Læknablaðið - 15.10.1997, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
631
sykursýki og jafnvel fleiri þáttum, eftir því hver
á í hlut. Slíkar forvarnir eiga sinn þátt í vaxandi
líkum á langlífi. A svipuðum nótum má verjast
heilaáföllum með því að meðhöndla hvfldar-
og slagbilsháþrýsting, lækka kólesteról og
forðast reykingar. Aspirín í lágum skömmtum
gefur verulegan ávinning ef æðakölkun í heila
og hjarta hefur þegar gert vart við sig. Enn-
fremur auka opnar og lokaðar aðgerðir við
kransæðaþrengslum lífslíkur og eins aðgerðir
við hálsæðaþrengslum, ef þau eru á háu stigi og
með einkennum (8). Blóðþynning við gáttatifi
skiptir máli, en ekki síður að stilla meðferðina
nákvæmlega á INR gildi 2-4 (9). Forvarnir á
öllum stigum, fyrsta, öðru og þriðja stigi, skila
árangri og margir hafa þar hlutverk; einstak-
lingurinn, heimilislæknirinn, lyflæknirinn,
skurðlæknirinn og öldrunarlæknirinn.
Öldrunarmat hefur sannað gildi sitt. Sjúk-
dómar aldraðra eru margvíslegir og birtingar-
myndir breytilegar eftir einstaklingum. Grein-
ingarvinna verður skilvirkari og hefur verið
sýnt fram á bætta greiningarvinnu á þunglyndi
og heilabilun. Endurhæfing leiðir til bættrar
færni og lyfjanotkun minnkar gjarnan. Loks
hefur verið sýnt fram á bætta nýtingu á heil-
brigðisúrræðum og aukningu í heimaþjónustu,
en færri innlagnir á sjúkrahús og færri einstak-
lingar þurfa langtímavistun. Öldrunarlækning-
ar hafa því sérstaka þýðingu fyrir bráðasjúkra-
hús, þar sem ná þarf hámarks nýtingu á hverju
rúmi sérhæfðra deilda (10). Öldrunarlækning-
ar gegna lykilhlutverki í skilunum milli sjúkra-
húsþjónustu og langtíma umönnunar, hvort
heldur er í heimahúsi eða á elli- og hjúkrunar-
heimilum. Aldraðir einstaklingar sem eru full-
greindir og endurhæfðir á öldrunarlækninga-
deildum þurfa að eiga greiðan og óhindraðan
aðgang að langtímaúrræðum, þannig að ekki
verði tafir í tilfærslum innan hinna kostnaðar-
sömu hátækni- og bráðasjúkrahúsþjónustu á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri, en slíkar
tafir draga úr afköstum margra deilda, þar á
meðal öldrunarlækningadeilda. Einnig er
ósanngjarnt gagnvart öldruðum að þeir þurfi
að dvelja á sjúkrahúsum, þegar heimilislegri
valkostir ættu við.
Með því að seinka aldurstengdum sjúkdóm-
um sparast umtalsverð útgjöld vegna þessara
sjúkdóma. Vistun aldraðra kostar til dæmis um
sex milljarða króna á ári. Meðalævilíkur á
hjúkrunarheimili eru 3,6 ár og með því að
fresta inntöku um 1,2 ár sparast tveir milljarðar
að öðrum forsendum óbreyttum (11). Ýmsir
útgjaldaliðir heilbrigðiskerfisins í dag leiða til
framtíðarsparnaðar þar sem þeir fela í sér
kostnað við aðgerðir er draga munu úr fötlun
(12). Ef litið er á heilbrigðiskostnað á æviskeið-
inu öllu sýnir sig að síðasta ár ævinnar er kostn-
aðarsamast. Hins vegar hefur verið sýnt fram á
að þessi kostnaður er lægri fyrir aldraða en
unga (1). Með því að fyrirbyggja sjúkdómsein-
kenni og fötlun er því ekki aðeins verið að bæta
líðan og líf fólks, heldur er það einnig fjárhags-
lega skynsamlegt fyrir samfélagið.
Hin mikla fjölgun aldraðra samfara auknum
ævilíkum gerðu það að verkum að ritstjórar
yfir 90 læknatímarita í 33 löndum völdu að
vekja athygli alheimsins á þessu sviði með því
að helga októberhefti blaða sinna þessu mál-
efni. Læknablaðið er eitt þessara blaða. Einn
helsti heilsufarsvandi aldraðra er heilabilun og
er því vel við hæfi að þrjár greinar þessa tölu-
blaðs fjalli um það efni. Einnig er fjallað ítar-
lega um forvarnir.
Fyrsta meðferðarmarkmið hjá öldruðum á
að vera að viðhalda færni og vellíðan. Okkur
ber að sýna öldruðum virðingu og leita eftir
lífsviðhorfum þeirra, ekki síst við lífslok (13).
Á öðrum æviskeiðum getum við ítrekað gildi
forvarna í bættri heilsu á efstu árum. Ef heil-
brigði, færni og meðalaldur eykst vaknar hins
vegar upp sú áleitna spurning hvort eftirlauna-
aldur eigi að hækka.
Láttu hug þinn aldrei eldast eða hjartað.
Vinur aftansólar sértu,
sonur morgunroðans vertu.
Stephan G.Stephansson (1901)
Jón Eyjólfur Jónsson
Pálmi V. Jónsson
HEIMILDIR
1. Lubitz J, Beebe J, Baker C. Longevity and Medicare
expenditures. N Engl J Med 1995; 332; 999-1003.
2. Jónsson G, Magnússon MS. Hagskinna. Sögulegar hag-
tölur um ísland. Reykjavík: Hagstofa íslands, 1997.
3. Rowe JW, Kahn RL. Human aging: usual and success-
ful. Science 1987: 237; 143-9.
4. Fiatarone MA, O'Neill EF, Ryan ND, Clements KM,
Solares GR, Nelson ME, et al. Exercise training and
nutritional supplementation for physical frailty in very
elderly people. N Engl J Med 1994; 330: 1769-75.
5. Bush TL, Miller SR, Criqui MH, Barrett-Connor E.
Risk factors for morbidity and mortality in older pop-
ulations: an epidemiologic approach. In: Hazzard WR,
Andres R, Bierman EL, Blass JP, eds. Principles of
Geriatric Medicine and Gerontology. 3rd ed. USA:
McGraw-Hill, 1994.