Læknablaðið - 15.02.1994, Blaðsíða 28

70
LÆKNABLAÐIÐ
úr 97% niður í 86%. Þetta þola heilbrigðir
einstaklingar, en sjúkir og slasaðir síður,
og þurfa því súrefnisgjöf. Mikilvægt er að
halda súrefnismettun yfir eða við 90% í
sjúkraflugi. Notkun súrefnismettunarmælis
getur hjálpað mjög við að fylgjast með súrefni
í blóði og hjálpað við mat á súrefnisþörf r
innöndunarlofti (1,4).
Hröðun: Hvort sem sjúklingur er fíuttur í
þyrlu, flugvél eða með sjúkrabíl verka á hann
hröðunarkraftar, mismiklir eftir flutningsmáta.
Þeir verka eftir þremur ásum; lárétt (höfuð-
tær), þversum (hlið til hliðar) og lóðrétt
(bringa-bak) (1,7,8).
í flugvél gætir láréttu áhrifanna mest og
eru þau sterkust við flugtak og lendingu. 1
sjúkrabílum eru sömu kraftar mest áberandi.
Þyrla hefur sig til flugs og lendir lóðrétt
þannig að lárétt hröðun og hraðaminnkun er
ekki eins mikil, en nokkurs konar blöndun
á kröftunum myndast, þeir eru sterkari
en einsleitari og því verður flutningurinn
”mýkri”. Skyndilegar breytingar eru meiri og
ófyrirséðari í bíl en í þyrlu. Því er betra að
flytja sjúklinga sem þola lítið hnjask í þyrlu
(6,8).
Hröðun getur valdið tilfærslu á blóði í
líkamanum og því haft áhrif á blóðþrýsting.
Þessa gætir mest við snarpar breytingar.
Þetta skiptir máli hjá sjúklingum með
óstöðuga blóðrás og einnig hjá þeinr sem hafa
hækkaðan þrýsting innan höfuðkúpu (3,4,7).
Mikilvægt er að læknir láti flugmann vita af
slíku en hann getur þá hugsanlega hagað flugi
með tilliti til þess.
Hávaði, titringur og hitastig: Hávaði um borð
í þyrlum og litlum flugvélum er töluverður.
í þyrlum er hann talinn vera á bilinu 85-95
dB, þar eru heyrnarhlífar því nauðsynlegar,
bæði fyrir áhöfn og sjúklinga. í litlum
flugvélum getur hávaðinn farið upp undir
90 dB í flugtaki (9-11). Hávaði um borð
veldur því að erfitt er að fylgjast með ýmsum
teiknum hjá sjúklingum þar á meðal hjarta- og
lungnahljóðum því notkun hlustpípu er ekki
möguleg. Nauðsynlegt er því að fylgjast vel
með sjúklingum og hafa góða vaktara, og eru
sjálfvirkur blóðþrýstingsmælir, hjartalínurit
og súrefnismettunarmælir nauðsynlegir.
Tjáskipti við sjúkling um borð geta verið erfið
(4,9,12,13).
Titringur á sér stað í öllu flugi, en er
mismikill eftir tegundum loftfara. Áhrif á
mannslíkamann eru mest við lága tíðni (1-
50 Hz) og geta valdið margvrslegum áhrifum
á sjúklinga og þá sem eru óvanir að fljúga.
Helstu einkenni eru þreyta, höfuðverkur,
einbeitingarörðugleikar, skyntruflanir og
ógleði, auk þess sem efnaskipti aukast og
súrefnisþörf vex. Titringur getur og gert
lækni erfitt að annast sjúkling til dæmis getur
verið erfitt að finna púls. Okyrrð í lofti getur
einnig valdið erfiðleikum, því er mikilvægt
að vanda undirbúning fyrir flug og festa allan
búnað vel. Þetta á bæði við um sjúkrabörur
og það sem tengt er við sjúklinginn, til dæmis
æðaleggi (4,7).
Mikilvægt er að hitastig sé þægilegt því auk
þeirra venjulegu áhrifa, sem verða á lrkamann
af völdum hitabreytinga, verkar samspil hita
og titrings á sérstakan hátt. Við hita á sér stað
útvíkkun æða og svitamyndun eykst til að
kæla líkamann. Við kulda og í titringi dragast
æðar saman og svitaframleiðsla minnkar.
Þegar saman fer mikill hiti og titringur geta
áhrif titringsins, það er æðasamdrátturinn.
verið yfirgnæfandi og stjórnun líkamans til
kælinga skerðist (14).
Hafa verður í huga að auk þess að hafa áhrif á
sjúklinginn getur hávaði og titringur haft áhrif
á áhöfnina. Súrefnisskortur getur gert vart við
sig og valdið svima, syfju, skertri dómgreind
og starfsgetu (15).
Onnur atriði: Höfuðáverkum fylgja oft ógleði
og uppköst og eru sjúklingar þá næmari fyrir
flugveiki. Þessir sjúklingar hafa oft lækkaðan
krampaþröskuld og geta umhverfisáhrif í
flugi, til dæmis birta, komið af stað krömpum.
Súrefnisskortur lækkar einnig krampaþröskuld
(1). Sjúklingar með hækkaðan þrýsting innan
höfðukúpu, senr fluttir eru í flugvél, ættu
að snúa þvert í vélinni ef mögulegt er til
að hindra það að þrýstingurinn aukist við
tilfærslu blóðs í líkamanum (1,4,6).
Skútaop geta lokast vegna áverka eða bjúgs,
þannig að loft inni í þeim getur þanist út og
dregist saman eftir breytingum á loftþrýstingi,
og getur það valdið sársauka og jafnvel
súrefnisþurrð í vefjum. Blóðnasir geta verið
fylgikvilli loftþrýstingsbreytinga í flugi (1,6).
Til bóta er að setja tappa í eyru
meðvitundarlausra sjúklinga til að