Læknablaðið - 15.10.1997, Blaðsíða 51

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
671
Table VII. Centenarians in Iceland.
Years at birth (cohorts) Percentage of total population surviving to the age of 100
1831—40 0.06
1841-50 0.08
1851-60 0.11
1861-70 0.12
1871-80 0.17
1881-90 0.39
uð jöfn fyrstu fjóra áratugina en svo tvöfaldast
fjöldi þeirra hlutfallslega á síðasta fæðingar-
áratugnum (tafla VII). Ber það vitni um góðan
aðbúnað aldraðra á íslandi borið saman við
aðrar þjóðir (40). Ástæða þess að ekki er farið
aftar en til ársins 1831 er sú að eldri heimildir
eru ekki taldar nægilega traustar.
Umræða
Ætla má að hin aukna lifun íslensku þjóðar-
innar um og fyrir aldamót hafi aðallega orðið
til vegna bætts efnahags og almennrar rnennt-
unar. Margar síðari tíma rannsóknir hafa sýnt
að tekjur og menntun fólks hafa góða fylgni við
aukna lifun. Á síðari hluta 20. aldarinnar óx
tæknivæddri læknisfræði verulega fiskur um
hrygg og mun hlutverk hennar fara vaxandi í
framtíðinni. Víst er að hún kemur öldruðum til
góða og mikilvægt er að þeir hafi greiðan og
góðan aðgang að heilbrigðisþjónustunni. Vægi
sérhæfðra öldrunarlækninga þarf einnig að
aukast til þess að heilbrigðisþjónusta við aldr-
aða verði í senn skilvirk og hagkvæm.
Öldrunarlækningar hafa haslað sér völl á ís-
landi og þar eru forvarnir hafðar í fyrirrúmi líkt
og hjá mörgum öðrum sérgreinum. Forvarnir
geta verið margvíslegar, allt frá almennum
upplýsingum og fræðslu til endurhæfingar eftir
sjúkdómsáföll. í menningu okkar ríkir sterkur
vilji til að koma náunganum til hjálpar og að
fyrirbyggja heilsubrest, jafnvel þótt síðar verði
á ævinni. Fleiri eru til kallaðir en útvaldir og
nægir í því sambandi að nefna kukl og skottu-
lækningar sem mikið framboð er af. Einnig
sýnir sú mikla sala á margvíslegum undraefn-
um sem eiga að bæta líðan og fyrirbyggja sjúk-
dóma að eftirspurn er fyrir hendi. Á sama tíma
eru margar þekktar leiðir til árangursríkra að-
gerða í forvarnarskyni vannýttar og benda má
á meðferð við blóðþrýstingi og blóðþynningu
sem verulega er ábótavant. Þörfin fyrir líkams-
rækt er mjög vanrækt og fæðuval, vítamín- og
hormónanotkun mætti stórum bæta meðal
aldraðra (41).
íslendingar hafa þurft að aðlagast miklum
þjóðfélagsbreytingum á skömmum tíma (42).
Þjónusta fyrir aldraða hefur verið skipulögð á
fjölþættan hátt og rannsóknum í læknavísind-
um fleygt fram. Aðstæður á íslandi falla vel að
faraldsfræðilegum athugunum og vandað er til
vinnubragða. Sem dæmi má nefna eina af fjöl-
mörgum rannsóknum Hjartaverndar þar sem í
ljós kom að púlshraði hjá miðaldra Islendingi
tengdist bæði líkamsþyngd, húðklipuþykkt,
kólesteróli og þríglýseríðum í sermi, fastandi
blóðsykri, blóðrauða, blóðþykkt, sökki, blóð-
þrýstingi og reiknaðist einnig sem sjálfstæður
áhættuþáttur (43). Þær erlendu rannsóknir
sem gerðar hafa verið á forvarnarstarfi eru
misjafnar að gæðum. Að mati tveggja stjórn-
skipaðra nefnda frá Kanada og Bandaríkjun-
um, er fjölluðu um forvarnarstarf, fengu
aðeins þrjú atriði í forstigsforvörnum fyrstu
einkunn fyrir fullnægjandi rannsóknir og önn-
ur þrjú atriði í annars stigs forvörnum (19,20).
Þrjú fyrri eru um árangur reykbindindis og
áhrif bólusetninga við inflúensuveiru og við
lungnabólgusýklum. Seinni atriðin voru fjöl-
þáttameðferð við byltum, skimun fyrir brjósta-
krabbameini hjá konum til 69 ára aldurs og
heimahjúkrun til að draga úr óhóflegri stofn-
anavistun (3).
Eitthvað það hættulegasta í lífinu er að eld-
ast og sú áhætta vex stöðugt svo að tiltölulega
snemma á ævinni yfirgnæfir hún alla aðra
áhættuþætti sem litið er til í forvarnarstarfi. Á
efri árum verður stundum að taka tillit til „ólif-
aðrar meðalævi" þegar afstöðu þarf að taka til
meðhöndlunar alvarlegs sjúkdóms. Á sama
hátt verður að gera þær kröfur til forvarnar-
starfs fyrir aldraða að það sé markvisst (44). Á
sama tíma þurfa margir aldraðir aðstoð við að
glíma við einangrun og þarfnast hvatningar til
félagslegra samskipta og líkamsræktar. Ótal
öðrum mikilvægum atriðum hafa heldur ekki
verið gerð skil í þessari grein en mikilvægt er að
einstaklingarnir haldi sínu sjálfsforræði sem
lengst og hafi jafnframt greiðan aðgang að
þeirri þjónustu sem þeir óska.
Starf öldrunarlæknisins beinist að forvörn-
um og felst í því að greina til hlítar þá læknan-
legu sjúkdóma og kvilla sem hinn aldraði kann
að hafa, viðhalda og efla líkamlega og andlega
færni aldraðs fólks og stuðla að sem bestum
aðbúnaði þannig að það fái notið sín til fulls.