokkur orð um
Parkinsonisma og Parkinsonfélag okkar.
I
Með vísindalegum rannsóknum hefur maður-
inn öðlast þekkingu sem hann hefur notfært
sér til tækniþróunar, en hún gerir mögulegar
margskonar breytingar á gangi mála í veröld-
inni. Tækni eykur vald, en valdi fylgir ábyrgð.
Læknavísindi, svo kölluð, setja mark sitt á líf
manna vegna þeirrar tækni, sem byggð er á
þeim. Nú er hægt að lækna ýmsa smitandi
sjúkdóma með lyfjum og beita flóknum tækj-
um til þess að halda lífi í fólki lengur en áður.
Meiri áhersla er nú lögð á það, að menn beri
ábyrgð á heilsufari sínu. Sjúkdómar eru taldir
miklu oftar sjálfgerðir: menn reykja of mikið,
éta of mikið eða éta ekki rétta fæðu; þjóðfé-
lagið í heild er einnig gagnrýnt fyrir að koma
ekki í veg fyrir mengun umhverfisins, en hún
er talin valda ýmsum kvillum. Langmest áber-
andi er þó sú skoðun, að heilsuleysi sýni ósið-
læti, veika lund eða vítavert hirðuleysi.
Vissulega er það ekkert nýtt að læknar leggi
sjúklingnum prestleg siðaboð. Þannig fékk ég
ekki mikla samúð frá gömlum skozkum lækni,
þegar ég kvartaði yfir magaverkjum. Ég gat
varla búist við öðru. Magaverkir voru mér
makleg málagjöld. Enginn í fjölskyldu hans
hafði nokkurn tímann haft magakvilla, en þeir
reyktu heldur ekki, drukku hvorki bjór né
brennivín, og það sem ef til vill var mest um
vert, átu hafragraut á hverjum morgni.
Þótt vel geti stundum tekist að bæta heilsu
manna, með því að fá þá til að skammast sín
fyrir óhollar lífsvenjur, verður að beita þessari
aðferð með varkárni, því sjúklingar verða
tregari til þess að trúa lækninum fyrir ýmsu