Læknablaðið - 15.11.1983, Síða 10

280
LÆKNABLADID
viðkvæmur, en ég alls ekki. í hans sporum
myndi ég pá ekki hafa pær tilfinningar, sem
hann hefur. Ég mundi pá ekki vera sama hugar
og hann, en pað er einmitt slík samhygð, sem
um er að ræða. Ef til vill er ekki hægt að ná
pessu takmarki algjörlega, en til pess að geta
öðlast skilning á innra lífi annars fólks purfum
við að ímynda okkur að við séum sama eðlis
og sá, sem við reynym að skilja og að við
reynum að ímynda okkur hvernig pað er að
vera hann með hans eðli, styrk og veikleika.
Oft er petta auðvelt vegna pess að flestir
mundu breyta á sama hátt við pær aðstæður,
sem um er að ræða.
Tökum sem dæmi pað sem kom fyrir mig
stuttu eftir að læknar sögðu mér ég hefði
Parkinsonsveiki. Gáfu peir mér L-dópa og
sögðu mér að meðalið mundi líklega bæta
efnasamstillingu í heilanum, en sjúkdómsein-
kenni stöfuðu af röskun á pessari samstillingu.
Ég fór svo að taka L-dópa og varð í fyrstu lítil
breyting á sjúkdómseinkennunum, en ég tók
lítinn skammt í fyrstu. Svo vildi til að kana-
díska heimspekifélagið hélt ársping sitt í Ed-
monton, Alberta petta ár. Á einum fundinum
var ósanngjörn gagnrýni sett fram á kenning-
ar David Humes um skírlífi. Þegar ég stóð
upp til að andmæla pessu, tók allur hægri
handleggurinn á mér að skjálfa og svo einnig
fótleggurinn. Þetta var hin einkennilegasta
reynsla, par sem hugsun mín virtist skýr. Allir
tóku auðvitað eftir pessu og pað var mér
augljóst. Hvernig er líklegt, að menn bregðist
við reynslu af pessu tagi? Er ekki sennilegt að
peir dragi pá áætlun, að Parkinsonisminn hafi
mikið versnað, og að læknum hafi skjátlast,
pegar peir sögðu, að veikin ágerðist mjög
hægt. Sálrænt getur petta haft mjög slæmar
afleiðingar. En vel hefði mátt komast hjá
pessum afleiðingum, ef læknarnir hefðu sagt
mér, að stundum hafi notkun L-dópa í upphafi
pær afleiðingar, að sjúkdómseinkenni virðist
versna mjög, einkum ef sjúklingurinn kemst í
geðshræringu. Læknarnir sýndu hér vöntun á
peim skilningi, sem ég nefni samúð, en er ef til
vill betur nefnt samúðarskilningur. Þeir hefðu
átt að ímynda sér, hvernig pað er að verða
fyrir reynslu af pví tagi sem ég hef lýst. Þeir
kunna að hafa hugsað sem svo, að par eð
pessar aukaverkanir L-dópa endast ekki lengi,
pá sé óparft að segja sjúklingnum frá peim.
Þeir mundu hafa séð pessa ákvörðun í öðru
Ijósi ef peir hefðu sett sig í fótspor sjúklings-
ins.
Þegar samúðin er að verki, verður að taka
til greina, hve mismunandi tilfinninganæmir
menn eru og hve ólíkt mat peirra á verðmæt-
um getur verið. Það er mikið átak fyrir mann,
sem er Iítið mannblendinn, að ímynda sér
sálarástand peirra, sem aldrei eru ánægðir
nema á mannamótum. Ef til vill tekst pessi
tilraun til samúðar aldrei fyllilega, en svo
virðist sem við verðum að setja okkur petta að
takmarki. Þetta er sérstaklega mikilvægt, peg-
ar um er að ræða hjúkrun og læknishjálp við
pá, sem fatlaðir eru eða pjást af sjúkdómum
sem hafa sjúkdómseinkenni, sem augljós eru
öðrum. Hjúkrunarlið, læknar og almenningur
eiga stundum erfitt með að setja sig í spor
pessa fólks, skilja hvernig pví líður. Mér dettur
í hug Mr. Whinney, sem gat ekki komið
hjúkrunarkonunni í skilning um pað, að oft gat
hann gengið óstuddur, en límst svo allt í einu
við gólfið. Það sem honum fannst verst við
petta skilningsleysi var, að hann missti stjórn á
skapi sínu og bölvaði hjúkrunarkonunum, en
eins og hann sagði er hann rakti fyrir mér sína
raunasögu: »Ég bölva fólki yfirleitt aldrei«.
Mr. Whinney féll petta pyngst, svo mikið
prúðmenni var hann. Til pess að geta hjúkrað
Mr. Whinney vel purfti að skilja prúðmennsku
hans; pað var ekki nóg að skilja sjúkdóminn
og áhrif lyfja á sjúklinginn, pótt pað hafi verið
nauðsynlegt líka.
Samúðarfullur skilningur er allt annað en
meðaumkun. Meðaumkun með sjúklingi set-
ur hann í lægri sess, en pað er pað sem mest
parf að varast. Menn geta verið svo hræddir
við að særa pá sem sjúkir eða fatlaðir eru, að
pað særir dýpri sárum en afskiftaleysi. Mr.
Woods er virðulegur aldraður kennari, sem,
eins og títt er um Parkinsonista á orðið dálítið
erfitt með að tala og hreyfingar allar eru mjög
hægar. Hann gat ekki fengið sig til að fara á
skólamót sambekkinga sinna, pví hann vissi að
peir mundu spyrja »Hvað í ósköpunum hefur
komið fyrir pig?« Þegar ég var síðast á íslandi
sagði kona, sem ég mætti á götu við mig:
»Ósköp ertu orðinn fótfúinn, ekki eldri maður
en pú ert«. Frá mér fékk hún svarið: »Þú ert
heppin að vera ekki fótfúnari en pú ert, orðin
petta gömul«. Svarið var dónalegt, en kannske
ekki alveg óeðlilegt. Samúðarríkur skilningur
felur í sér virðingu fyrir innra lífi sjúklingsins
og hann finnur furðu fljótt hvort fólk skilur
hvernig honum líður, hvernig heimurinn lítur
út í augum hans. Að sjálfsögðu er ekki hægt
að hafa nákvæma mynd í huganum af pví