Læknablaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 6

198
LÆKNABLAÐIÐ 1996; 82: 198-201
Ritstjómargrein
Er þörf forgangsröðunar í
heilbrigðismálum?
Forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu hefur
verið nokkuð vinsælt umræðuefni undanfarið.
Ég hef verið meðal þeirra sem hef gagnrýnt
þessa umræðu fyrir að vera ómarkvissa, tak-
markaða og oft á tíðum ruglandi (1). Færa má
rök að því að heppilegt sé að skoða forgangs-
röðun í heilbrigðiskerfinu eins og hún eigi sér
stað á nokkrum þrepum. Ástæðan er sú að
umfjöllunarefni, rök, vandamál, aðferðir og
lausnir eru ekki endilega þau sömu á öllum
þessum þrepum.
Forgangsröðun í heilbrigðiskerfinu hefur
venjulega verið skipt í þrjú stig eða þrep sem
eru; a) forgangsröðun í meðferð tiltekinna
einstaklinga, b) forgangsröðun innan stofnana
eða landsvæða og c) forgangsröðun fyrir þjóð-
ina alla.
í grein sem birtist nýlega í Læknablaðinu
bætti Torfi Magnússon við fjórða stiginu sem
er skipting fjárlaga en á því þrepi er ákveðið
hve stórum hluta fjárlaga er veitt til heilbrigðis-
mála ár hvert (2). Venjulega er þetta stig for-
gangsröðunar haft fyrir þjóðina alla en stund-
um getur hentað að afmarka það frá hinum.
Á öðru stigi er um að ræða forgangsröðun í
heilbrigðismálum þjóðarinnar. A þessu þrepi á
að taka margar mikilvægar og stefnumarkandi
ákvarðanir, til dæmis hver eiga að vera verk-
efni og markmið heilbrigðisþjónustunnar í
landinu. Á þessu stigi fer fram yfirstjórnin og
samræmingin í heilbrigðiskerfinu. Hér á að
ákveða hvernig fjármagni sem veitt hefur verið
til heilbrigðiskerfisins er skipt til ýmissa verk-
efna; stofnana, nýbygginga, tækjabúnaðar og
Byggt á erindi sem flutt var á umræðufundi Læknafélags
Reykjavíkur 23. nóvember 1995.
jafnvel stöðugilda svo eitthvað sé nefnt. Hér á
að fjalla um verkaskiptingu innan heilbrigðis-
kerfisins, til dæmis milli heilsugæslu, sjúkra-
húsa og einkarekinna stofnana. Hér á að
ákveða hvaða starfsstétt á að vinna hvaða störf
og hvaða starfsstéttir eru nauðsynlegar til að
heilbrigðiskerfið virki eins og til er ætlast. Hér
þarf líka að ákveða hvaða stofnanir eiga að
sinna sérverkefnum sem eru of sjaldgæf eða of
vandasöm til að vinna þau á hvaða stofnun sem
er.
Umræða um forgangsröðun sjúklingahópa á
að fara fram á þessu stigi, það er að segja hvort
einn sjúklingahópur eigi að hafa forgang fram
yfir annan eða hvort veita skuli eina meðferð á
kostnað annarrar. Þessi umræða þarf auðvitað
að vera málefnaleg og taka mið af verkefnum
og markmiðum heilbrigðiskerfisins en má ekki
stjórnast af stundaræsingi.
Forgangsröðun innan landsvœða eða stofn-
ana er millistig milli forgangsröðunar fyrir
þjóðina annars vegar og einstaklinga hins veg-
ar. Hér er um að ræða ákvarðanir teknar af
sveitarstjórnum eða sjúkrahússtjórnum og/eða
heilsugæslustjórnum um það hvaða verkefnum
þær ætli að sinna og hvernig, innan þess ramma
sem þeim er settur af heilbrigðisráðuneyti og
því fjármagni sem til þeirra er skammtað. Hér
myndu einnig vera ákvarðanir um hvernig
stofnanirnar ætli að eyða fjármagni sínu í tæki,
mannafla, lyf, aðstöðu og annað.
Þegar rætt er um forgangsröðun í meðferð
tiltekinna einstaklinga er verið að fjalla um það
hvernig velja skuli milli einstakra sjúklinga
þegar ekki er til nóg handa öllum. Skort getur
hæft starfsfólk, lyf, tíma, aðstöðu eða eitthvað
annað. Skorturinn getur verið tímabundinn
eða varanlegur. Þetta ástand skapast meðal
annars þegar einn læknir þarf að sinna tveimur