Læknablaðið - 15.02.1998, Side 7

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
95
vinnuveitandann, það er ríkisvaldið um að
greiða heilsugæslulæknum fyrir öll skyldustörf
þeirra utan dagvinnutíma með sama hætti og
læknum á sjúkrahúsum. Barátta ungra lækna
um síðastliðin áramót snerist einnig að miklu
leyti um greiðslur vegna yfirvinnu.
Vaktaálagið
Þjóðfélagið hefur tekið örum breytingum á
síðustu áratugum. Næturnar eru ekki lengur al-
mennur svefntími þorra fólks heldur er stór
hluti þess við ýmsa iðju eða skemmtan á nótt-
unni. Almenningur gerir einnig meiri og meiri
kröfur um fullkomna heilbrigðisþjónustu allan
sólarhringinn. Þetta hefur leitt til þess að það er
meira að gera á vöktum sjúkrahús- og heilsu-
gæslulækna en áður þekktist bæði hérlendis
sem erlendis (3-5). í Bretlandi hafa til dæmis
kröfur um læknisþjónustu utan venjulegs dag-
vinnutíma fimmfaldast á síðastliðnum 25 árum
(6).
Eins og að ofan greinir hafa samningar um
sérstakar greiðslur fyrir vaktir tekið langan
tíma. Umræða og samningar lækna um lág-
markshvíld og fjölda vakta á mánuði, líkt og í
fyrrnefndum vökulögum sjómanna, eru hins
vegar á algjörum byrjunarreit hér á landi. Árið
1990 náðu Sænska læknafélagið og heilbrigð-
isyfirvöld (Landstingsförbundet) samkomulagi
um viðmiðanir fyrir vaktavinnu (7). Þar stend-
ur meðal annars að sjúkrahúslæknar standi ekki
gæsluvakt (bundna vakt) oftar en sjöunda
hvern sólarhring og fái þá frí að minnsta kosti
helming dagsins eftir vakt. Einnig eiga þeir að-
eins að taka bakvaktir þriðja til fimmta hvern
dag, eftir því hversu ábyrgðamikil vaktin er.
Danskir heimilislæknar náðu fram róttækum
vinnuverndarákvæðum árið 1992 (8,9). Þar
þurfa heimilislæknar ekki að vera á næturvakt
oftar en einu sinni á 35 daga fresti og ekki oft-
ar en 15 sinnum á kvöldvöktum (frá kl. 16.00
til 22.00) á sama tímabili.
Fjöldi lækna og annarra heilbrigðisstarfs-
manna hafa mikla vaktabyrði hér á landi (3) en
fáir geta stært sig af því að þetta séu uppgrip og
margir hafa alls ekkert val um það hvort þeir
geti fækkað vöktum, nema þá aðeins með því
að flýja úr starfi. Sem dæmi má nefna að í fá-
mennum læknishéruðum hér á landi (innan við
2000 íbúar) þurftu 27 af 32 heilsugæslulæknum
(84%) að vera á vakt í 14 sólarhringa eða meir
í hverjum mánuði (3). Menn una því ekki leng-
ur glaðir við sitt. „Vaktahetjur" eru ekki lengur
hetjur, heldur nefndar vakthundar. Hetjudýrk-
unin var kannski bara „plat“ sem meðal annars
Fjölnismenn notuðu sem áróður í sjálfstæðis-
baráttu íslendinga.
Ef til vill verða tilskipanir Evrópusambands-
ins frá 1993 helsta haldreipi íslenskrar lækna-
stéttar í vaktamálum en þar eru ákvæði um lág-
markshvíldartíma, daglega - vikulega og ár-
lega - og viðunandi hlé (10). Félagsmálaráðu-
neytið (það íslenska vel að merkja) auglýsti á
síðasta ári (Stjtíð. B nr. 285/1997) að í tengsl-
um við EES samninga hefði verið ákveðið að
hrinda í framkvæmd tilskipunum Evrópusam-
bandsins (93/104/EB) (10) um skipulag vinnu-
tíma í tengslum við kjarasamninga. Þessi
ákvæði ganga heldur lengra en fyrri lög frá
1980 um aðbúnað hollustuhætti og öryggi á
vinnustöðum (lög nr. 46/1980). Þessi ákvæði
ná að vísu ekki til lækna en vonandi líður ekki
á löngu þar til röðin kemur að þeim.
Vaktaskylda og vaktabyrði ýmissa lækna í
dag tilheyrir fortíðinni. Breytingar til nútíma
vinnuálags eru forsenda eðlilegrar þróunar og
mönnunar í læknastétt um land allt á næstu
árum.
Jóhann Ág. Sigurðsson
HEIMILDIR
1. Júlíusdóttir LV. Réttindi og skyldur á vinnumarkaði. 2 útg.
Reykjavík: Alþýðusamband íslands, 1997.
2. Amórsson V. Kjaramál íslenskra sjúkrahúslækna síðastlið-
in 25 ár. Læknablaðið 1970; 56: 57-63.
3. Ólafsson G, Sigurðsson JA. Vaktir í heilsugæslunni.
Læknablaðið 1997; 83: 294-301.
4. Heath I. General practice at night. The public must decide
what sort of service it wants. BMJ 1995; 311: 466.
5. Beecham L. Night calls should be limited to genuine em-
ergencies say GPs. BMJ 1994; 308: 1387-8.
6. Salisbury C. Visiting through the night. BMJ 1993; 306:
762—4.
7. Lakarinformation 96/97. Jour och beredskap. Stockholm:
Sveriges lakarförbund, 1997: 42.
8. Olesen F, Jolleys JV. Out of hours service: the Danish
solution examined. BMJ 1994; 309: 1624-6.
9. Christensen MB, Olesen F. Vaktlægeordninger i Norge,
Sverige, Finland og Danmark. Nord Med 1995; 110:
127-31
10. Tilskipun Evrópusambandsins 93/104/EB 1993. Stjórnar-
tíðindi EB Nr. 1. 307/1993.