Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1994, Qupperneq 8

8
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
í kírurgíska akademíinu í Kaupmannahöfn, enda
þurftu þeir að taka examen artium til að fá Garð-
styrk og geta dvalið þar (2).
Jón Sveinsson tók við landlæknisembætti 1780,
tæpu ári eftir fráfall Bjarna Pálssonar. Hann tók
fjóra nemendur, en aðeins tveir luku prófi. Eftir
það lauk enginn þeirra nemenda sem landlæknar
höfðu prófi, enda voru ákvæði um læknakennslu
felld úr erindisbréfi landlæknis 25. febrúar 1824
(2). Mjög fáir fóru utan til náms í læknisfræði, svo
að innlenda lækna vantaði sárlega.
Læknakennsla hefst á ný
Þegar Alþingi var endurreist 1845, tók það
læknamálið fyrir og var þá ýmsum ljóst, að ekki
fengist viðunandi lausn á því fyrr en komið hefði
verið á innlendri læknakennslu og reistur spítali í
Reykjavík. Jón Sigurðsson forseti talaði fyrir mál-
inu á Alþingi þegar árið 1845:
„Læknar eru hér mikils til offáir, en vér fáum
þá aldrei nógu marga nema því aðeins, að þeir nái
að fá menntun hér á landi. Þau laun, sem lœknar
hafa nú, eru svo lítil, að vér þurfum aldrei að
vœnta, að margir duglegir menn takist á hendur að
nema svo umfangsmikla vísindagrein í öðru landi
og standa svo í örðugum embœttum fyrir jafnlítil
laun. Á hinn bóginn verður örðugt að launa svo
mörgum lœknum, sem vér þurfum, svo vel sem
þörfvœri á til að ná duglegum mönnum íþá stétt. “
Og ennfremur sagði Jón: „Þess er og nákvœmlega
að gœta, að í háskólakennnslunni í Kaupmanna-
höfn er í þessari grein ekki litið til íslands þarfa
eins og líka hins, að eðli sjúkdómanna og manna
sjálfra, lifnaðarhœttir og sérhvað eina er öldungis
ólíkt í Danmörku og á íslandi. “ (4).
Þáverandi landlæknir hafði verið mjög andvíg-
ur innlendri læknakennslu og fékk þingið til að
samþykkja að héraðslæknar mættu kenna nokkr-
um greindum og nærfærnum mönnum lækningar,
svo að þeir yrðu færir til að veita fyrstu hjálp (2).
Jón Hjaltalín, sem varð landlæknir 1855, barð-
ist ötullega fyrir innlendri læknakennslu og að
komið yrði upp sjúkrahúsi í Reykjavík þar sem
stúdentar gætu fengið kennslu og reynslu. Hann
vildi að nemendur sínir fengju full lækninga- og
embættisréttindi, þó svo að hann byrjaði kennslu
1. október 1860 undir því yfirskini að um heimil-
aða hjálparlæknafræðslu væri að ræða. I ágúst
1862 gaf konungur út úrskurð þar sem hann féllst
á, að landlæknir héldi uppi læknakennslu, sem
lyki með prófi, svo að kandídatar gætu orðið hér-
aðslæknar. Stúdentspróf var gert að inntökuskil-
yrði og námsgreinum fjölgað. Auk þeirra greina,
sem tilteknar voru í instruxi landlæknis frá 1760,
skyldu stúdentar fá fræðslu „íhinum nýrri vísind-
um lœknisfrœðinnar, svo sem Chemie (uorganisk
og organisk), chemiskri sjúkdómafrœði, almennri
heilbrigðisfræði (hygieine publique), meðalaverk-
unarfrœði (Pharmakologie og Pharmakodyna-
mik), medicina forensis og því er þurfa þœtti, til
þess aðþeirgœtu velgegntstöðu sinni". Burtfarar-
próf skyldi vera opinbert samkvæmt reglum sem
landlæknir getur komið sér saman um við heil-
brigðisráðið í Kaupmannahöfn (2). Fyrsti kandí-
datinn, Þorvaldur Jónsson, brautskráðist eftir
þriggja ára nám, en hann hafði áður verið þrjú ár
við Hafnarháskóla. Hann varð síðan héraðslækn-
ir á ísafirði til síðustu aldamóta. Jón kenndi einn
til 1868 er hann fékk aðstoðarkennara, Jónas Jón-
assen, síðar landlækni. A þeim 16 árum, sem
læknaskóli Jóns Hjaltalín starfaði, útskrifuðust
þaðan 13 kandídatar og fóru allir nema tveir utan
til framhaldsnáms eftir próf.
Fyrsta kennslusjúkrahús landsins tók til starfa
8. október 1866. Eftir að húsið hafði verið endur-
byggt tveimur árum síðar, var samþykkt á aðal-
fundi sjúkrahúsfélagsins, að ljá tvö herbergi til
læknakennslunnar, fyrst um sinn leigulaust. Ur
þessurn tíma teygðist því skólinn var hýstur leigu-
laust meðan félagið annaðist rekstur sjúkrahúss-
ins (5). I upphafi var ætlunin að hefja starfsemi
sjúkrahússins með 13-14 rúmum og talað var um
40-50 rúm sem framtíðarmarkmið. Aldrei varð
þó efniviður mikill til kennslu þarna, því að árleg-
ur sjúklingafjöldi var ekki nema 27-85 á ári þegar
flest varð, á árunum 1866-1902 (5). Miðað við
árlegan legudagafjölda virðast sjaldan hafa legið
fleiri en 10 sjúklingar að meðaltali samtímis á
spítalanum. Haustið 1884 fluttu spítalinn og
læknaskólinn í nýtt hús, sem enn stendur við Þing-
holtsstræti 25, sem flestir þekkja sem Farsótta-
húsið. Þar var læknaskólinn og frflækning hans til
húsa áfram, jafnvel eftir að sjúkrahúsrekstri var
hætt 1902-1903 og raunar læknadeildin fyrsta árið
eftir stofnun Háskóla Islands.
Læknaskólinn
Hjaltalín hafði sýnt fram á nauðsyn læknaskól-
ans og að hægt væri að halda uppi kennslu við
frumstæðar aðstæður og lítinn spítalakost. Lög
um læknaskóla voru loks sett 11. febrúar 1876. í
lögunum er þess getið að forstöðumaður skólans,
sem jafnframt var landlæknir, skuli hafa 4800
krónur í laun á ári. Skipaður skal einn fastur
kennari sem hafi 1800 krónur að launum. Auk
þess skal héraðslæknirinn í Reykjavík skyldur að
gegna læknakennslu í einni eða fleiri vísinda-
greinum og skal hann fyrir þennan starfa hafa 800
krónur árlega í þóknun. Til samanburðar má geta
þess, að Sjúkrahús Reykjavíkur kostaði fullbyggt