Læknablaðið - 15.10.1997, Qupperneq 6

630
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83, 630-3
Ritstjórnargrein
Leikið á ellikerlingu
Að margfalda líkurnar á góðri heilsu
Kostnaður vegna heilbrigðisþjónustu við
aldraða er um það bil þriðjungur af útgjöldum
til heilbrigðismála enda þótt þeir séu aðeins
um 11% af þjóðinni. Árið 2005 má búast við að
um það bil helmingur útgjalda til heilbrigðis-
mála verði vegna aldraðra. Árið 2050 gæti
kostnaður vegna aldurstengdra sjúkdóma hafa
sexfaldast ef ekki koma til frekari lækningar á
sjúkdómum eða fyrirbyggjandi aðgerðir. Mest
fjölgun er nú í öldungahópnum eldri en 85 ára
og gæti fjöldi þeirra hafa þrefaldast árið 2030
og hugsanlega sextánfaldast árið 2050. Öld-
ungar eru líklegastir til að þurfa á langtíma
umönnun að halda, sem er eitt kostnaðarsam-
asta form heilbrigðisþjónustunnar (1).
Ævilíkur hafa vaxið jafnt og þétt á þessari
öld og horfa æ fleiri íslendingar fram á að lifa
um árabil eftir að starfsævinni líkur. Aldraðir
eru nú tiltölulega lágt hlutfall af þjóðinni og
verður svo allt fram til ársins 2015 er barna-
sprengja eftirstríðsáranna kemst á eftirlaun.
Fjöldi 65 ára og eldri vex jafnt og þétt og mun
að öllu óbreyttu hafa nálægt því tvöfaldast árið
2030 og stefnir þá í að aldraðir verði 18% þjóð-
arinnar. Ólíklegt er að hlutfall aldraðra vaxi
mikið umfram það (2).
Ellin einkennist af auknum breytileika ein-
staklinganna vegna flókins samspils erfða- og
umhverfisþátta og minnkaðri hæfni til þess að
bregðast við ytra áreiti og margir verða hrum-
ir. Rannsóknir á þeim sem ná að lifa við góða
heilsu í hárri elli sýna að margt það sem áður
var talið óhjákvæmilegur fylgifiskur ellinnar er
það í raun ekki, heldur gefa heilbrigðir lifnað-
arhættir og hæfileg hreyfing ellinni nýja og
bætta ásýnd (3). Hæfileg líkamsrækt kemst
einna næst því að uppfylla skilyrði þess sem
kalla mætti yngingarmeðal, og nú er vitað að
það er aldrei of seint að byrja (4)! Hver og einn
gerir ekki aðeins vel í því að undirbúa sig fjár-
hagslega til lífs á háum aldri, heldur er ekki
síður mikilvægt að undirbúa sig heilsufarslega.
Einstaklingar, læknar og samfélagið í heild
geta lagst á eitt og aukið til muna líkur þess að
ellin verði eftirsóknarvert æviskeið.
Aldurstengdir sjúkdómar tvöfaldast á fimm
ára fresti eftir 70 ára aldur (5). Eftir miklu er
því að slægjast við að hindra eina tvöföldun. Ef
hættan á einhverjum sjúkdómi við 70 ára aldur
verður 2% í stað 4%, yrði algengi 16% í stað
32% við 85 ára aldur.
I þessu sambandi er rétt að hafa í huga að
margir sjúkdómar tengjast. Pannig er sykur-
sýki tengd heilaáföllum, hjartasjúkdómum og
nýrnabilun. Skortur á kvenhormóni tengist
beinþynningu og æðakölkun. Beinþynning
tengist auknu nýgengi mjaðmarbrota, sem aft-
ur tengist færnitapi og fylgikvillum svo sem
blóðtappa og dauða. Einnig er rétt að hafa í
huga að sum lyf hafa áhrif á marga sjúkdóma
samtímis. Þannig getur meðferð með ACE-
hamlandi lyfjum minnkað skemmdir af völdum
háþrýstings og sykursýki og fækkað heiláföll-
um, hjarta- og nýrnabilunum (6). Kvenhor-
món geta bætt líðan kvenna en einnig fækkað
fylgifiskum beinþynningar og æðakölkunar
(7).
Fyrirbyggjandi aðgerðir gegn algengum
sjúkdómum verða að vera margþættar en einn-
ig einstaklingsbundnar. Hið klassíska dæmi
eru varnir gegn æðakölkun, þar sem ná má
fram margfeldisáhrifum í meðferðinni með því
að lækka háþrýsting og kólesterólgildi, hætta
reykingum og stjórna nákvæmlega meðferð við