Læknablaðið - 15.02.1998, Blaðsíða 15

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
103
kalkneyslu að nokkru leyti einfaldara en á
mörgum öðrum næringarefnum þar sem 80%
kalksins kemur úr mjólk og mjólkurvörum
(27) . Vissulega ber að taka mið af að þessi
rannsókn er þversniðsrannsókn og endur-
speglar því aðeins tengsl kalkneyslu síðustu
þriggja mánaða við beinmagnið.
D-vítamín: D-vítamín eykur frásog kalks og
fosfats úr meltingarvegi og tryggir þannig
nægilega þéttni kalks og fosfats í blóði og þar
með útfellingu þessara jóna í beinvef. Ekki
hefur sannast að D-vítamín eða virkar afleiður
þess hafi bein áhrif á beinvefinn, enda þótt við-
taki fyrir l,25(OH)2D sé á yfirborði osteoblasta
(28) . 25-OH-D hefur hins vegar verið álitinn
besti mælikvarði á D-vítamínbúskap líkamans
(11). Rannsókn á eldra fólki bendir til að æski-
leg þéttni 25-OH-D í blóði sé vel ofan við 25
nmól/L þar sem neðan þessara marka kom fram
öfug fylgni milli 25-OH-D og þéttni kölkunga-
hormóns í blóði en hækkandi þéttni þess getur
stuðlað að auknu beinniðurbroti (11,29,30).
Sumar rannsóknir á miðaldra konum hafa einn-
ig bent til jákvæðrar fylgni milli beinmagns og
þéttni 25-OH-D í blóði (31). í þessari rannsókn
á 16-25 ára konum fannst hins vegar engin
fylgni milli 25-OH-D í blóði og beinmagns
þrátt fyrir að þéttni 25-OH-D væri mjög mis-
munandi, eða á bilinu 2-100 nmól/L. Einungis
lítill hópur var hins vegar undir 10 nmól/L.
Þetta gæti því bent til að á þessum aldri, 16-25
ára, nægði lægri þéttni af 25-OH-D í blóði en
meðal aldraðra. Þetta gæti skýrst af meiri
virkni D-vítamíns meðal ungra eða að aðrir
þættir hefðu þarna áhrif til að tryggja nægilegt
frásog kalks og fæðu, til dæmis vaxtarhormón
sem sýnt hefur verið fram á að eykur frásog
kalks (32) og er mun hærra á þessu aldursskeiði
en meðal aldraðra.
Athyglisvert er að samkvæmt niðurstöðum
okkar virðist einungis innan við 10% af D-
vítamíni í blóði íslenskra kvenna, bæði að
hausti og síðla vetrar, koma úr fæðu. Hafa ber
þó í huga takmarkanir neyslukannana í þessu
sambandi. Þetta eru reyndar svipaðar niður-
stöður og í erlendum rannsóknum frá suðlægari
löndum (33). Talsverður hluti kvennanna (15-
18,5%) var neðan við 25 nmól/L í 25-OH-D
þéttni og flestar þeirra neyttu minna en 10 pg af
D-vítamíni á dag. Þessar niðurstöður benda því
til að 10 pg sé nægilegur skammtur af D-
vítamíni í fæðu til að tryggja æskilega þéttni
25-OH-D í blóði. Þetta er sá skammtur sem
mælt hefur verið með í mörgum löndum (16),
meðal annars af Manneldisráði Islands.
Dagsbirtan og notkun sólarlampa virðist því
vera mun sterkari þáttur í ákvörðun 25-OH-D
gildis í blóði íslenskra kvenna.
Ekki verður fullyrt af einni mælingu á 25-
OH-D í blóði hvort langvarandi lág þéttni þess
kunni ekki að koma niður á beinstyrkleika til
lengdar og til þess að svara þeirri spurningu
þarf vissulega langtímarannsóknir. Niðurstöður
þessarar rannsóknar benda hins vegar til þess
að sérstaklega síðla vetrar sé D-vítamínskortur
(hypovitaminosis D) (innan við 25nmól/L)
mun algengari hérlendis en víðast annars
staðar. A hinum Norðurlöndunum hefur þessi
hundraðshluti til dæmis verið á bilinu 4-9% að
vetri (34-36) samanborið við allt að 18,5%
hérlendis. Hugsanlegt er að mikil kalkneysla
hérlendis vegi að einhverju leyti upp á móti
þessum skorti.
Engin fylgni fannst heldur milli beinmagns
og prótínneyslu, sem var mikil hjá þessum
aldurshópi (82-94 g á dag) eins og almennt er
hérlendis. Há prótínneysla eykur hins vegar
kalkútskilnað í þvagi og kann því að vera
óæskileg að vissu leyti (37). Þess vegna var
einnig litið á hlutfall kalks og prótíns í fæðu í
samanburði við beinmagnið og hafði það held-
ur ekki áhrif á beinmagnið.
Samkvæmt niðurstöðum okkar virðast því
aðrir næringarþættir en hugsanlega kalkneysla
ekki hafa mikil áhrif á beinvöxt á aldurs-
skeiðinu sem hér var rannsakað. Hvort þessir
þættir hafi meiri áhrif á yngri aldurshópa þar
sem beinvöxtur er hraðari verður hins vegar
ekki fullyrt. Meðalkalkneysla hér er vissulega
góð en ítarlegri rannsóknir á D-vítamínbúskap
íslenskra ungmenna virðast brýnar.
Líkamsbygging og líkamshreyfing: Margar
erlendar rannsóknir á mismunandi aldurshóp-
um hafa bent til aukins beinmagns með aukinni
líkamsþyngd (38,39). í rannsókninni sem hér er
greint frá höfum við sundurgreint tengsl bein-
magns og líkamsfitu annars vegar og mjúkvefja
hins vegar sem að talsverðu leyti endurspegla
vöðvamagn (45-60%) (39). Við fundum mun
meiri fylgni við mjúkvefjamagn en fitumagn.
Að hluta til gæti þetta skýrst ef sömu
erfðaeiginleikar ákvarða beinmagn og vöðva-
magn. Hins vegar fannst verulega marktæk
fylgni milli mjúkvefjamagns og líkamshreyf-
ingar (r=0,20-0,46, p<0,05) sem bendir til
áhrifa hreyfingar á vöðvamassann. Það verður