Læknablaðið - 15.10.1997, Síða 64

682
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
geðbrigða. Þegar eru þekkt
milli 60 og 70 þessara efna og
þau bera ýmis nöfn, svo sem
hormón og endorfín, taugaboð-
berar og vaxtarþættir. Þau
gegna mikilvægu hlutverki við
stjórn ónæmiskerfisins og þau
tengja og samhæfa geðbrigði,
hugarstarf og líffræðileg ferli.
Þannig telur Candace Pert (5)
við National Institute of Mental
Health í Maryland að innkirtla-
kerfið, ónæmiskerfið og tauga-
kerfið myndi samfellt geðvef-
rænt mynztur.
Þetta nýja hugtak um skilvit,
það er ferli þekkingar, er miklu
víðtækara en þau hugtök um
hugann sem áður hafa komið
fram og það sem meira er, að í
því felst að hugurinn er ekki
bundinn heilanum. Hugtakið
nær yfir skynjun, geðbrigði, at-
ferli og athafnir - allt ferli lífs-
ins. Að þvíermannverurvarðar
nær hugtakið til tungumálsins,
meðferðar hugtaka og allra
annarra eiginda mannlegrar vit-
undar. í því tilviki er rætt um
vitsmuni í stað skilvits.
Nýtt hugtak og ný viðhorf
Samkvæmt kenningunni um
lifandi kerfi er þannig gert ráð
fyrir því, að hugurinn sé ekki
staðbundin eining heldur ferli.
Með öðrum orðum: það afl sem
skipuleggur lífkerfin, á öllum
stigum þeirra, er hugarstarfið.
Samskipti lífvera, plantna, dýra
og manna við umhverfi sitt eru
skilvitleg samskipti.
Hugur og efni virðast ekki
lengur heyra til tveimur aðskild-
um heimum, heldur er litið svo
á að þeir séu aðeins mismun-
andi horf eða víddir sama lífs-
fyrirbæris.
Kenning þeirra Maturana og
Varela fela í sér róttækt hugtak
um hugann. Hún vekur vonir
um að endanlega verði hægt að
sigrast á þeim vanda sem
Descartes olli með hugmyndum
sínum um aðskilnað hugar og
líkama.
Hugmyndir Pert neyða okkur
hins vegar til þess að endur-
skoða, hvað við eigum við þegar
við tölum um geðvefrænar rask-
anir og hvað það er sem við er-
um að flokka, þegar við tölum
um geðraskanir og skyld heil-
brigðisvandamál.
Hvað er verið að flokka?
í sumum geðröskunum eru
orsakirnar eða sjúklegu ferlarn-
ir þekkt. Þannig hafa í vefænum
geðröskunum fundizt þættir
sem nauðsynlegir eru til þess að
þróa og viðhalda röskunum.
Hins vegar er hitt miklu algeng-
ara að orsakirnar séu óþekktar.
Meðan svo er verður að sætta
sig við að geta aðeins lýst geð-
röskunum með því að draga
fram klínísk auðkenni þeirra.
Er þá greint frá sérkennandi
einkennum, svipkennum og at-
ferlisteiknum sem auðvelt er að
bera kennsl á. Þar á meðal eru
vistarfirring, lyndistruflun eða
skynhreyfiórói.
Þegar talað er um geðröskun
ber alls ekki að skilja það svo að
hver röskun sé skýrt afmörkuð
eining. Þá ber og að varast að
halda að við flokkun geðrask-
ana sé verið að draga fólk í
dilka, því í rauninni er verið að
flokka kvilla sem hrjá fólk.
Algengur misskilningur er
einnig sá, að allir sem sagðir eru
vera með sömu geðröskunina
séu líkirí öllum aðalatriðum. Þó
svo að fólkið sem þannig er lýst
eigi greiningarsvipkenni rösk-
unarinnar sameiginleg, getur
það verið sundurleitt í öðrum
atriðum og það getur haft áhrif
á klínískan gang, meðferð og
horfur.
Þess vegna er mikilvægt að
gleyma aldrei því sem Wulff og
félagar leggja svo ríka áherzlu á
í Heimspeki læknisfræðinnar,
að sjúklingar okkar eru mann-
verur, sem hugsa, hafast að,
vona og þjást.
Athugasemdir og tilvitnanir
1. Örn Bjarnason. Siðfræði og
siðamál lækna. Reykjavík:
Iðunn, 1991. Sjá þriðja kafla:
Náttúrukerfi og ný sjúk-
dómsímynd, s. 51-60.
2. CapraT. TheTurningPoint.
Science, Society and the Ris-
ing culture. New York: Si-
mon & Schuster, 1982.
3. Capra T. The Web of Life. A
New Scientific Understand-
ing of Living Systems. New
York: Anchor Books. Dou-
bleday, 1996.
4. Maturana H, Varela F. The
Tree of Knowledge. Boston:
Shambhala, 1987.
5. Pert C. The Chemical Com-
municators. Interview with
Biil Moyers. Healing and the
Mind. New York: Dou-
bleday, 1993.
6. Jónas Pálsson, Sigríður Þ.
Valgeirsdóttir, Þuríður Þ.
Kristjánsdóttir. Orðaskrá úr
uppeldis- og sálarfræði. ís-
lensk-ensk. Ensk-íslensk.
Orðanefnd Kennaraháskóla
íslands tók saman. Reykja-
vík: íslensk málstöð, 1986.